رهبر معظم انقلاب؛ الگوی ایستادگی، بصیرت و وحدت ملی در بحران ها

اشاره: مدیریت بحران در سیره امام خمینی(ره) و رهبر معظم انقلاب جلوه‌ای روشن از رهبری مبتنی بر اصول، مردم‌محوری و بصیرت‌افزایی است. آنچه این دو دوره را به هم پیوند می‌دهد، ایستادگی بی‌ملاحظه در برابر دشمن و عدم عدول از مبانی انقلاب اسلامی، حتی در سخت‌ترین شرایط است. اتکا به مردم، تقویت آگاهی عمومی و حفظ وحدت ملی، از مهم‌ترین ابزارهای عبور از بحران‌ها در هر دو دوره بوده است. تفاوت شرایط تاریخی، اگرچه شیوه‌ها را متنوع کرده اما روح حاکم بر تصمیم‌گیری‌ها ثابت مانده است؛ از جنگ سخت دوران امام(ره) تا جنگ ترکیبی امروز. در جنگ دوازده‌روزه نیز رهبری با ترکیبی از روشنگری، مدیریت رسانه‌ای، توجه به عامل معنوی و هوشمندی در مواجهه با مذاکره، توانست انسجام ملی را تقویت کند. این رویکرد الهام‌گرفته از سیره اهل‌بیت(ع) نشان می‌دهد که رهبری دینی در هر زمان، با تکیه بر اصول ثابت و شناخت دقیق شرایط می‌تواند جامعه را از بحران‌ها عبور دهد.

در همین راستا خبرنگار گروه سیره امامین انقلاب خبرگزاری رسا، با حجت الاسلام محمدهادی رحمانی استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم گفت‌وگویی انجام داده است که در ادامه تقدیم خوانندگان گرامی خواهد شد:

رسا ـ شباهت‌ها مدیریت بحران امام خمینی و رهبر معظم انقلاب در چه مواردی است؟

 در پاسخ به پرسش نخست درباره شباهت‌های مدیریت بحران در سیره رهبری معظم انقلاب و حضرت امام خمینی(ره) به نظر می‌رسد چند محور اساسی وجود دارد که می‌توان آن‌ها را از ارکان مشترک مدیریت این دو بزرگوار دانست.

نخستین نکته پایبندی عمیق به اصول و مبانی است. هر دو رهبر الهی در مواجهه با بحران‌ها و مشکلات هرگز با مصلحت‌سنجی‌های سیاسی از اصول اساسی خود عقب‌نشینی نکردند. اصولی مانند دفاع از مظلوم، استکبارستیزی، استقلال‌طلبی، نپذیرفتن ذلت و زیر بار نرفتن ظلم، همواره خط قرمز ایشان بوده است. چه در سخت‌ترین شرایط جنگ تحمیلی در دوران امام(ره) و چه در بحران‌ها و فتنه‌هایی نظیر سال‌های ۱۳۸۸ و ۱۴۰۱ و همچنین فشارهای سنگین تحریم در دوره رهبری معظم انقلاب، این اصول بنیادین نه‌تنها تضعیف نشد بلکه با صلابت حفظ گردید.

دومین محور مشترک توجه ویژه به مردم و نقش‌آفرینی آنان است. جایگاه مردم در مدیریت بحران برای هر دو بزرگوار بسیار برجسته بوده است. حضرت امام(ره) جنگ هشت‌ساله را با تکیه بر بسیج مردمی و مشارکت عمومی هدایت کردند و رهبر معظم انقلاب نیز در مقاطع مختلف، حل بسیاری از فتنه‌ها و بحران‌ها را با حضور آگاهانه مردم رقم زدند؛ نمونه بارز آن پایان یافتن فتنه ۸۸ با حضور مردم در نهم دی‌ماه است.

سومین ویژگی مشترک تأکید بر بصیرت‌افزایی و آگاهی‌بخشی به جامعه است. پیشبرد اهداف انقلاب بدون آگاهی مردم ممکن نیست. دشمن‌شناسی و افزایش قدرت تحلیل مردم، همواره مورد توجه هر دو رهبر بوده است. یکی از دستاوردهای مهم بحران‌ها و جنگ‌های ترکیبی اخیر، رشد فهم عمومی جامعه نسبت به ماهیت دشمن بود؛ این آگاهی که دشمن در صورت تسلط هیچ رحم و مروتی نسبت به کوچک و بزرگ نخواهد داشت و هرگز دلسوز ملت ایران نیست.

چهارمین نکته قاطعیت و استحکام در برابر دشمن خارجی است. نه امام(ره) و نه رهبر معظم انقلاب هیچ‌گاه به دشمنان خارجی امید نبسته‌اند. امام بارها نسبت به نفوذ غرب‌زدگان هشدار دادند و تأکید داشتند که عناصر وابسته به غرب نباید در ساختار اداره کشور جایگاهی داشته باشند. رهبری نیز همواره بر این نکته تأکید دارند که دشمن به‌دنبال خیر و صلاح ملت ایران نیست. این صلابت در برابر دشمن در کنار مهربانی و عطوفت نسبت به مردم، از ویژگی‌های بارز هر دو بزرگوار است.

پنجمین محور، توجه جدی به وحدت ملی و پرهیز از دوقطبی‌سازی است. در تمام بحران‌ها، هم امام خمینی(ره) و هم رهبر معظم انقلاب بر حفظ انسجام اجتماعی، جلوگیری از تفرقه و مقابله با فتنه‌افکنی تأکید داشته‌اند و همواره وحدت را عامل عبور از بحران‌ها دانسته‌اند.

و در نهایت جایگاه ولایت فقیه و مسئولیت‌های آن از دیگر وجوه مشترک است. هر دو رهبر، وظایف ناشی از ولایت فقیه را با درک عمیق از مسئولیت شرعی و اجتماعی خود، به بهترین شکل انجام داده‌اند.

رسا ـ چطور شرایط تاریخی و اجتماعی هر دوره روی تصمیم‌گیری‌های آنها تاثیر گذاشته است؟

مهم‌ترین تفاوت نوع تقابل با دشمن است. در دوران امام(ره) کشور با یک جنگ سخت و کلاسیک مواجه بود؛ دشمن به‌صورت مستقیم و از روبه‌رو حمله می‌کرد. اما امروز، با جنگ ترکیبی مواجه هستیم؛ جنگی که ابعاد رسانه‌ای، روانی، فرهنگی و شناختی در آن بسیار پررنگ است و دشمن به‌جای تقابل مستقیم، ذهن و ادراک مردم را هدف قرار می‌دهد. ازاین‌رو علاوه بر توان نظامی و بسیج عمومی، نقش بصیرت و آگاهی مردمی چندین برابر شده است.

تفاوت دیگر پیچیدگی فضای جهانی و پیشرفت‌های نظامی و اطلاعاتی است. در زمان امام(ره) ساختار جنگ‌ها به اندازه امروز پیچیده نبود، اما اکنون قدرت نظامی، فناوری‌های اطلاعاتی و ابزارهای جنگ شناختی نقش تعیین‌کننده‌ای دارند. به همین دلیل، رهبر معظم انقلاب تأکید ویژه‌ای بر پیشرفت علمی، نظامی و اطلاعاتی کشور دارند تا بتوان در برابر این پیچیدگی‌ها ایستادگی کرد.

آخرین تفاوت مهم فضای عمومی جامعه است. در دوران امام(ره) جامعه در اوج شور و فضای انقلابی قرار داشت اما امروز با گسترش رفاه نسبی و تغییر سبک زندگی، توجه مردم به مسائل رفاهی بیشتر شده و گاه ارزش‌های انقلابی کمرنگ‌تر می‌شود. مدیریت این شرایط نیازمند ظرافت ویژه است؛ همان‌گونه که در گذشته باید از افراط جلوگیری می‌شد، امروز نیز باید مراقب تفریط بود تا روحیه و هویت انقلابی جامعه حفظ و تقویت شود. این وظیفه هم بر عهده رهبری و هم بر عهده ما در مسیر تبعیت از ایشان است.

رسا ـ رهبر معظم انقلاب در دوران حساس جنگ 12 روزه  با چه روش‌ها و اقداماتی توانستند وحدت و اتحاد ملی و بین گروه‌های مقاومت را حفظ و تقویت کنند؟

نکته نخست،حضور به‌موقع و هوشمندانه رهبری برای سخن گفتن با مردم، روشنگری و آگاهی‌بخشی بود. این حضور در زمان‌های مناسب و با در نظر گرفتن ملاحظات امنیتی انجام شد و باعث شد اطلاعات لازم به جامعه منتقل شود. بیانات رهبر معظم انقلاب نقش مهمی در ایجاد آرامش عمومی داشت و احساس قدرت، توانمندی و اطمینان را در میان مردم تقویت کرد. این رویکرد امیدآفرین به شکل قابل توجهی به افزایش روحیه و اعتماد مردم کمک کرد و آن‌ها را برای عبور از شرایط بحرانی آماده ساخت.

دومین نکته مدیریت دقیق فضای رسانه‌ای و بیان واقع‌بینانه شرایط جنگ و توانمندی‌های کشور بود. انتقال درست و به‌موقع اطلاعات از طریق رسانه‌ها، متناسب با واقعیت‌های میدانی، نقش مؤثری در حفظ وحدت و انسجام اجتماعی ایفا کرد و از شکل‌گیری برداشت‌های نادرست جلوگیری نمود.

سوم توجه به عامل معنوی و الهی در این مقطع حساس بود. اتکال به لطف خداوند و تقویت روحیه ایمانی جامعه، زمینه حضور فعال و مؤثر مردم در صحنه را فراهم کرد و موجب شد ملت با اتکا به ایمان و همبستگی این آزمون سخت و بحران بزرگ را با موفقیت پشت سر بگذارد.

نکته بعدی بهره‌گیری از ظرفیت بسیج مردمی و به‌کارگیری مردم در جایگاه‌های مناسب بود؛ امری که در کنار آن، حفظ آرامش عمومی جامعه نیز به‌عنوان یک اصل اساسی مورد توجه قرار گرفت.

همچنین، مدیریت صحیح و هوشمندانه فضای جنگ و عرصه نظامی از دیگر عوامل مهم بود که باعث شد شرایط به‌درستی کنترل شده و نهایتاً بحران به پایان برسد.

اما آخرین و شاید مهم‌ترین نکته، بصیرت و دقت رهبر معظم انقلاب در مواجهه با مسئله مذاکره بود. با وجود آنکه رهبر معظم انقلاب بارها تأکید کرده بودند مذاکره با آمریکا نتیجه‌ای نخواهد داشت، اما در مقطع مناسب، با تشخیص درست شرایط، اجازه ورود به فضای مذاکره داده شد. اگر این مسیر پذیرفته نمی‌شد و کشور مستقیماً وارد جنگ می‌گردید، احتمالاً انسجام ملی به این شکل شکل نمی‌گرفت و بخشی از جامعه تصور می‌کرد که با پذیرش مذاکره می‌شد از وقوع جنگ جلوگیری کرد.

پذیرش مذاکره، با وجود آگاهی از بدعهدی و بی‌فایدگی آن موجب شد چهره واقعی دشمن آشکار شود؛ چراکه دشمن در همان زمان مذاکره به کشور حمله کرد. این اقدام، دروغ‌گویی و جنایت‌کار بودن دشمن را برای افکار عمومی روشن ساخت و در نهایت زمینه‌ساز شکل‌گیری وحدت و انسجام ملی گسترده در کشور شد.

رسا ـ مدیریت بحران رهبر معظم انقلاب در جنگ ۱۲ روزه چه الهاماتی از سیره ائمه معصومین (ع) در مواجهه با جنگ و مشکلات دارد؟

اهل‌بیت علیهم‌السلام هیچ‌گاه به بهانه مصلحت‌سنجی‌های سیاسی از اصول و مبانی الهی خود عدول نکردند. در همین مسیر رهبر معظم انقلاب نیز در تمامی بحران‌ها، از جمله در مقطع جنگ دوازده‌روزه با قاطعیت کامل بر اصول بنیادین ایستادگی کردند و هیچ‌گاه از مبانی اعتقادی و انقلابی عقب‌نشینی نداشتند.

نکته دوم ایستادگی و کوتاه نیامدن در برابر دشمن است. برخورد قاطع و سخت‌گیرانه با دشمن، در عین رأفت و مهربانی درون جامعه، مصداق روشن «اَشِدّاءُ عَلَی الکُفّارِ رُحَماءُ بَینَهُم» است؛ رویکردی که کاملاً برگرفته از سیره اهل‌بیت علیهم‌السلام می‌باشد. استکبارستیزی و صلابت در برابر دشمن، از جمله اصولی است که رهبری با صراحت و استحکام بر آن تأکید و از آن بهره گرفته‌اند.

نکته مهم و برجسته دیگر، بصیرت‌افزایی و آگاهی‌بخشی به مردم است؛ موضوعی که در تعالیم و توصیه‌های اهل‌بیت علیهم‌السلام به‌وفور مورد تأکید قرار گرفته است. رهبر معظم انقلاب نیز توجه ویژه‌ای به این مسئله دارند و از راه‌های مختلف، از جمله بیانات مستقیم و بهره‌گیری از رسانه مرجع کشور یعنی صداوسیما، اطلاعات درست، دقیق و به‌موقع را در اختیار جامعه قرار می‌دهند. این آگاهی‌بخشی نقش بسیار مؤثری در مدیریت و عبور از بحران‌ها و همچنین در مسیر پیشرفت جامعه ایفا می‌کند.

و در نهایت مقابله با انحراف و جلوگیری از انحراف در جامعه از دیگر شباهت‌های مهم است. جریان‌ها و افرادی که با ایجاد دوقطبی و انحراف فکری و اجتماعی به دنبال ضربه زدن به انسجام جامعه هستند، با موضع‌گیری قاطع رهبری مواجه می‌شوند. همان‌گونه که اهل‌بیت علیهم‌السلام در برابر انحرافات با صلابت ایستادگی می‌کردند و اجازه گسترش آن را نمی‌دادند، رهبر معظم انقلاب نیز با قدرت و هوشیاری مانع موفقیت جریان‌های انحرافی در جامعه می‌شوند.