اشتباه جمعی به چه قیمت؟

اظهارات اخیر اشکان خطیبی و شرح سرگذشت او پس از مهاجرت از ایران، یک تعریف بدون سانسور از احوال او و همکارانش را در شبکه‌های اجتماعی به نمایش گذاشته است. شبکه‌های اجتماعی که تا چندی پیش، محفل تبلیغات سلبریتی‌ها برای مهاجرت از ایران بود، حالا به عرصه‌ای تبدیل شده که در آن به زبان بی‌زبانی، مخاطبانشان را از ترک وطن منع می‌کنند.

پدیده مهاجرت چهره‌های برجسته در سال‌های اخیر در بین هنرمندان با فاصله زمانی طولانی اتفاق می‌افتاد، اما شرایط اغتشاشات پاییزی ۱۴۰۱، این روند را به اوج خود رساند. به طوری که اگر تاکنون بهانه مهاجرت این افراد، پیشرفت و رشد در عرصه هنر و ورزش بود، اما ناآرامی‌های سال ۱۴۰۱ انگیزه‌های مهاجران را به سمت اعتراضات سیاسی سوق داد. برخی هم در این بین، با شرط موضع‌گیری سیاسی علیه جمهوری اسلامی، پذیرش می‌شدند و ویزا دریافت می‌کردند.

مرور سرگذشت هنرمندان مهاجر از این حیث که مروج رفتارها و انگیزه‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی هستند، اهمیت دارد؛ اکنون مرور خاطرات هنرمندان مهاجر طی یک‌سال اخیر، گزاره‌های مهم و متفاوتی نسبت به آنچه که در گذشته وعده داده و تبلیغ می‌کردند، ارائه می‌دهد.

مهناز افشار، برزو ارجمند، احسان کرمی، حمید فرخ‌نژاد، ریحانه پارسا، پرستو صالحی، ارژنگ امیرفضلی و اشکان خطیبی ازجمله افرادی بودند که برخی پیش از اغتشاشات و برخی هم در اوج التهابات ۱۴۰۱، از کشور خارج شدند. یک جمع، با سابقه قابل‌تأمل در سینما، تلویزیون و تئاتر که به امید «فردای براندازی» از ایران فرار کردند و در شبکه‌های فارسی‌زبان و عرصه‌های هنری خارج از کشور مشغول به فعالیت شدند.

مهناز افشار پیش از اغتشاشات به آلمان سفر کرد و اولین حاشیه سیاسی او، کشف حجاب بود. او در ابتدا مشغول به یادگیری زبان و فعالیت‌های پراکنده هنری شد. پس از شکل‌گیری تجمعات خیابانی در خارج از کشور علیه جمهوری اسلامی، مهناز افشار نیز در این تجمعات شرکت کرد و صفحات مجازی خود را در اختیار موسسه توانا، رسانه وابسته به وزارت خارجه آمریکا قرار داد.

احسان کرمی و برزو ارجمند، پیش از فوت مهسا امینی در کشورهای خارجی رفت‌وآمد داشتند و فعالیت هنری می‌کردند. اولین حاشیه این دو هنرمند، حضور در مراسم عروسی ساسان یافته حیدری، مشهور به ساسی مانکن، خواننده مبتذل ساکن آمریکا بود. کرمی بلافاصله پس از اوج‌گیری اغتشاشات ۱۴۰۱، به شبکه منوتو پیوست. برزو ارجمند نیز همچون مهناز افشار، هم‌زمان با شکل‌گیری اعتراضات خارج از ایران، در این تجمعات شرکت کرد و حامی سلطنت‌طلبان شد.

پرستو صالحی و ریحانه پارسا نیز از چهره‌های شناخته‌شده هنری بودند که پیش از اغتشاشات با حواشی کشف حجاب، از کشور خارج شدند و توجه رسانه‌ها را به خود جلب کردند. صالحی در حوادث ۱۴۰۱، در تجمعات ضدایرانی شرکت کرد و اظهارات تندی علیه جمهوری اسلامی و نیروی انتظامی ایراد کرد. ریحانه پارسا نیز فعالیت سیاسی خود را به شرکت در تجمعات ضدایرانی و سیاهنمایی از فضای سینما محدود کرد.

ارژنگ امیرفضلی، پیش از اغتشاشات ۱۴۰۱ به کانادا مهاجرت کرده بود و به‌صورت محدود و کمی کمتر از سلبریتی‌های برانداز، در حوزه سیاست و اقتصاد ایران طنزپردازی می‌کرد.

حمید فرخ‌نژاد و اشکان خطیبی، جز هنرمندانی بودند که پس از شکل‌گیری اغتشاشات در ایران، از کشور خارج شدند. رویکرد سیاسی این دو هنرمند با تندی بیشتری نسبت به دیگر هنرمندان مهاجر آغاز شد. فرخ‌نژاد و خطیبی اظهارات تند خود را در اینستاگرام و توئیتر منتشر کرده و فراخوان‌های آشوب در ایران را بازنشر دادند.

فرخ‌نژاد در همان روزهای اولیه با شبکه تروریستی اینترنشنال گفت‌وگو کرد. اشکان خطیبی همچون علی ‌کریمی خود را در کشورهای همسایه پنهان کرد و به لیدر اغتشاشات تبدیل شد. خطیبی پس از رسیدن به نقطه‌ای امن در ایتالیا، تصاویر و ویدیوهای جدید خود پس از حوادث ۱۴۰۱ را منتشر کرد.

اکنون حدود دو سال از اغتشاشات گذشته است. طی این دو سال، التهابات مجازی کشور خوابیده و این هنرمندان مهاجر آنچه که در این دو سال بر آنها گذشته را به صورت پراکنده، در گفتوگو با رسانه‌ها اعتراف کردند.

این افراد طی این دوسال، در نمایشی کاذب، تصاویری شاد و سرشار از خوشبختی از خود منتشر می‌کردند. آنها تلاش می‌کردند سرگذشت خود پس از ترک وطن را در اوج شادمانی و خوشکامی روایت کنند. این هنرمندان تمام سعی خود را به کار گرفتند تا عدم حضور و موفقیت‌های شخصی و هنری خود را متاثر از فضای داخلی روایت کنند.

اما پس از اختلاف‌های اپوزیسیون، فعالیت تبلیغاتی آن‌ها نیز دچار چالش شد. برخی از این هنرمندان به سلطنت‌طلبان پیوسته و از رضا ربع پهلوی حمایت کردند. با وجود عدم استقبال از فراخوان‌های آشوب در ایران و اختلافات و جدایی سران اپوزیسیون، این چهره‌های سرشناس همچنان به فعالیت تبلیغاتی و نمایش کاذب از خوشبختی خود ادامه دادند.

اما رفته رفته، شرایط تغییر کرد. فضای سیاسی ایران در سال ۱۴۰۲ دچار تحول شد. روابط ایران و عربستان رو به بهبودی رفت و اسپانسری شبکه‌ تروریستی اینترنشنال نیز بر عهده صهیونیست‌ها افتاد. پس از عملیات طوفان‌الاقصی و آغاز جنگ غزه نیز رژیم صهیونیستی با کمبود بودجه مواجه شد و اولین پیامد آن منجر به تعطیلی این شبکه شد.

فعالیت هنرمندانی نظیر امیرفضلی و ریحانه پارسا، هم‌زمان با انفصال اپوزیسیون کم‌رنگ شد و تا مدت زیادی از اظهارات سیاسی آنها خبری نشد.

مهناز افشار در ابتدای حضور در تجمعات ضدایرانی آلمان، از سوی معترضان رانده شد و او را از راه‌پیمایی اخراج کردند. دلیل آن حواشی همکاری در فروش شیرخشک‌های فاسد و ازدواج با محمد یاسین رامین، فرزند محمدعلی رامین، مشاور مطبوعاتی دولت محمود احمدی‌نژاد بود. از دیگر حواشی او، فروش ساک‌های مسافرتی با شعار ضدایرانی «زن زندگی آزادی» بود که با واکنش تند معترضان مواجه شد. افشار بعدها با احسان کرمی، برزو ارجمند و حمید فرخ‌نژاد، یک گروه تئاتری با عنوان «خانه امن» تشکیل دادند.

افشار چند مرتبه با شبکه‌های فارسی‌زبان مصاحبه کرد و به طور ضمنی از وخامت شرایط هنری و جایگاه اجتماعی خود پس از مهاجرت از ایران گفته بود.

برزو ارجمند و احسان کرمی، پس از اغتشاشات به فعالیت خود در تئاترهای موسیقی ادامه دادند. کرمی اولین رفتار اعتراضی خود را به صورت هیجانی با انتشار ویدیو خود در استودیو شبکه منوتو اعلام کرد اما همچون دیگر سلبریتی‌های برانداز در این مسیر ناکام ماند و تا تعطیلی منوتو، فقط چند صباحی در این شبکه فعالیت کرد. او در پایان به گروه نمایش «خانه امن» پیوست. ارجمند نیز به واسطه سابقه فعالیت‌های سینمایی، به نمایش «خانه امن» پیوست.

بعدها حمید فرخ‌نژاد نیز به تیم خانه امن پیوست و این نمایش با حضور چهار هنرمند، مهناز افشار، برزو ارجمند و احسان کرمی بارها در خارج از ایران اجرا شد. این هنرمندان که هرکدام در ایران، طرفداران و دنبال‌کنندگان خاص خود را داشتند، اما اجماع آنها در خارج از کشور و اجرای نمایش ضدایرانی «خانه امن» که فیلنامه‌ آن بر اساس سیاهنمایی از شرایط ایران نوشته شده بود، با استقبال روبه رو نشد. نمایش «خانه امن» در همان اوایل شکست خورد و برای حفظ آبروی سلطنت‌طلبان، خیلی زود تعطیل شد.

پرستو صالحی مشغول تبلیغ مهاجرت به ترکیه از طریق اینستاگرام شد و در این مدت با شبکه‌ اینترنشنال و برخی هنرمندان مهاجر، مصاحبه و دیدار کرد. صالحی سال گذشته ویدیویی از خود منتشر کرد که با بغض از علاقه خود به بازگشت به ایران می‌گفت. صالحی با اشک، شرایط اقتصادی و جایگاه اجتماعی خود در ترکیه را وخیم اعلام کرده بود.

ارژنگ امیرفضلی که تاکنون در صفحات مجازی خود با شرایط اقتصادی، سیاسی و اجتماعی ایران طنزپردازی انتقادی می‌کرد، در هفته‌های اخیر ویدیویی درباره گرانی در کانادا منتشر کرد. امیرفضلی از هنرمندی در سینمای ایران به رانندگی تاکسی در تورنتو کانادا رسید و نسبت به فاصله زیاد دخل و خرج در این کشور گلایه کرد.

اشکان خطیبی آخرین هنرمندی بوده که تا به این لحظه از وضعیت خود در خارج از کشور گلایه کرده است. خطیبی از بین هنرمندان ساکن خارج از کشور، سابقه هنری درخشان‌تری در ایران داشت، با همکاری وزارت خارجه ایتالیا به این کشور مهاجرت کرد و در نقطه‌ای امن ساکن شد. اما حوادث ۱۴۰۱ مسیر خطیبی را به سمت براندازی و لیدری اغتشاشات کشاند.

نکته مهمتر این است که خطیبی در اظهارات اخیر خود، اعتراف متفاوتی کرده است. خطیبی معتقد است «به همه چیز پشت پا زده؛ در ایران همه چیز داشته و مدیر بوده است.» او از کیفیت کارهایی که در خارج از ایران کرده راضی نیست و حدود ۶ سال است که روی صحنه نرفته است: خطیبی معتقد است «بهایی که داده به قیمت از دست دادن خانواده‌اش تمام شده است». اشکان خطیبی در این اعترافات ابراز پشیمانی نمی‌کند و استدلال او این است که اگر در ترک وطن اشتباهی کرده، این یک «اشتباه جمعی» بوده است.