آخرین مصاحبه مرحوم آیت‌الله احمدی فقیه یزدی در گفت‌وگو با رسا + فایل صوتی
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، آیت‌الله حاج میرزا محمد حسن احمدی فقیه یزدی از استادان سطح عالی حوزه علمیه قم، پیش از ظهر یک شنبه، هجدهم رمضان در اثر سانحه رانندگی دار فانی را وداع گفت.
نوشتار زیر، توصیه‌های وی است که در گفت‌وگو با خبرگزاری رسا، پیرامون استفاده هرچه بهتر طلاب از تعطیلات تابستانی حوزه انجام شده است. خدایش رحمت کند.
بازبینی و بازنگری حقایق از سوی طلاب علوم دینی ضروری است
اساساً باید توجه داشته باشیم که در نظام علمی حوزوی و فرق نمی‌کند حتی دانشگاهی، برنامه تدریس و تعلیم در یک فرصتی واقع خواهد شد و در کنار آن قهراً باید یک فرصتی باشد برای تحقیق بیشتر، بازبینی آن حقایق و مطالب بیشتر و این کار انجام بگیرد. من حالا هم کلی مطلب را عرض می‌کنم و هم یک مصداقی از حضرت امام(ره) هم ذکر می‌کنم که ایشان هم یک برنامه چنینی فرموده بودند تا نتیجه خاصی عاید شود. اولاً این‌که حقایقی را که انسان دریافت می‌کند، این حقایق عمدتاً در مرحله فراگیری، انسان به دست می‌آورد. پس از فراگیری نوبت تحقیق و تدقیق و به عبارت دیگر بازنگری و بازبینی نسبت به آن حقایق لازم است. اساساً اجتهاد و مخصوصاً علوم اجتهادی این‌گونه است که انسان مطالبی را که فرا می‌گیرد در فرصت دیگر باید آن حقایق اجتهادی را به گونه‌ای بازنگری کند که انسان برای خودش حجت بشود بینی و بین‌الله و این حجت شدن یک فرصتی را لازم دارد و بحمدالله تعالی این فرصت در یک چنین تعطیلی‌هایی برای چه نظام حوزوی و چه نظام دانشگاهی پیش می‌آید. البته شاید در نظام دانشگاهی هم برای رساله‌نویسی، تز فرصت مناسبی است.
طلاب اگر به حقیقتی رسیده‌اند، آن را با اعالم و بزرگان در میان گذارند
از سوی دیگر، در این تعطیلات بسیاری از علمای بزرگ چه در تابستان و چه غیر تابستان می‌رفتند در بلاد و شهرهایی و محققان، علمای بزرگ و آنان که فرصت بیشتری داشتند در همین تعطیلی‌ها با هم مذاکره علمی داشتند و این مذاکره علمی خیلی ارزشمند بوده. وقتی در آن مواقع تعطیلی پیگیر می‌شدند، استفاده‌ها می‌کردند و همه استفاده‌ها مربوط به زمان درس و بحث و تدریس و تعلیم و تعلم و تدرس و تلمذ نیست. انسان اگر به یک حقیقتی رسیده همان حقیقت را در یک فرصتی لازم دارد با اعالم و بزرگانی این حقیقت را در میان گذارد. وقتی در میان می‌گذارد این حقیقت بیشتر بارور می‌شود، جوانبش پالایش می‌شود، به قول امروزی‌ها تحقیق می‌شود، نکاتش توسعه پیدا می‌کند، ریزه‌کاری‌هایش روشن می‌شود و لذا این فرصت‌ها بسیار فرصت‌های طلایی و فرصت‌های مناسب است.
ضرورت استفاده معنوی طلاب در فصل تعطیلات
افزون بر این از جهت معنوی انسان می‌تواند در یک چنین فرصت‌های تعطیلی استفاده‌های بیشتر بکند. فرض کنید اگر زیارتی می‌رود، قرآن مطالعه کند، قرآن بخواند، یک دوره قرآن فرض کنید برای کسانی که حج مشرف می‌شوند، یک دوره قرآن نگاه کند، یادداشت داشته باشد و همین یادداشت‌ها را در فرصت مناسب با بزرگان در میان بگذارد. نمازهای شب به طور تفصیل بیشتر بخواند. فرض کنید در نماز وترش بتواند هر شبی یک دعایی از دعاها را بخواند. اگر شب جمعه باشد در همان نماز وتر دعای حضرت امیر(ع) به روایت کمیل را بخواند. چون این دعا حقیقتاً نوای عارفانه حضرت امیر(ع) است با خدای متعال. لکن کمیل ناقل آن دعا بوده و لابد آقایان می‌دانند که حضرت امیر(ع) شبی بود ظاهراً شب نیمه‌شعبان بود که حضرت در سجده این دعا را می‌خواندند. کمیل شنید و فردایش فرصت مناسبی آمد و گفت آنچه شما در سجده می‌خواندید من می‌خواهم و حضرت فرمودند اگر من تو را نمی‌شناختند و آن سوابق تو را نمی‌دانستم چیزی به تو نمی‌گفتم اما چون سوابق والایی داشتی این طلب را من به تو منتقل می‌کنم و با اسرار کمیل، این دعا را او دریافت کرد. لذا ناقلش اوست. کما این‌که دعای حضرت سجاد(ع) در سحر به روایت ابوحمزه است ولو معروف شده به دعای ابوحمزه. آن را هم باید گفت دعای حضرت سجاد(ع) به روایت ابوحمزه. آن وقت افراد می‌توانند از این فرصت استفاده کنند، یک شب در نماز وتر دعای حضرت امیر(ع) به روایت کمیل بخوانند، یک شب ولو در چند شب دعای حضرت سجاد(ع) به نقل از ابوحمزه، شبی دعای جوشن کبیر بخواند. این همه اسماءالله انسان رابطه با خدای متعال را می‌تواند از طریق اسماءالله محکم بکند. این خیلی مهم است. حالا که ماه شعبان است، مناجات شعبانیه که یک تعبیر جالبی هم آنجا دارد، تمام مناجات شعبانیه محور است که حضرت امام(ره) هم به این مناجات توجه داشتند. «إِلَهِی وَ اجْعَلْنِی مِمَّنْ نَادَیْتَهُ فَأَجَابَکَ وَ لاحَظْتَهُ فَصَعِقَ لِجَلالِکَ»، سیر در اسماء الهی مخصوصاً در یک قسمتی‌اش توجه داده شده. شبی فرض کنید در نماز قنوت وتر دعای مشلول را انسان بخواند. آن هم یک وجهه خاصی از اسماء الهی مطرح شده است. به هر حال ارتباط خود را انسان با خدای متعال از همین راه‌ها به دست بیاورد و حقایقی را کشف کند.
بسیاری از حقایق عرفانی از راه نماز بیان شده است
حقایق عرفانی تنها با درس و بحث نیست. بسیاری از حقایق عرفانی از راه نماز و به تعبیر دیگر اقم الصلوة لذکری بیان شده است. مخصوصاً در نمازهای مستحبی می‌توان این راه را و این حقیقت را بیشتر دنبال کند.
روش خواندن نماز نافله به صورت نشسته و بردن ثواب ایستاده
بنده یک توضیح اجمالی هم اینجا عرض می‌کنم با یک مسأله‌ای که من در رساله توضیح‌المسائل تحلیلی نوشته‌ام که بسیاری ممکن است بگویند در قنوت انسان بایستد، پادرد دارد، کمر درد دارد و مشکلات دارد. ما در آنجا این مسأله را مطرح کردیم که انسان به گونه‌ای نماز نافله را نشسته بخواند و با روشی خواستی می‌تواند ثواب ایستاده را ببرد. و آن این است که مشهور می‌گویند دو تا دو رکعت نشسته جای یک دو رکعت ایستاده است. طریقه ما از روایات استنباط کردیم که انسان همان نشسته نماز نافله خود را آغاز می‌کند. الله اکبر، حمد را می‌خواند، سوره را می‌خواند و آخرین آیه سوره را مثلاً «وَلَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُوًا أَحَدٌ» را بلند می‌شود، ایستاد می‌خواند و بعد رکوع و سجود را انجام می‌دهد. یا سوره‌های مفصل مانند سوره یاسین، در آخرین آیه «فَسُبْحَانَ الَّذِی بِیَدِهِ مَلَکُوتُ کُلِّ شَیٍْ وَإِلَیْهِ تُرْجَعُونَ»، این را بلند می‌شود ایستاده و رکوع و سجود، در آثار اهل بیت عصمت و طهارت(ع) از حضرت امام باقر(ع)، امام صادق(ع)، امام کاظم موسی‌بن جعفر(س) رسیده اگر کسی این طریق را انجام دهد ثواب ایستاده را می‌برد. در نماز وتر هم می‌تواند نشسته و قنوتش را هم نشسته بخواند. همان‌طور که نشسته در حالت قنوت دعا را باز کند مانند دعای جوشن و دعای مشلول را در قنوت بخواند، آخرین بخش قنوتش را بایستد، فرض کنید «الهم اغفر للمؤمنین و المؤمنات» این را ایستاده بگوید رکوع و سجود، ثواب ایستاده را می‌برد. بنابراین انسان می‌تواند حتی نشسته و با کمال آرامش و توجه مسلط بر نمازش هست و به دقت دعاها را نگاه می‌کند، برنامه را امتداد بدهد و این خیلی ارزشمند است.
طلاب علوم دینی با علمای شهرستان‌های دیگر هم مذاکره علمی کنند
این فرصت‌ها یک فرصت‌هایی است که انسان از نظر معنوی هم می‌تواند برنامه‌ها را دنبال کند. علاوه این‌که از نظر علمی می‌تواند مراتب علمی‌اش را تعقیب کند، هرچند با مذاکره علمی با علمای بزرگ که در شهرستان‌ها، در مراکز علمی هستند همان حقایقی را که دریافت کرده آنجا بازگو کند و برای نوشتن و برای تحریرش آنها را بنویسد. از نظر معنوی هم یک چنین فرصت‌هایی است.
بیان خاطره‌ای از حضرت امام خمینی(ره) درباره استفاده طلاب از تعطیلات
من حالا یک قسمتی را عرض کنم! حضرت امام (رضوان الله تعالی علیه) مطلبی را دیده بودند و آن این‌که بعضی از طلاب بودند، فضلا بودند که بودند در تعطیلات رفته بودند خدمت یک عالم بزرگی، شاید مانعی هم ندارد که نام ببرم. خدمت مرحوم آیت‌الله شیخنا الاستاد، بلکه آیت‌الله العظمی، حضرت آیت‌الله حاج شیخ مرتضی حائری یزدی فرزند ارشد مرحوم آیت‌الله العظمی آشیخ عبدالکریم حائری یزدی مؤسس حوزه علمیه قم، در تعطیلی دیده بودند که بحث‌هایی را پیش این بزرگوار دارند. حضرت امام(ره) وقتی این را دیده بودند که ظاهرش این بوده که آن آقایان مثلاً از شنبه تا چهارشنبه را درس‌های عمومی حوزه را می‌خواندند و پنج‌شنبه و جمعه هم این‌گونه درس بوده یا فرض کنید تعطیلات دیگر. حضرت امام فرموده بودند معلوم نیست این خیلی نتیجه شود. با این تعبیر تصریح فرموده بودند که ما دنبال یک تعطیلی می‌گردیم یک فرصتی می‌گردیم که خارج از برنامه‌ها به آنچه سابق مثلاً از نظر برنامه علمی حوزه بحث کردیم، تدریس کردیم، مطالعه کردیم، یک بازبینی کنیم برای نوشتن آنها، برای مطالعه آنها، و لذا دنبال یک تعطیلی می‌گردیم. و نظر شریفشان این بوده که باید یک تعطیلی هم باشد که آن شخص عالم، شخص محقق یا کسی که درس خوانده و متعلم، تلمذ کرده در آن فرصت مناسب، دنبال کند. و روی این حساب وقتی بخواهد یک همچین مطالبی را انسان دنبال کند، تعقیب کند، تدقیق داشته باشد، فرصت می‌خواهد و این تعطیلی فرصت است برای اینجور انسانی. در هر صورت حضرت امام(ره) نظر شریفشان این بوده که ایشان استاد کل فقه و اصول هستند، استاد اعظم این مطالب بوده و الآن هم که بعد از رحلتشان است، حقایقی که ایشان دنبال کردند، حالتی دارد که کلیدی است، نظر شریفشان این بوده که در تعطیلات به طور کلی فرصتی لازم است و در ضمن تعطیلات این فرصت حاصل است که انسان در این تعطیلات بتواند آن حقایقش را بازبینی کند، بنویسد، دنبال کند تا انشاءالله به نتیجه مطلوب برسد.
حوزه‌های علمیه تابستانی تأسیس شود
در هر صورت این کمالی است برای خود انسان‌ها که از فرصت‌هایشان خوب استفاده کنند. می‌ماند نکته‌ای و آن نکته مهم است که افرادی که خودشان به یک مراحلی رسیده‌اند، این‌گونه از تعطیلات می‌توانند استفاده کنند، چه استفاده معنوی به آن صورتی که اشاره شد و چه استفاده علمی باز به همان بیانی که ذکر شد با مذاکره با علمای بزرگ و اعلام و یا استفاده از حوزه‌های، کتابخانه‌های متعدد و جهات دیگر. بله این مطلب روشن است برای طبقاتی از طلاب هم مخصوصاً کسانی که یا مبتدی هستند یا در مراحل آغازین تحصیل هستند که این‌ها در تعطیلات وقتشان تلف می‌شود، این هم باید تنظیم شود. حوزه‌های تابستانی که در آن فرصتی که فرض کنید، حوزه بزرگی مانند حوزه قم تعطیل هست این فرصت را تابستان‌ها بروند در جاهایی که حوزه‌های تابستانی هست و هوای مناسب دارد، سابقاً هم عرض می‌کردم که اطراف قم مانند دستجرد، وشنوه و جاهای دیگر این‌ها، حوزه‌های تابستانی باشد تا این افرادی که مبتدی هستند یا در مراحلی از این جهات هستند، بله در حوزه‌های تابستانی استفاده بکنند. آن وقت شهرهایی هم هست که این حوزه‌های تابستانی مناسب است، مخصوصاً قم که شدت گرمایی دارد، این ییلاقاتش جاهایی است که یک همچین حالتی دارد. کما این‌که در یزد من نظرم هست اطرافی دارد مثل تزرجان و جاهای دیگر، حوزه‌های خوب فعال تابستانی داشته و الآن هم کم و بیش دارد.
بزرگان حوزه مشکلات معیشتی طلاب را تمشیت کنند
هرچند مشکلات معیشتی یک مقدار طلاب عزیز را در فشار قرار می‌دهد، ولی در عین حال باید بزرگان این مشکلات معیشتی را به یک جوری تمشیت کنند و جوانبش را رسیدگی کنند تا این چنین افراد هم بتوانند دنبال کنند. در سابق هم این مرسوم بوده که حتی علمای بزرگ، من خاطراتی دارم که می‌گفتند در قم وقتی خیلی گرم می‌شد می‌رفتند اطراف قم و آنجا تقریباً در تابستان و عده‌ای با ایشان می‌رفتند و مذاکرات علمی بوده. این برای آن اعلام بزرگ. قهراً طلاب و فضلا هم در شعاع آنان دنبال می‌کردند.
کتابخانه‌ها و حوزه‌های مختلفی در اطراف قم ایجاد شود
زمان مرحوم آیت‌الله العظمی بروجردی، استاد الفقهای والمجتهدین، این‌که معلوم که ایشان وشنوه تشریف می‌بردند و این هم برای مکمل بحث قبلی عرض می‌کنم که بعضی اعلام می‌گفتند که یک ماشین یک ماشین فرض کنید مثلاً وانت بزرگی باشد باید کتاب برای ایشان می‌بردند که ایشان در تابستان آنجا ملاحظه می‌کردند. حالا شاید همه تابستان هم نبوده، ولی همان فرصتی که می‌رفتند این‌قدر مطالعات علمی‌شان را ایشان در همان تعطیلات در آنجا انجام می‌دادند و چه خوب است، انشاءالله کتابخانه‌ها و حوزه‌های منظمی همین اطراف قم تشکیل شود و تشکل پیدا کند و آقایان دنبال کنند، مخصوصاً الآن که با این رایانه‌ها، خیلی حمل و نقل کتاب لازم نیست. البته وجود کتابخانه‌اش لازم است، اما سالن مناسب برای اتاق‌هایی که همین رایانه‌ها باشد و جدی فضلا و بزرگان مراکزی در اختیارشان باشد بتوانند خوب استفاده کنند، دنبال کنند و این می‌شود مکمل حوزه علمیه قم.
زمینه استفاده بهینه از تعطیلات برای طلاب علوم دینی فراهم شود
علی ای جال باید از طرقی زمینه این تعطیلات را تأمین کرد. ممکن است بعضی خودشان بروند در جاهایی که علمای بزرگ هستند، این جنبه‌های علمی است. جاهایی که جاهای زیارتی به جهاتی برای استفاده‌های عرفانی و استفاده معنوی و علاوه بر این‌ها بزرگانی که کارهای امور حوزه و حوزه‌ها را زعامت می‌کنند، این همه بودجه‌ای که هست، هم بودجه‌های سهم مبارک امام، هم وجوهات هست و هم از بودجه‌های دولتی که الآن هست یک فضاهایی را ایجاد کنند که چه طلاب در مقاطع آغازین علمی، چه فقها در مقاطع بعدی و چه مجتهدین از جاهایی که مناسب برای تحصیل و تحقیق هست، استفاده بهینه را داشته باشند و طبعاً وقتی بزرگانی در یک منطقه‌ای برای تحقیقات علمی آمده‌اند، نمی‌گویم تفرج آب و هوا، برای ادامه تحقیقاتشان برای طلاب و فضلایی که در سطح‌های دیگری هم هستند، آنها هم وقتی آمدند از آن سطح‌های بالاتر می‌توانند استفاده کامل را بکنند. در هر صورت با تنظیم برنامه‌ها همه این‌ها قابل اصلاح است. بله وقتی خیلی گرم شد در حوزه، شاید حوزه مقدسه قم تابستانش آن آثار مطلوب را از نظر تحصیلی امکان نداشته باشد، ولو این‌که الآن وسائل سرمایشی بگوییم، فرض کنید وسائل روز فراوان‌تر شده و بهتر است، در عین حال در سفر کردن به اطراف و حوزه‌هایی را تشکیل دادن و حوزه‌های شهرستان‌ها را فعال کردن و دیدار بزرگان در آنجا، آثار مطلوبی دارد، هم از نظر علمی، هم از نظر معنوی. انشاءالله که مؤید، موفق و منصور باشند. /920/گ402/ع
دانلود فایل صوتی از اینجا