پیوند ناگسستنی مسجد و انقلاب

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، مسجد واژه ای عربی از ماده (سجد) می باشد که اسم مکان به معنای محل سجده است. زیرا سجده فرد اعلی و اکمل عبادت به شمار میرود، و نهایت خضوع در برابر خالق هستی است. مسجد خانه دوم هر مسلمان است. و تعلق به معبود دارد و خانه خداست. محل پرستش، نیایش و ارتباط با خالق یکتا، غنی و فقیر در ان یکسان است. اهمیت مسجد در شریعت مقدس بر کسی پوشیده نیست و مانند کعبه حرم است. و جنگ و قتال در ان حرام و احترامش بر همگان لازم است، مسلمانان نیز این دستور را از روح دیانت اسلام فهمیده اند و بیشتر از هر چیز و هر جای دیگر به عمران و ابادانی و توسعه مسجد اهتمام می ورزند، و به شکوه و عظمت ان میاندیشند که وجود مساجد مستحکم و با شکوه در سرزمینهای اسلامی دلیل بر این مطلب است.

مسجد در قرآن

واژه مسجد بیست و هشت بار به شکل جمع و مفرد در قرآن به کار رفته است که در برخی از آنها از اهمیت مسجد و حفظ آن سخن رفته است؛ از جمله:«إِنَّما یعْمُرُ مَساجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیوْمِ الْآخِرِ وَ أَقامَ الصَّلاةَ وَ آتَی الزَّکاةَ وَ لَمْ یخْشَ إِلَّا اللَّهَ فَعَسی أُولئِک أَنْ یکونُوا مِنَ الْمُهْتَدِین» (مساجد را فقط کسی آباد می‌کند که به خدا و روز قیامت ایمان آورد و نماز را برپا دارد و زکات بدهد و از کسی جز خدا نترسد امید است آنها هدایت یابند.)

مالکیت مسجد در قرآن به خدا نسبت داده شده است.(سوره جن/۱۸) از امام صادق(ع) از علت احترام مساجد پرسیدند، آن حضرت در پاسخ گفتند: «زیرا مساجد خانه‌های خدا در زمین‌اند». در روایتی امام جواد (ع) برای قطع دست دزد از مفاصل انگشتان به این آیه استدلال کرده است و کف دو دست را ازمصادیق مساجد دانسته( که برای خداست) که باید برای نماگزار باقی بماند و قطع نگردد. هم چنین کلمه مساجد در این آیه بر اساس برخی روایات به جانشینان پیامبر(امام) تفسیر شده است. امام باقر در روایتی در تفسیر (المساجد)فرمود: «آن‌ها اوصیا و ائمّه (علیهم السلام) از ما، یکی پس از دیگری هستند. به‌سوی غیر آن‌ها دعوت نکنید که در این صورت مثل کسانی می‌شوید که با خدا کس دیگری خوانده است».

در آیه ۱۲۵ سوره بقره، به مسجد مکه که همان مسجدالحرام است، به عنوان مکانی برای فعالیت‌های آیینی و نیز محل گرد هم آمدن اشاره شده است و در آیه ۹۶ سوره آل عمران این مسجد به عنوان نخستین خانه‌ای که برای عبادت مردم برپا شده، ذکر شده است.

نقش مسجد در پیروزی انقلاب اسلامی

نهضتی که به رهبری امام خمینی (ره) برای سرنگونی رژیم پهلوی شکل گرفت، از اوایل دهه‌ی ۱۳۴۰ تا ۱۳۵۷ شمسی ادامه یافت. در این برهه از زمان، مساجد ایران توانستند نقشی مؤثر در ایجاد انسجام اجتماعی در مقابله‌ی مردم با رژیم شاه ایفا نمایند. در این خصوص، میشل فوکو مشاهده‌های خود را از مساجد ایران چنین بیان می‌دارد:

«تمام روز ملاها در مساجد با خشم از شاه، از آمریکا و از غرب و ماده‌پرستی آن حرف می‌زنند و مردم را به نام اسلام و قرآن به پیکار با همه‌ی رژیم طاغوت فرامی‌خوانند. هر وقت که مسجد کوچک بوده و برای مردم جا نداشته باشد، بلندگوها را در خیابان نصب کرده‌اند و این صدا در همه‌ی محله یا ده طنین‌انداز شده است... می‌دانید که این روزها چه عبارتی بیش از هرچیز برای ایرانی‌ها خنده‌آور است و به نظرشان از هر حرفی ابلهانه‌تر، خشک‌تر و غربی‌تر است؟ دین تریاک توده‌هاست. تا همین دوران رژیم فعلی، ملاها [در روزهای جمعه] تفنگ در دست خطبه می‌خواندند...»( میشل فوکو، ایرانی‌ها چه رؤیایی در سر دارند، ترجمه‌ی حسین معصومی همدانی، ص ۲۸ و ۲۹.)

چنان‌که از مشاهدات فوکو نیز پیداست، مساجد ایران در همان آغاز کار، با بیانات انقلابی خود، سعی در ایجاد یکپارچگی و انسجام میان مردم داشتند؛

گام دیگر توسط مساجد در مسیر انسجام‌بخشی نیروها و بسیج مردم، آموزش‌های اجتماعی و سیاسی به توده‌های انقلابی است. در این مرحله، الگوهای سیاسی، اجتماعی و مذهبی در قالب سخنرانی‌ها و برگزاری کلاس‌های آموزشی و همچنین ترویج کتاب‌های خاص و مرتبط، انجام می‌گرفته است.

سخنرانی رایج روحانیان در مساجد و به‌ویژه در ماه‌های محرم، صفر، رمضان و مناسبت‌های مذهبی صورت می‌گرفته است؛ تا جایی که حلقه‌ای از منبرهای مذهبی در تهران و شهرستان‌ها هم‌زمان و به‌طور منظم از اواخر دهه‌ی چهل شروع به فعالیت کردند که رسالت اصلی آن‌ها طرح مباحث اجتماعی و سیاسی در دل مباحث مذهبی بوده است. گزارش‌های ساواک در این خصوص، بیانگر آن است که هدف جلسات و منبرهای مساجد، ترویج افکار انقلابی و اسلامی مخالف با رژیم در میان مردم بوده است؛ اقدامی که تنها به تهران ختم نمی‌شد و در سایر شهرهای ایران از جمله مشهد، تبریز، شیراز و قم نیز با شور و هیجان زیاد مورد توجه مردم قرار می‌گرفت.

مسجد پس از انقلاب اسلامی

پس از پیروزی انقلاب اسلامی هم مسجد به عنوان هسته اصلی حرکت‌های انقلابی نقش مهمی در تداوم و حیات انقلاب اسلامی ایفا کرده است که از جمله آن می‌توان به نقش مهم مساجد در دفاع مقدس اشاره کرد که سازماندهی نیروهای مردمی و همچنین پشتیبانی از رزمندگان اسلام از مساجد شکل می‌گرفت.

در واقع می‌توان گفت از ابتدای انقلاب تا به امروز مسجد به عنوان قطب فرهنگی در جامعه اسلامی ایران همواره نقش آفرینی بسزایی داشته است.

نقش مسجد در تمدن سازی گام دوم انقلاب

مسجد به عنوان مرکزی برای عبادت و اجتماعی شدن مسلمانان، نقش بسیار مهمی در تمدن سازی گام دوم انقلاب ایفا می‌کند که از جمله آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

ترویج ارزش‌های دینی: مسجد به عنوان محل عبادت، به مسلمانان کمک می‌کند تا ارتباط خود با خدا را تقویت کنند و ارزش‌های دینی را در زندگی خود جاودانه کنند. این ارزش‌ها شامل اخلاقیات، عدالت، صداقت، صبر و شکیبایی و... است. ترویج این ارزش‌ها در جامعه، به تقویت هویت دینی و اخلاقی جامعه کمک می‌کند.

تربیت نسل سالم: مسجد به عنوان محل آموزش و تربیت، نقش مهمی در تربیت نسل سالم و متعهد به ارزش‌های دینی دارد. در مسجد، کودکان و نوجوانان با اصول و قوانین دینی آشنا می‌شوند و اخلاقیاتی مانند احترام به والدین، تواضع، بخشش و... را یاد می‌گیرند. این آموزش‌ها در زمان‌های بزرگسالی به آن‌ها کمک می‌کند تا به فردی با اخلاق و متعهد به ارزش‌های دینی تبدیل شوند.

اجتماع‌پذیری: مسجد به عنوان مرکز جمعیتی، فرصتی را برای اجتماع و تعامل افراد فراهم می‌کند. در مسجد، مسلمانان با یکدیگر از طریق نماز، تلاوت قرآن و سخنرانی‌های دینی ارتباط برقرار می‌کنند و از تجربیات و دانش یکدیگر بهره‌برداری می‌کنند. این تعاملات اجتماعی، به تقویت وحدت و همبستگی جامعه کمک می‌کند.

آموزش و اطلاع‌رسانی: مسجد به عنوان مکانی برای خطبه‌ها و سخنرانی‌های دینی، نقش مهمی در آموزش و اطلاع‌رسانی دارد. این مکان به عنوان یک پل بین روحانیت و مردم عمل می‌کند و اطلاعات دینی را به مردم منتقل می‌کند. این آموزش‌ها می‌توانند در تقویت هویت دینی و اخلاقی جامعه تأثیرگذار باشند.

حفظ فرهنگ و هویت: مسجد به عنوان محل تجمع و عبادت، نقش مهمی در حفظ فرهنگ و هویت دینی جامعه دارد. در مسجد، آداب و رسوم دینی به چشمان نسل جوان منتقل می‌شود و آن‌ها را با فرهنگ و هویت دینی خود آشنا می‌کند. این حفظ فرهنگ و هویت، به تقویت هویت ملی و اجتماعی جامعه کمک می‌کند.

به طور کلی، مسجد به عنوان مرکزی برای عبادت، تربیت و تعامل اجتماعی، نقش بسیار مهمی در تمدن سازی گام دوم انقلاب دارد. این نقش‌ها باعث تقویت ارزش‌های دینی و اخلاقی، تربیت نسل سالم، تقویت وحدت و همبستگی جامعه، آموزش و اطلاع‌رسانی و حفظ فرهنگ و هویت می‌شوند.