فضای مجازی؛ تهدیدی جدی یا فرصت طلایی برای کنشگری دینی طلاب

اشاره: فضای مجازی با تغییر بنیادین زیست‌بوم اجتماعی هم تهدیدی جدی و هم فرصتی بزرگ برای روحانیت به‌حساب می‌آید. این بستر که مبتنی بر فردگرایی و انزوای مخاطب است، ممکن است ارتباط جمعی و همبستگی دینی را تضعیف کند اما در عین حال امکان حضور مستمر و گسترده طلبه‌ها در لحظات مختلف زندگی مردم را فراهم کرده است. تبلیغ دینی در این فضا نباید صرفاً به دنبال جذب دنبال‌کننده بیشتر باشد بلکه باید بر گفت‌وگوی عمیق، پاسخ‌گویی دقیق و تعامل واقعی با مخاطب تمرکز کند. ارتقای مهارت‌های رسانه‌ای و سواد دیجیتال طلاب رمز موفقیت در تحقق این هدف است. به‌علاوه هم‌افزایی نهادهای حوزوی، فرهنگی و رسانه‌ای، برای پشتیبانی و توسعه مستمر این فعالیت‌ها حیاتی است. تنها با چنین همکاری و استفاده هوشمندانه از ظرفیت‌های فضای مجازی می‌توان اعتماد عمومی را بازسازی و معارف اصیل اسلامی را به نسل جوان به‌صورت مؤثر منتقل کرد و در عرصه فضای مجازی پیروزی معنوی به دست آورد.

در همین زمینه خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، با حجت الاسلام حسن بابانژاد مدیر«مرکز گسترش کنشگری دینی هما» انجام داده است که در ادامه تقدیم خوانندگان گرامی می شود:

رسا ـ تبلیغ دینی در فضای مجازی چه فرصت‌ها و تهدیدهایی برای روحانیت ایجاد کرده است؟

در تحلیل محتوایی تبلیغ دین در فضای مجازی باید به تغییر زیست‌بوم اجتماعی توجه کنیم که خود یک تهدید جدی برای روحانیت به شمار می‌آید. اساساً ابزارهای شبکه‌های اجتماعی که ریشه در اندیشه غربی دارند به دنبال فردگرایی و جداکردن افراد از جمع‌اند در حالی که اندیشه اسلامی بر وحدت و جمع‌گرایی تأکید دارد. این شبکه‌ها با هدف مدیریت افکار و انفرادی کردن افراد شکل گرفته‌اند و مخاطبان ما را از محیط‌های اجتماعی بیرونی به خلوت و فضای خصوصی خانه‌ها هدایت می‌کنند جایی که نیازهایشان به صورت انفرادی پاسخ داده می‌شود. این وضعیت یک تهدید جدی است.

اما همان‌طور که شهید سلیمانی بیان کردند این تهدید را می‌توان به فرصت تبدیل کرد. ما باید ابزارهای حضور اجتماعی را بازتعریف کنیم و امکاناتی فراهم آوریم که مخاطب برای دریافت خدمات دینی و معنوی مجبور شود از فضای انزوا و خلوت خود بیرون بیاید و خود را در جامعه تعریف کند.

نکته مهم دیگر این است که فضای مجازی فرصتی را فراهم کرده که به جای دسترسی محدود به مخاطب مثلاً یک یا دو ساعت حضور در مسجد اکنون می‌توان تا ده ساعت یا بیشتر به او دسترسی داشت و در لحظات مختلف زندگی‌اش حضور داشت. این ظرفیت گسترده می‌تواند به‌خوبی به خدمت ترویج مفاهیم دینی و محتوای اسلامی در جای‌جای زندگی افراد در فضای خانه و جامعه بیاید.

بنابراین مهم‌ترین نکته این است که ما از این تهدید فضای مجازی به عنوان یک فرصت طلایی بهره ببریم و با استفاده از این ابزار، روحانیت و معارف دینی را به صورت مستمر و اثرگذار به مخاطبان منتقل کنیم.

رسا ـ  چگونه می‌توان بین تبلیغ سنتی و تبلیغ اینترنتی هم‌افزایی ایجاد کرد؟

باید گفت که اساس کار ما در این ایده همین نکته است. هدف ما این نیست که طلبه‌ها را صرفاً به بلاگری یا مدیریت یک کانال یا صفحه با تعداد زیاد دنبال‌کننده تبدیل کنیم.

بلکه دنبال این هستیم که با استفاده از ظرفیت فضای مجازی، شیوه‌های تبلیغ سنتی را ادامه دهیم؛ یعنی طلبه‌ها در فضای مجازی به شکل مشابه حضور حضوری به صورت فردی و محدود با مخاطبان خود مثلاً پنج یا ده نفر ارتباط بگیرند و به اندازه توان خود با آنها گفتگو کنند.

این رویکرد برخلاف تمرکز بر گسترش تعداد دنبال‌کنندگان یا نمایش قدرت و بزرگ‌نمایی در فضای مجازی تأکید دارد بر کیفیت ارتباط و تعامل عمیق‌تر و شخصی‌تر با مخاطب. به این ترتیب ترکیبی مؤثر و هماهنگ میان تبلیغ سنتی و تبلیغ در فضای مجازی شکل می‌گیرد که هدف نهایی آن تأثیرگذاری واقعی و مستمر است.

رسا ـ به نظر شما چه مهارت‌هایی برای یک «مبلغ رسانه‌ای» ضروری است؟

همان‌طور که رهبر معظم انقلاب در منشور حوزه به‌صورت دقیق و شفاف اشاره کرده‌اند طلبه باید از نظر محتوایی حرف‌های پخته، وزین و آماده برای گفت و گو با مخاطب داشته باشد. بنابراین گام اول این است که طلبه بتواند وارد فضای رسانه شود و محتوای منطقی و مهندسی شده ارائه دهد.

در مرحله بعد که به مهارت‌ها می‌رسیم ما به دنبال تقویت شش مهارت اصلی هستیم که برای کنشگری موثر در فضای مجازی ضروری است. این مهارت‌ها شامل توانمندی در پاسخگویی، مهارت مشاوره، مهارت متن‌نویسی، تسلط بر ابزارهای تولید محتوا، استفاده از هوش مصنوعی و توانایی در بلاگری از نظر مهارتی می‌باشد. این مجموعه مهارت‌ها به طلبه کمک می‌کند تا بتواند به شکل اثربخش و هوشمندانه در فضای رسانه‌ای حضور داشته باشد.

رسا ـ زبان گفت‌وگو با نسل جوان در شبکه‌های اجتماعی چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟

نسل جوان امروز به شدت به بیان مختصر و موجز تمایل دارد؛ آن‌ها دنبال شنیدن و گفتن گزیده‌ها هستند و علاقه‌ای به تعارفات و صحبت‌های طولانی ندارند. بنابراین زبان گفتگوی ما باید همین ویژگی‌ها را داشته باشد: جمع‌وجور، خلاصه و مفید باشد طوری که حرف اصلی و نتیجه را ابتدا بیان کنیم و سریع به مخاطب منتقل کنیم.

علاوه بر این زبان گفتگوی ما در شبکه‌های اجتماعی با نسل جوان باید مبتنی بر واقعیت‌های جامعه باشد و مسیر دینی مشخص و روشن را دنبال کند. نباید به سمت سخنان کلیشه‌ای و مبهم برویم، بلکه باید دقیق، شفاف و مرتبط با دغدغه‌های روز جوانان صحبت کنیم.

رسا ـ  نقش سواد رسانه‌ای طلاب در موفقیت این طرح چقدر مهم است؟

در پاسخ به سؤال پنجم درباره اهمیت سواد رسانه‌ای طلبه‌ها باید گفت که این کار بر مبنای کنشگری جدی در فضای رسانه شکل گرفته و هدف ما فقط تولید محتوا یا گزارش دادن تعداد پست‌ها و گفتگوها نیست. بلکه تمرکز اصلی بر خروجی و اثرگذاری واقعی است؛ یعنی این که طلبه بتواند با هویت شخصی خودش، به صورت خودجوش و با دغدغه در این مسیر حرکت کند.

هیچ نهادی قرار نیست به او گزارش کار بخواهد یا مدام تشویق و ارزیابی کند؛ این حرکت کاملاً فردی و متکی به انگیزه درونی است. ممکن است در مسیر پیشرفت کند یا با موانع و ناکامی‌هایی روبرو شود، اما در این فرآیند ما همراه و حامی او هستیم و تلاش می‌کنیم با ارتقای فهم و سواد رسانه‌ای‌اش، به او کمک کنیم تا مسیرش را استوار و مؤثر ادامه دهد.

بنابراین فهم عمیق از رسانه و توانمندی در بهره‌برداری از آن، نقش بسیار اساسی و پررنگی در موفقیت کنشگری طلبه‌ها در این عرصه دارد که ما همواره سعی داریم این مهارت را در آنها تقویت کنیم.

رسا ـ به نظر شما این طرح چه تأثیری در افزایش اعتماد عمومی به روحانیت دارد؟

درباره تأثیر این طرح در افزایش اعتماد عمومی باید گفت که با تغییر زیست اجتماعی مردم ما کمتر توانسته‌ایم در مسجد به شکل مدرن و مؤثر حضور داشته باشیم و این باعث ایجاد فاصله‌ای صنفی میان ما و مردم شده است. مردم دیگر دقیقاً نمی‌دانند ما چه کاری انجام می‌دهیم و چه نیازی از آن‌ها را برطرف می‌کنیم.

وقتی طلبه وارد فضای شبکه‌های اجتماعی می‌شود و مثل یک مسجد مجازی به صورت مستمر و ۲۴ ساعته با وقت، انرژی و توان خود در خدمت مردم است، طبیعی است که اعتماد عمومی نسبت به او افزایش پیدا کند. اعتماد عمومی یک کلید ساده نیست که به راحتی فعال شود بلکه نتیجه حضور موفق و اثربخش در عرصه‌های مختلف است.

بنابراین هرچقدر طلبه بتواند نقش خود را در این فضای جدید به درستی ایفا کند، اعتماد عمومی نیز به طور طبیعی به سمت او باز خواهد گشت و تقویت می‌شود.

رسا ـ برای اثربخشی بیشتر، چه نهادهایی باید در اجرای این طرح مشارکت کنند؟

این طرح باید مشارکت داشته باشند، باید گفت که ترکیبی از نهادهای دینی، فرهنگی و رسانه‌ای نقش اساسی در پیشبرد این حرکت دارند. نهادهای حوزوی به عنوان منابع اصلی فکری، انسانی و عقیدتی این کار، نقش اول را دارند؛ زیرا عقبه دینی و انقلابی و نیروهای مؤثر برای شکل‌دهی به مجاهدان مجازی از این بخش برمی‌خیزند و این نهادها باید جدی‌ترین حمایت و همراهی را داشته باشند.

در گام دوم نهادهای فرهنگی هستند که با توجه به تکلیف جدی‌شان نسبت به فضای مجازی باید حضور مؤثر و حمایتی داشته باشند تا بستر مناسب برای رشد کنشگری دینی فراهم شود. سومین ضلع مثلث، نهادهای رسانه‌ای‌اند به ویژه شبکه‌های اجتماعی داخلی مانند ایتا و روبیکا که باید نقش پررنگ و فعال در این عرصه ایفا کنند و از تولید و پشتیبانی محتوای دینی و انقلابی حمایت کنند.

این همکاری سه‌جانبه بین نهادهای حوزوی، فرهنگی و رسانه‌ای باید به طور هماهنگ و جدی شکل بگیرد چرا که در جبهه مقابل، همین مثلث سه‌گانه با همکاری و انسجام کامل، مانع حضور و فعالیت مؤثر ما در رسانه‌های خارجی و فضای مجازی شده‌اند. برای نمونه در برخی شبکه‌های اجتماعی خارجی نمی‌توان کوچک‌ترین اشاره‌ای به موضوعات مهمی چون مقاومت، شهادت، فلسطین، حزب‌الله و چهره‌های انقلابی داشت چرا که این شبکه‌ها با نهادهای فرهنگی و رسانه‌ای غربی هماهنگ هستند و اجازه چنین فعالیت‌هایی را نمی‌دهند.

بنابراین اگر این تعامل و هماهنگی دقیق میان نهادهای حوزوی، فرهنگی و رسانه‌ای در جبهه انقلاب اسلامی شکل نگیرد، تلاش‌ها بی‌ثمر خواهد ماند و صرفاً به برگزاری جلسات و شوراهای بی‌نتیجه محدود می‌شود. تنها با مشارکت جدی و هماهنگ این سه نهاد است که می‌توان کار مؤثری در فضای رسانه و انقلاب اسلامی رقم زد.