آیا سامانه پدافند هوایی باور-۳۷۳ ایران می‌تواند یک جنگنده F-۳۵ را ساقط کند؟

برای ارزیابی اثربخشی حمله نیروی هوایی اسرائیل (IAF) به سامانه‌های پدافند هوایی ایران در اکتبر گذشته، نیاز به بازنگری جدی است.

در آن زمان، جهان از مشاهده این‌که پس از سقوط بشار اسد در سوریه، نیروی هوایی رژیم صهیونیستی موفق شد یک دالان هوایی میان حریم هوایی خود و ایران ایجاد کند و سپس با استفاده از جنگنده نسل پنجمی و پیشرفته F-۳۵I «آدیر» حمله‌ای دوربرد را اجرا کند، شوکه شد. رژیم اسرائیل پس از آن مدعی شد که چند سامانه پدافندی روسی S-۳۰۰ در ایران را منهدم کرده و برتری نظامی پوشالی خود در برابر ایران را به نمایش گذاشته است.

چه چیزی خلبانان نیروی هوایی اسرائیل را هنگام حمله به ایران ترساند؟

اما اکنون، هفت ماه پس از آن حمله، خبری از حملات مجدد توسط نیروی هوایی رژیم صهیونیستی به اهداف ایرانی نیست. اسرائیل در عوض چشم‌انتظار آمریکا برای باز کردن جبهه‌ای جدید علیه جمهوری اسلامی ایران بود—انتظاری که دونالد ترامپ در سفر اخیرش به خلیج فارس رد کرد.

اگر حمله اکتبر آن‌قدر موفقیت‌آمیز بود، چرا اسرائیل خود ابتکار عمل را در دست نگرفت؟ چرا فقط چند سامانه S-۳۰۰ را هدف قرار داد و سپس بازگشت؟ چرا منتظر حمایت کشوری شد که خود نیز در موضعی مردد و نامشخص در برابر ایران قرار دارد؟ این در حالی است که اسرائیل به دنبال گسترش دامنه جنگ منطقه‌ای خود است، چه در لبنان علیه حزب‌الله، چه در عراق و سوریه، و چه در یمن علیه انصارالله.

تنها توضیح منطقی این است که چیزی خلبانان نیروی هوایی اسرائیل را هنگام حمله به ایران ترسانده است. آنها احتمالاً وارد حریم هوایی ایران شدند و حتی ضرباتی هم وارد کردند، اما حمله گسترده‌تری که برنامه‌ریزی شده بود، هرگز اجرا نشد—چون چیزی آنها را به‌شدت نگران کرده بود.

ممکن است هرگز ندانیم که خلبانان اسرائیلی دقیقاً چه دیدند، اما از روی واکنش‌های آنها می‌توان نتیجه گرفت که با ایرانِ سخت‌تر و مجهزتری از آن‌چه تصور می‌شد، رو‌به‌رو شدند—با سامانه‌های دفاعی چندلایه، نه فقط ساخت روسیه بلکه تولید بومی ایران.

با توجه به اینکه اسرائیل از پیشرفته‌ترین جنگنده خود یعنی F-۳۵I استفاده کرد و باز هم عقب‌نشینی کرد، احتمالاً برخی سامانه‌های پدافندی ایران آن‌قدر تهدیدآمیز بودند که ادامه حمله با ریسک بالای نابودی جنگنده‌ها همراه می‌بود.

باور-۳۷۳؛ قاتل F-۳۵؟

یکی از این سامانه‌ها، سامانه پدافند هوایی بومی ایران یعنی «باور-۳۷۳» است که تهران آن را معادل S-۴۰۰ روسی می‌داند و به‌عنوان «قاتل F-۳۵"» از آن یاد می‌کند.

ما اطلاعات زیادی از باور-۳۷۳ نداریم.

باور-۳۷۳ نخستین بار در سال ۲۰۱۹ با حضور حسن روحانی رونمایی شد. این سامانه طراحی شده تا اهداف متنوعی، چون جنگنده، پهپاد، موشک کروز و بالستیک را کشف، رهگیری و منهدم کند.

این سامانه متحرک دوربرد شامل اجزایی نظیر سکوی پرتاب (TEL)، رادار آرایه فازی S-band مراج-۴، و موشک‌های دو مرحله‌ای سوخت جامد صیاد-۴۸ است. به گفته منابع، رادار این سامانه می‌تواند اهداف را در فاصله بیش از ۴۵۰ کیلومتری کشف کرده، آنها را در ۴۰۰ کیلومتری رهگیری کرده و در فاصله بیش از ۳۰۰ کیلومتری منهدم کند؛ با سقف پروازی حدود ۳۲ کیلومتر.

گفته می‌شود باور-۳۷۳ توانایی ردیابی همزمان ۲۰۰ هدف و درگیری با ۶ هدف به‌وسیله ۱۲ موشک را دارد.

در فوریه امسال، ایران نسخه ارتقاءیافته‌ای از این سامانه را با نام «باور-۳۷۳-۲» معرفی کرد که شامل پرتابگر‌های مستقل با رادار اختصاصی برای هر واحد است—افزایشی که به خودمختاری عملیاتی و برد بیشتر در رهگیری اهداف سرعت بالا کمک می‌کند.

چگونه باور-۳۷۳ می‌تواند یک F-۳۵ را هدف قرار دهد؟

ایران اعلام کرده می‌تواند از رادار‌های VHF، مانند رادار روسی ۱L۱۱۹ NEBO SVU، برای شناسایی جنگنده‌های پنهان‌کار و رادارگریز (استلث) مانند F-۳۵ استفاده کند. این رادار‌ها با طول موج بلندتر می‌توانند از سطوح خاصی مانند نوک یا اتصال بال‌های F-۳۵ بازتاب کنند و محل آن را آشکار سازند.

در سال ۲۰۲۲، ایران یکی از پهپاد‌های خود با نام «کرار» را برای آزمایش توانمندی باور-۳۷۳ به پرواز درآورد. ایران مدعی است که این پهپاد از منظر سطح مقطع راداری، مشابه F-۳۵ بوده و توسط سامانه باور-۳۷۳ در فاصله ۴۵۰ کیلومتری کشف، در ۴۰۰ کیلومتری رهگیری و در ۳۰۰ کیلومتری نابود شده است.

هرچند تحلیل‌گران مستقل با بررسی داده‌ها بر این باورند که باور-۳۷۳ در برابر یک جنگنده واقعی نسل پنجمی مانند F-۳۵ تنها در فاصله‌ای حدود ۹۰ کیلومتر می‌تواند درگیر شود و منطقه‌ای به قطر حدود ۱۸۰ کیلومتر را پوشش دهد.

هرچند اظهارات ایران قابل تردید است، و منتقدان دلایل زیادی برای رد توانایی آن در ساقط کردن F-۳۵ دارند، اما یک نکته روشن باقی می‌ماند: اتفاقی رخ داد که نیروی هوایی اسرائیل را پس از حمله اکتبر به عقب راند.

آنها از قدرتمندترین جنگنده خود استفاده کردند و تنها موفق به انهدام چند سامانه قدیمی S-۳۰۰ شدند—بدون تکرار حمله، بدون تعقیب تهدیدات، و بدون بازگشت به آسمان ایران.

این نشانه آن است که سامانه‌های پدافند هوایی‌ای در ایران وجود دارد که اسرائیل آنها را به‌عنوان تهدید واقعی می‌شناسد—و باور-۳۷۳ محتمل‌ترین گزینه است که رؤیای سلطه هوایی اسرائیل بر ایران را نقش بر آب کرده است.