داستان جذابی که یزدان محمدکاظمی همچون سریال «مستوران» با همکاری فائزه یارمحمدی آن را به رشته تحریر درآورده‌اند؛ این بار ببینده را پای سریالی نشانده که در آن قرار است اتفاقات متفاوت‌تر از آنچه در سریال‌های تاریخی دیده شده را نظاره‌گر باشند. به طوری که محمدکاظمی نیز تأکید دارد با یک داستان خیالی که در بستر سیاسی اجتماعی کوفه آن زمان رخ داده است مواجه خواهیم بود.
به بهانه پخش «عشق کوفی» از شبکه سه با یزدان محمدکاظمی گفت‌وگو کرده‌ایم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
شما نویسنده‌ای جوان هستید که سال پیش و پس از پخش فصل اول سریال «مستوران» مورد توجه مخاطبان و رسانه‌ها قرار گرفتید. ابتدا کمی از سابقه و ریشه علاقه‌مندی‌تان به فیلمنامه‌نویسی بگویید.
نوشتن حسّ بسیار جذابی برای من دارد. تنهایی انسان با خودش، قلم و کاغذ اتفاق بامزه‌ای است. اینکه بتوانی کارکترهایی که درون ذهن‌ات زندگی می‌کنند را جان ببخشی جالب است. حتی دغدغه‌ها، نیازها و حس‌های آدم‌های اطرافت را به رشته تحریر درآوری ممکن است کاری کند تا کمی بیشتر درباره رفتار خودت فکر کنی و رفتارهای زشت و زیبا را از یکدیگر بهتر از قبل تمیز دهی. این حسّ درونی از نظر من یک حسّ شخصی جذاب است و موجب شده نویسندگی این حس را به من منتقل کند که بیشتر به خودم فکر کنم. فیلمنامه‌نویسی از همین نقطه برای من شکل گرفته شده و باعث شده تا بخواهم با نوشتن به این حسّ خود اهمیت بیشتری دهم.
در زمان پخش سریال «مستوران» اعلام شد این سریال اقتباس کامل از کتابی به همین نام نیست و فیلمنامه سریال، محصول نگاه و قلم شما و فائزه یارمحمدی است. حالا و با پخش سریال «عشق کوفی» مشخص می‌شود به طورکل به آثار تاریخی علاقه‌مند هستید. این علاقه از کجا می‌آید؟
به عنوان یک جوان، شیطنت‌های رسانه‌ای اتفاقات سریال «مستوران» برایم چندان دور از ذهن نبود. به هر حال صنف ما صنفی است که بی‌رحم است و ورود به آن به عنوان یک فرد جوان و کار اولی بسیار دشوار است و می‌دانستم به من برای ورود در ابتدا سخت خواهد گذشت. اما در رابطه به علاقه‌ام نسبت به آثار تاریخی باید بگویم تایرخ همیشه برای من محل مطالعه جذابی بود اما به نوشتن کار تاریخی فکر نمی‌کردم.
در واقع برایم کارهای تاریخی پیش می‌آید اما به طور کلی برایم جذاب است بتوانم پلی بین گذشته و امروز پیدا کنم. به ویژه دربرهه‌های تاریخی که اتفاقات مهم تاریخی نیز در آنها رخ داده است. سریال «عشق کوفی» در همان دورانی رخ داده که واقعه بزرگ تاریخی کربلای سال 61 هجری قمری رقم خورده است و از این رو جذابیت بالایی برای من داشت. برای همین تصمیم گرفتم در این پروژه به عنوان نویسنده سهمی داشته باشم.
فرآیند شکل‌گیری فیلمنامه «عشق کوفی»
ایده نگارش فیلمنامه سریال «عشق کوفی» چطور شکل گرفت و چه فرآیندی برای خلق آن طی شد؟
نطفه کار در قالب فایل چند صفحه‌ای از طرف سازمان اوج در اختیار ما قرار گرفت که چندین سال روی آن کار شده بود. ایده‌ای که نشان می‌داد یک پسر شیعه عاشق یک دختر عثمانی مسلک می‌شود. وقتی وارد پروژه و قصه شدیم تلاش کردیم تا کارکترها به خوبی پردازش شود و قصه‌های خودمان را به آن اضافه کنیم. قصه‌هایی که بعضاً در بستر سیاسی اجتماعی کوفه آن زمان به وجود آمده بود. قصه‌هایی که سعی شده از دغدغه‌های امروز ایران 1401-1402 نیز باشد.
تمام این موارد کنار هم قرار گرفت تا شاید در نهایت یک خروجی مطلوب و در خور شأن مردم تولید شود. سعی بر آن شده تا سریالی نباشد که صرفاً روایتگر تاریخ و یک واقعه تاریخی باشد. به نظر من تاریخ برای مخاطب فیلم و سریال امروز به شیوه‌ای که قرار باشد همه وقایعش گفته شود؛ دیگر خسته‌کننده شده است و برای همین کاری که در این سریال انجام دادیم این بوده که فضا و اتمسفر را به عنوان بستر اصلی قصه درنظر بگیریم و باقی را خود به آن بپردازیم تا آنچه می‌خواهیم و برایمان اهمیت دارد را در آن گنجانده و در بستر زمانی آن دوران روایت کنیم.
روند همکاری و شیوه کار با فائزه یارمحمدی در این سریال چگونه بود؟
توضیح شیوه کار من و فائزه یارمحمدی کار سختی است. چون درست است که کار گروهی انجام می‌دهیم و هر کس یکسری وظیفه‌ای دارد تا اثر به نتیجه برسد و سرعت کار هم بالا برود. اما چندان قابل توضیح دادن هم نیست که بخواهم بگویم این شیوه به چه صورت است و چه کسی چه کارهایی انجام می‌داده است. در واقع هر دو روی کارهای هم نظر می‌دهیم و صحبت می‌کنیم. آنچه اهمیت دارد این است که موازی‌کاری انجام نشود و تلاش شده هرکس هر کاری که از دستش برمی‌آید را انجام دهد.
حامد کاشانی به عنوان مشاور مذهبی کنارمان بود
برای نوشتن فیلمنامه «عشق کوفی» نیاز به منابع و تحقیقات داشته‌اید. بیشتر از چه مراجع و منابعی استفاده کردید؟ و در تیتراژ نام حامد کاشانی به عنوان مشاور مذهبی آمده است. نقش ایشان برای آنکه روند قصه از زاویه تاریخی درست پیش برود چقدر بوده است؟
برای آنکه بتوانیم کوفه سال 61 هجری قمری را به تصویر بکشیم از منابع بسیاری استفاده شده است که همه تحقیقات زیر نظر حامد کاشانی بوده و ایشان به عنوان مشاور مذهبی پروژه در کنارمان بود و سعی کرد اهم و فی‌الاهم صورت گیرد تا همان روایتی که درست‌‌تر است و از منابع موثق‌تر برداشته شده استفاده شود. در مجموع باید بگویم حامد کاشانی تنها در بخش تاریخی کار به ما کمک نمی‌کرد، ایشان حتی در بخش روایت قصه نیز ما را همراهی کرد و همکاری بسیار لذت‌بخشی بود.
عشق هلال و نائله نطفه اولیه شکل‌گیری «عشق کوفی»
اتفاقی که در قسمت اول برای نائله رخ می‌دهد، به همراه عشق او و هلال قلاب خوبی برای درگیر کردن مخاطب و ورود به ماجراهای تاریخی است. پایه اصلی فیلمنامه از ابتدا همین ماجرا بود؟
عشق هلال و نائله نطفه اولیه شکل‌گیری سریال بود؛ اما به مرور دچار تغییر شد و نیاز بود تا برای شروع قسمت اول اتفاق جذابی داشته باشد و از آن سکانسی که هلال ناجی نائله می‌شود استفاده کردیم و به عنوان پیش داستان تلاش شد تا مخاطب را جذب کنیم. امیدوارم این اتفاق به درستی افتاده باشد.
ما از بستر سیاسی و اجتماعی کوفه آن زمان استفاده کردیم
چه میزان از داستان حاصل تخیّل نویسندگان است و چه مقدار از آن منطبق با روایت‌های تاریخی؟
قابل تفکیک نیست تا به راحتی بگویم چند درصد آن تاریخی و چند درصد تالیفی بوده است. چون ما از قصه‌های خود تاریخ استفاده نکردیم. ما از بستر سیاسی و اجتماعی کوفه آن زمان استفاده کردیم. از بستر آنکه شیعه‌های آن زمان کوفه چگونه بودند شروع کردیم و بعد کارکترهای‌مان را بر اساس رفتارهای اجتماعی شیعه‌ها و عثمانی‌های آن زمان و حکومت وقت تعریف و استفاده کردیم. در کنار اینها از اندیشه‌ها و دغدغه‌های کشور خودمان و مردمان‌مان نیز صحبت کردیم.
بین خودمان به یک سبک گفتاری برای آثار تاریخی رسیدیم
در سریال «مستوران» با سبک خاصی از گفت‌وگو در میان شخصیت‌ها مواجه بودیم که در «عشق کوفی» نیز تا حدودی این سبک گفتگو دیده می‌شود. در عین حال که طرز صحبت‌ها محاوره‌ای نیست؛ اما بیان‌ها نرم و روانی دارند و از آن حالت خشک گفتگوهایی تاریخی خارج شده است. کمی درباره سبک دیالوگ‌نویسی که برای این سریال درنظر گرفته‌اید می‌گوید؟
ما بین خودمان به یک سبک گفتاری برای آثار تاریخی رسیده‌ایم که بعد از اِتُدهای فراوان و افکارسنجی‌های متعدد متوجه شدیم با یک محدوده‌ای از دایره واژگانی و یکسری کارهای دستور ادبیاتی می‌توانیم اتفاقی را رقم بزنیم که هم مخاطب تلویزیون اعم از کودک تا بزرگ‌ترها متوجه قصه شوند و هم در کنار این موضوع، لحن تاریخی به کار گرفته شود. این هدف با تلاش شبانه روزی فائزه یارمحمدی به دست آمد.
تدوین درست باعث می‌شود سهمی که فیلمنامه‌نویس دارد نقش مؤثری پیدا کند
هیچ شخصیت منفعلی حتی در قسمت‌های نخست در سریال دیده نمی‌شود. برای آنکه شخصیت‌ها به این پختگی که در حال حاضر شاهد هستیم برسند چقدر بخش نویسندگی و چقدر کارگردانی دخیل بوده؟
تولید فیلم و سریال یک اثر گروهی است که نویسنده هم جزئی از عوامل سازنده به حساب می‌آید. چون در پخته شدن یک کارکتر، بازیگر و کارگردان در کنار طراحان ساخت یک فیلم و سریال نقش دارند. از طراح صحنه گرفته که فضا را برای بازی درست به وجود می‌آورد تا طراح چهره پرداز که چهره کارکتر را می‌سازد تا طراح لباسی که لباس آن شخصیت را خلق می‌کند و تا تصویربرداری که درونیات یک بازیگر را به رخ می‌کشد.
همه و همه با یک هارمونی که زیر نظر کارگردان است پیش می‌رود در کنار موسیقی که کمک‌کننده است. تدوین درست باعث می‌شود سهمی که فیلمنامه‌نویس دارد نقش مؤثری پیدا کند و دست به دست هم دهند تا کار به خوبی دیده شود. به طوری که از نظر شما و ان‌شاءالله دیگر بینندگان سریال شخصیت‌ها از همان قسمت نخست پخته به نظر آیند. اگر خوب است زحمات تمام گروه است و اگر بد است می‌توانم بگویم مقصر تیم نویسندگان است.
فیلمنامه سریال «عشق کوفی» کامل شده بود که سریال کلید خورد یا قسمت به قسمت در اختیار تیم تولید قرار می‌گرفت؟
نه متأسفانه. اگر اشتباه نکنم ما با هشت قسمت وارد پروژه شدیم و با یک پیش تولید بسیار کم شاید در حد دو ماه سر و کار داشتیم. برای همین مجبور بودیم به مرور و در حین فیلمبرداری سعی کنیم تا متن‌ها برسند. این شیوه کار کردن هم حسن و هم عیب‌هایی دارد. از یک طرف این شیوه کار کردن باعث می‌شود تا نویسنده، کارکترها را ببیند و همین دیدن کارکترها موجب می‌شود تا نویسنده شخصیتی که قرار است برای آن بنویسد را بهتر بفهمد.
از طرف دیگر نویسنده با سایر عوامل و طراحان پروژه نیز در ارتباط است و می‌تواند بر همین اساس بسیار عینی‌تر کار را به تصویر بکشد. چون از نزدیک با بازخورد‌ها و واکنش‌های عوامل سر صحنه مواجه خواهد شد که می‌تواند بسیار مؤثر باشد. لذا به نظرم با این سبک و شیوه در نهایت آنچه به عنوان خروجی ارائه می‌شود می‌تواند نتیجه قابل‌تری داشته باشد. اما سختی کار نیز به دلیل کمبود زمان و فشرده بودن بسیار بالا می‌رود. چون فشار بالایی بر کل گروه وارد می‌شود که گاها این فشارها طاقت فرسا هستند.
در سال‌های اخیر تولید فیلم و سریال تاریخی با موضوع عاشورا بسیار کم شده است. دلیل چیست؟ به کمبود منابع مالی، به ضعف منابع محتوایی، به ناتوانی پردازش درست فیلمنامه، به ناتوانی کارگردانی و ... به چه موضوعی برمی‌گردد؟
بحث مالی بسیار مهم است و قاعدتاً این جنس از فیلم و سریال به منابع مالی بسیاری نیاز دارد. در کنار مسائل مالی از نظر ساخت نیز این‌چنین سریال‌هایی کارهای سختی‌اند و شاید از پس ساخت این سبک فیلم و سریال هرکسی برنیاید و نتواند چند سال از عمر خود را برای ساخت چنین آثاری بگذارد. چون گاهاً ساخت این سبک فیلم و سریال حساسیت‌های خاص خودش را دارد.
اما نکته‌ای که در این بین وجود دارد زمان ساخت فیلم و سریال‌های تاریخی خود فرد، چندان حق انتخاب ندارد و باید او را برای ساخت چنین فیلم و سریال‌هایی دعوت کند. برای همین می‌توانم بگویم ورود به این جنس کارها سعادت می‌خواهد که من خدا این لطف را به من داشته در سن 24 سالگی بتوانم در چنین پروژه‌ای حضور داشته باشم.
گفتنی است، سریال «عشق کوفی» این سریال محصول سازمان هنری رسانه‌ای اوج است که پنجشنبه و جمعه هر هفته روی آنتن می‌رود.