گزارشی از همایش نقش فرهنگ‌سازی دینی در ارتقای امنیت اجتماعی
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، همایش نقش فرهنگ‌سازی دینی در ارتقای امنیت اجتماعی، هفته گذشته در مرکز همایش‌های بین‌المللی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، به همت دفتر تحقیقات کاربردی فرماندهی انتظامی استان و دانشگاه پیام نور قم، با پیام حضرت آیت‌الله جعفر سبحانی از مراجع تقلید و با هدف تبیین نقش اجتماعی پلیس دینی در تأمین و حفظ امنیت اجتماعی، بهره‌گیری از نظرات ارزشمند مراجع تقلید و عالمان دینی پیرامون ارتقای امنیت اجتماعی، بسط و ساز و کارهای پیشگیری و کاهش جرائم و ایجاد بستر مساعد برای مشارکت عمومی در تولید و حفظ امنیت اجتماعی برگزار شد.
از دی‌ماه 88 نیز، موضوعات و محورهای این همایش در عنوان‌های پیشگیری از جرم با تأکید بر آموزه‌های دینی، بررسی زمینه‌های جامعه‌شناختی و روانشناختی و قومی کجروی، مهارت‌های زندگی و ارتقای امنیت اجتماعی، نقش نهادهای اجتماعی مانند خانواده، آموزش و پرورش در ارتقای سطح امنیت اجتماعی، گروه‌های مرجع و امنیت اجتماعی، مشارکت مطلوب روحانیت و مردم در ارتقای امنیت اجتماعی، بررسی نقش آموزه‌های دینی در پیشگیری از اعتیاد و بدحجابی و جنبش‌های نوپدید دینی و امنیت اجتماعی فراخوان شده بود.
در مجموع 159 اثر به دبیرخانه همایش ارسال و 12 اثر برتر شناخته شد که به گفته سردار مهدی توکلی، فرمانده نیروی انتظامی استان قم، 36 درصد از آثار رسیده در گروه الهیات، 27 درصد در گروه حقوق، 18 درصد در گروه روان‌شناسی و 19 درصد نیز به سایر گروه‌ها اختصاص داشت.
کمیته علمی همایش نقش فرهنگ‌سازی دینی در ارتقای امنیت اجتماعی به عهده دانشگاه پیام نور قم و کمیته اجرایی به عهده دفتر تحقیقات کاربردی نیروی انتظامی استان قم بود که از حجت‌الاسلام رضا علی کرمی به عنوان دبیر علمی، سرهنگ رضا فاضل‌نیا به عنوان دبیر اجرایی و سردار مهدی توکلی به عنوان مسؤول همایش می‌توان نام برد.
شایان ذکر است که این گزارش بر آن نیست تا تمام وقایع روز برگزاری همایش را مورد بازکاوی قرار دهد؛ چرا که مشروح کامل آن پیش از این در خبرهای مختلف آمده است، بلکه در نظر دارد به ارائه خلاصه‌ای از 12 مقاله‌ای که در این همایش برتر شناخته شد، تعدادی در روز همایش ارائه و برخی هم به سبب کمبود وقت، مسکوت ماند، بپردازد؛ اما یادآوری این نکته که در روز همایش چه گذشت، ضروری است.
دوشنبه 17 آبان‌ماه، رأس ساعت 8:15 با تلاوت آیاتی از قرآن مجید، همایش نقش فرهنگ‌سازی دینی در ارتقای امنیت اجتماعی، کار خود را آغاز کرد و در ابتدا پیام حضرت آیت‌الله جعفر سبحانی از مراجع تقلید قرائت شد، پس از آن به ترتیب سردار مهدی توکلی، فرمانده نیروی انتظامی استان قم، حجت‌الاسلام رضا علی کرمی، رییس دانشگاه پیام نور قم، سردار محمود تشکری، جانشین معاون هماهنگ‌کننده ناجا، محسن اسماعیلی، عضو حقوق‌دان شورای نگهبان، دکتر محمدرضا مرندی، مشاور وزیر و رییس پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و در پایان آیت‌الله سیداحمد خاتمی، عضو هیأت رئیسه مجلس خبرگان رهبری به ارائه سخن پیرامون مباحث مربوطه پرداختند و آخرین راهکارها و شیوه‌ها را برای برپایی امنیت اجتماعی با توجه به فرهنگ‌سازی دینی ارائه دادند که توجه علاقه‌مندان به بازبینی آنچه در خبرها آمده، مطلوب فایده است.
مقالات ارسال شده به این همایش در سه گروه الهیات، روان‌شناسی و علوم اجتماعی و مدیریت و حقوق مورد بررسی قرار گرفت که به تریبت در گروه الهیات، مقاله‌های «نقش نهادهای اجتماعی خانواده در ارتقای امنیت اجتماعی» به قلم حجت‌الاسلام حسین حدیدی، «پیشگیری از بزهکاری در قرآن» نوشته سیدمحمود میرخلیلی، «پیشگیری از جرم با تأکید بر آموزه‌های دینی» اثر شمسی محمدنژاد و «کارکردهای امر به معروف در پیشگیری از وقوع جرم» تألیف رضا تاج آبادی برتر شدند.
همچنین «پیشگیری از جرم و جنایت با رویکرد تقویت ارزش‌های دینی و معنوی» به قلم عباسعلی حسین خانزاده، «نقش فرهنگ‌سازی و جامعه‌پذیری در تحکیم انضباط اجتماعی» اثر علیرضا غلامی، «علل و ویژگی‌های روانشناختی بزهکاری در نوجوانان» تألیف مبین صالحی، «بررسی نقش آموزه‌های دینی در پیشگیری از سرقت در نوجوانان» به قلم محمد رحیمی دستجردی در گروه روان‌شناسی و علوم اجتماعی و «جامعه‌پذیری و پیشگیری از کجروی و جرم» اثر حجت‌الاسلام محمدرضا ضمیری، «نقش نهادهای اجتماعی در ارتقای امنیت اجتماعی» اثر علی نجاتبخش، «نقش نماز در پیشگیری از جرم» نوشته سردار مهدی توکلی و «ارتقای امنیت اجتماعی و پیشگیری از جرم با تأکید بر آموزه‌های دینی» به قلم علی مقیاسی به عنوان مقاله‌های برتر در گروه مدیریت و حقوق انتخاب شدند.
نقش نهادهای اجتماعی (خانواده) در ارتقای سطح امنیت اجتماعی
مقاله حاضر، نوشته حسین حدیدی، عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور به بررسی نقش خانواده و تربیت دینی خانواده‌ها در ارتقای سطح امنیت اجتماعی پرداخته و خانواده را به عنوان نخستین کانونی که فرد در آن حضور می‌یابد، دارای اهمیت معرفی کرده و آورده است: «عموماً نخستین تأثیرات محیطی که فرد دریافت می‌کند از محیط خانواده است و از طرفی نیز حتی تأثیرپذیری فرد از سایر محیط‌ها می‌تواند نشأت گرفته از همین محیط خانواده باشد. خانواده بخش مهمی از سرنوشت انسان است و در تعیین سبک و خط و مشی زندگی آینده، اخلاق، سلامت و عملکرد فرد در آینده و نیز در امنیت اجتماعی نقش بزرگی برعهده دارد.»
وی در این مقاله به بررسی عواملی مانند شخصیت والدین، سلامت روانی و جسمانی آنها، شیوه‌ها و الگوهای تربیتی والدین در نهاد خانواده، نوع شغل و سطح تحصیلات والدین، وضعیت اقتصادی فرهنگی خانواده، محل سکونت خانواده، حجم و جمعیت خانواده و روابط اجتماعی و تأثیر آن بر شخصیت فرزندان، نحوه بارآوری آنها، سلامت روحی، روانی و جسمانی فرزندان، کاهش یا افزایش آسیب‌ها، آینده فرزندان، آینده شغلی، تحصیلی، اقتصادی، سازگاری و فرهنگی پرداخته است.
پیشگیری از بزهکاری در قرآن
پیشگیری از بزهکاری در قرآن عنوان مقاله سیدمحمود میرخلیلی، استادیار حقوق پردیس قم دانشگاه تهران است که به شیوه‌های قرآنی در مقابله با بزهکاری می‌‌پردازد؛ ابتدا روش‌هایی که اساس و ریشه‌های فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و فردی بزه را نشانه می‌رود را به بحث می‌گذارد. این بخش به پیشگیری اجتماعی موسوم است و مهم‌ترین شیوه پیشگیری را که مدنظر دارد، پیشگیری مبتنی بر انسان شدن انسان است به نحوی که فکر و ذهن مجرمانه تحقق نیابد و علی‌رغم وجود زمینه‌ها و فرصت‌ها، فرد به دلیل تربیت و فرهنگ صحیح گرد بزهکاری نگردد.
در مرحله‌ای دیگر یعنی زمان تحقق فکر و ذهن مجرمانه لیکن قبل از تحقق بزه مورد بحث قرار می‌گیرد. در این مرحله که فرد تصمیم مجرمانه را اتخاذ نموده با استفاده از شیوه‌های مختلف مانند نظارت و کنترل بیرونی، تحدید فرصت‌ها و موقعیت‌های جرم‌زا و امثال آنها تلاش می‌شود از گذار مجرم به عمل مجرمانه جلوگیری شود.
در نهایت نیز به شیوه کیفری مقابله با بزهکاری از نگاه قرآن پرداخته شده است. در این حوزه نگاه قرآن یک نگاه مجازات‌گرا نبوده بلکه هدف اصلاح و باز جامعه‌پذیری فرد در رأس برنامه‌های سیاست کیفری اسلام قرار دارد و از نهادهای ساز و کارهای مختلف در جهت تعدیل کیفر بهره می‌گیرد.
در بخشی از این مقاله آمده است: «از جمله مهم‌ترین اهداف عالیه اسلام، رشد و ترقی و تعالی انسان و حرکت او به سمت کمال، سعادت و دوری وی از کژی‌ها، انحرافات و بزهکاری است. آموزه‌های متعالی اسلام که اصول آن در قرآن کریم منعکس است در جهت دور کردن انسان از بزهکاری و کژروی به واکنش‌های کیفری اکتفا نمی‌کند، بلکه همواره تدابیر انسان‌ساز قبل از وقوع جرایم را در اولویت قرار می‌دهد.»
پیشگیری از جرم با تأکید بر آموزه‌های دینی
شمسی محمدنژاد، سرپرست دفتر تحقیقات کاربردی فرماندهی انتظامی آذربایجان شرقی با ارائه مقاله پیشگیری از جرم با تأکید بر آموزه‌های دینی، هدف خود از نگارش آن را بررسی ارتباط آموزه‌های دینی در پیشگیری از جرم عنوان کرده است.
این مقاله با بهره‌گیری از روش اسنادی و کتابخانه‌ای انجام شده و نتایج نشان می‌دهد تقیّد و التزام به دینداری که به عمل و اجرای آموزه‌های دینی در زندگی روزمره مربوط می‌شوند، دارای آثار بازدارندگی بیشتری در زمینه پیشگیری از جرم هستند.
تاریخ نشان داده است که انسان دارای ابعاد گوناگون زیستی، روانی و اجتماعی است و احتمال ابتلای او به اختلال و ناهنجاری در هر یک از زمینه‌های مذکور وجود دارد، از این‌رو به کاربردن روش‌های احتیاطی و انجام اقدامات پیشگیرانه در جلوگیری از ابتلای انسان به ناهنجاری در هر یک از ابعاد فوق امری ضروری است؛ بنابراین هر عملی که باعث کاهش بزهکاری می‌شود، پیشگیری از جرم است.
در بخشی از این مقاله می‌خوانیم: «دین اسلام دینی فرا انسانی است که نه فقط به اصول انسانیت بلکه به فراتر از آن سفارش کرده است. با نگاهی به آموزه‌های دینی می‌بینیم که آنچه امروزه از آن به عنوان پیشگیری از جرم یاد می‌شود در تار و پود پیام‌های آسمانی و رهنمودهای انبیا و اولیای الهی بوده است و بالاتر از آن، رسالت دینی رهایی از تباهی، فساد و گمراهی می‌باشد؛ بنابراین پیشگیری از جرم بخش مهم و در عین حال مورد توجه اسلام است.»
نویسنده مقاله همچنین با اشاره به تحقق جامعه اسلامی در ایران، آورده است: «جامعه ما، جامعه اسلامی است که ویژگی آن وجود رفتارهای عمومی صالح و تبلور معنویت، حفظ ارزش‌ها و به کمال رساندن بشر است. دقت‌نظر در ظرفیت‌های پیشگیری از وقوع جرم در آموزه‌های دینی به خوبی نشان می‌دهد که در نظام و آئین اسلامی راهکارها و جلوه‌های خاصی در این زمینه وجود دارد. قوانین اسلام و شرع در ابتدا با اصول اساسی نظیر اعتقاد به خدا، یادآوری قیامت و تقویت ایمان دینی که نقش بسزایی در پیشگیری از جرم دارند، شروع شده و در مراحل بعدی با امر به معروف و نهی از منکر، اخلاق و توصیه به تقوا و انفاق مال، تعلیم و تربیت، توبیخ و سرزنش، مجازات، طرح‌های عملی قرآن، نماز، رمضان و محرم آموزه‌های دینی در خصوص پیشگیری از جرم را مطرح می‌کنند.»
کارکردهای امر به معروف و نهی از منکر در پیشگیری از وقوع جرم و بزهکاری
این مقاله نگاشته رضا تاج آبادی، مدیر کتابخانه جهاد کشاورزی استان مرکزی است که سعی دارد آثار مثبت کارکرد امر به معروف و نهی از منکر در سیاست جنایی اسلام و در کنترل بزهکاری افراد جامعه از جهات مختلف مورد مطالعه و بررسی قرار دهد و روش‌ها و مراحل پیاده شدن این اصل و خصوصیات کسانی که مبادرت به انجام این تکلیف الهی می‌نمایند، بررسی کند.
مقاله حاضر با تمرکز بر مقوله امر به معروف و نهی از منکر به منزله رهگذری پیشگیرانه از وقوع هرگونه بزه در فرایند اجتماعی، به دنبال تبیین جایگاه پیشگیرانه آن و توضیح نقش نخستین این مقوله در پیدایی و پدیداری آن است.
در بخشی از این مقاله آمده است: «در اسلام، افراد به گونه‌ای تربیت می‌شوند که براساس تعلیم و آموزش جهان‌بینی جامع دینی بس از اسلام آوردن و درک صحیح از معارف اسلامی، ایمان و عشق و گرایش نسبت به اهداف و آرمان‌های دینی در آنها شکل می‌گیرد و در نهایت در مرحله تقوی و حدّ عملی دین، بار سنگین رسالت و مسؤولیت همگانی بر دوش تمامی افراد جامعه اسلامی گذاشته می‌شود، به گونه‌ای که همگی در مقابل یکدیگر صاحب حق و تکلیف می‌شوند و سرنوشت فرد و جامعه در این نظام اجتماعی به هم گره می‌خورد و مصالح و مفاسد آنها به هم پیوسته می‌شود. فرضیه مهم و همگانی امر به معروف و نهی از منکر در چنین زمینه‌ای مطرح می‌شود و متکی بر مبانی ویژه‌ای است و اهداف مشخصی را هم دنبال می‌کند و در هر شرایطی با توجه به بیّنات، کتاب و میزان این اصل در کار اصلاح زنان و مردان و کلیه آحاد جامعه، نقش مؤثری ایفا نموده و از کارآمدی ویژه‌ای هم برخوردار است.»
نویسنده در توضیح مطلب پیشین آورده است: «مبنای این فرضیه می‌تواند بینش، بصیرت و عشق به این حقیقت باشد که سرنوشت انسان‌ها در جامعه به هم گره خورده است و هرکس به اندازه استعداد، امکانات و توانایی‌های خود در مقابل سایر افراد جامعه مسؤولیت و تعهد دارد و نمی‌تواند نسبت به مصالح و مفاسد هم‌نوعان خود بی‌تفاوت باشد. از طرف دیگر فرد با این کار، نعمت‌ها و امکانات خدادادی را در راه صحیح مصرف کرده و از هرز رفتن آنها جلوگیری می‌نماید. هدف از اجرای این اصل الهی می‌تواند تحقق خیر و صلاح، نظم، عدالت، رفاه و امنیت در جامعه باشد و از ظلم و فساد، هرج و مرج، بی‌نظمی، جرم، جنایت و درهم ریختن روابط سالم و نظام‌های صالح اجتماعی جلوگیری کند.
شایان ذکر است: «امر به معروف و نهی از منکر، از فرایض دینی و نهادهای حقوقی اسلامی است که به صورت همراه و همزاد یکدیگر استعمال و تأکید شده‌اند. در واقع این نهاد، متشکل از دو بعد رفتاری است که اقتران عملی داشته و هدف مشترکی را که همانا تنقیح و پالایش رفتارهای عمومی و تحکیم آنها بر پایه ارزش‌های اجتماعی و اسلامی و عدم دستیازی به نقض این ارزش‌ها از طریق سیستم خودپایش یا نظارت همگانی است، دنبال و تعقیب می‌کنند. کارکرد پیشگیرانه این نهاد در رابطه با عدم تخطّی از هنجارهای کیفری، اجتماعی و اخلاقی ـ دینی، مهم‌ترین بخش و بافت آن را تشکیل می‌دهد که از منظر حقوق پیشگیری و جرم شناسی پیشگیرانه، به مثابه ابزاری در راستای پیشگیری اجتماعی به شمار می‌آید.»
پیشگیری از رفتارهای بزهکارانه و جرم و جنایت با رویکرد تقویت ارزش‌های دینی و معنوی
عباسعلی حسین خانزاده، عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور در مقاله خود با عنوان پیشگیری از رفتارهای بزهکارانه و جرم و جنایت با رویکرد تقویت ارزش‌های دینی و معنوی به بررسی نقش ارزش‌های دینی و معنوی در پیشگیری از رفتارهای جرم و جنایت در جامعه، پرداخته و سعی کرده به طور ضمنی راهکارهای لازم را در این ارتباط ارائه کند.
نویسنده در بخشی از مقاله خود آورده است: «دین به عنوان وجه اصلی امتیاز بشر در طول تاریخ همواره به عنوان یک بخش از زندگی انسانی بوده است و حتی افراد غیرمذهبی ممکن است در زمان‌های بحرانی به خدا یا قدرت‌های غیرطبیعی متوسل گردند. مذهب نقش مهمی در رویارویی‌های فرد با تنیدگی‌های زندگی دارد و تعدیل‌گر بحران‌های شدید زندگی است. افراد مذهبی دارای خشنودی بیشتری از زندگی هستند، شادمانی و نشاط بیشتری دارند و در مواجهه با رویدادهای زندگی، پیامدهای روانی ـ اجتماعی منفی کمتری را نشان می‌دهند. نتایج تحقیقات مختلف حاکی از آن است که مذهب با رفتارهای بزهکارانه رابطه منفی دارد و این رابطه، مستقل از سایر عوامل پیش‌بینی کننده در جمعیت‌های گوناگون است.»
این مقاله می‌افزاید: «علی‌رغم این‌که تعداد کمی از مطالعات رابطه بین مذهب و بزهکاری را به هنگام کنترل سایر متغیرها بررسی کردند، با این حال نتایج به دست آمده در مورد رابطه بین این دو متغیر با کنترل متغیرهای دموگرافیک و اندازه‌های کنترل اجتماعی نیز معنادار به دست آمده، شواهد اضافی مبنی بر رابطه منفی بین مذهب و بزهکاری در مطالعات فراتحلیل نیز تأیید شده است و تفاوت‌های جزیی بین نتایج به دست آمده، حاصل مفهوم سازی‌های متفاوت از بزهکاری و مذهب و روی‌آوردهای مختلف روش‌شناختی است.»
نویسنده مقاله تصریح دارد: «هنگامی که ارزش‌های معنوی در یک جامعه کاهش می‌یابد، بی‌بند و باری جنسی رواج یافته، ارزش‌های اخلاقی در افراد جامعه ناپدید می‌گردد؛ تعهد افراد خانواده کاهش می‌یابد، رفتارهای نامشروع جنسی افزایش می‌یابد، و بالاخره جرم و جنایت در جامعه امری عادی تلقّی می‌گردد. بر این اساس با توجه به تأثیر مثبت و مؤثر نگرش‌های مذهبی بر بهزیستی و رضایت افراد از زندگی، خشنودی و شادمانی بیشتر در افراد با گرایش‌های مذهبی بالاتر، نقش مثبت اعتقاد به خدا و تعهد معنوی در زندگی را به دنبال دارد.»
نقش فرهنگ‌سازی و جامعه‌پذیری در تحکیم انضباط اجتماعی
علیرضا غلامی، عضو هیأت علمی دانشگاه امام حسین(ع) است در مقاله خود بر آن است تا با پرداختن به مقوله نقش و جایگاه فرهنگ، فرهنگ سازی، لزوم نهادینه کردن ارزش‌های والای اسلامی در جامعه از طریق ایجاد بستری امن، ایمن، مطمئن و سالم، فضاسازی برای جامعه پذیری الگوهای خوب و مناسب رفتاری، کرداری و گفتاری، زمینه‌های تأمین امنیت اجتماعی، ارتقای امنیت و سلامت اجتماعی، انضباط اجتماعی که در حقیقت یکی از وظایف مهم دولت جمهوری اسلامی می‌باشد که برعهده نیروی انتظامی است را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد.
در بخشی از این مقاله اهمیت فرهنگ از دو جنبه مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است؛ یکی جایگاهی که فرهنگ در هویت و موجودیت جامعه دارد و دیگری نقشی که در پیشرفت جوامع ایفا می‌کند. جنبه اول را می‌توان اهمیت و جایگاه فرهنگ در موجودیت جامعه انگاشت و جنبه دوم را می‌توان اهمیت و نقش فرهنگ صحیح در حرکت به سمت اعتلا یا انحطاط جوامع بشری دانست.
انسان عصر حاضر، انسان مضطرب نامیده شده، پیوسته دست به گریبان با پدیده‌هایی مثل تردید، ناکامی، اضطراب، تشویش، ترس، انزوا و ناسازگاری است. از این‌رو تطابق با سازگاری اجتماعی از مهم‌ترین اصول و محورها در بررسی و تحلیل رفتار اجتماعی انسان است. در فرآیند تطابق انسان با محیط پیرامونی خود، با توجه به اصول، قواعد یا هنجارهای اجتماعی، جریان همانندشدن با دیگران را طی می‌کند. هنجارها در ابعاد مختلف زمان و مکان، تفاوت‌های چشمگیری دارند اما در مواردی نیز غیرقابل اختلاف می‌باشند و الگوهای اصلی آنها محتویات فرهنگ جامعه را به مفهوم اعم آن تشکیل می‌دهند.
نویسنده مقاله در ادامه آورده است: «با توجه به حذف مرزها و گسترش روابط انسانی در محیط‌های مختلف، همان‌طور که فرصت‌های خوبی برای پیشرفت و ترقی در برابر انسان قرار گرفته، همان‌قدر نیز انسان به آسیب‌های گوناگونی روبه‌رو است که سرمایه اجتماعی یک جامعه را می‌تواند با خطر بی‌شماری روبه‌رو سازد. انسان به عنوان مهم‌ترین عنصر سرمایه اجتماعی وقتی در معرض آسیب قرار می‌گیرد، روند رشد و توسعه در آن جامعه با مخاطراتی روبه‌رو خواهد شد، بنابراین تبیین انحرافات اجتماعی، با هدف کنترل و ایجاد نظم اجتماعی در مسیر توسعه، رشد و تعالی انسان ضروری به نظر می‌رسد.»
بررسی علل و ویژگی‌های روانشناختی بزهکاری در نوجوانان
پژوهش حاضر نگاشته مبین صالحی، عضو مرکز مشاوره مؤسسه امام خمینی(ره) است که به بررسی عوامل مؤثر بر بزهکاری نوجوانان و ویژگی‌های آنها پرداخته و آورده است: «بزهکاری به آن دسته از اعمال اجتماعی اطلاق می‌شود که براساس قانون ممنوع هستند یا از لحاظ اجتماعی قبیح شمرده می‌شوند. این اعمال از لحاظ هنجارهای حقوقی یا اجتماعی به منزله اعمال منحرف یا ضد اجتماعی تلقی می‌گردند.»
در ادامه این مقاله آمده است: بزهکار کسی است که مرتکب اعمالی خلاف موازین، مقررات و معیارهای فرهنگی گردد در حالی که هنوز به سن قانونی نرسیده باشد، از این‌رو این پژوهش پس از بیان ویژگی‌های نوجوانان بزهکار علل مرتبط با این پدیده اجتماعی و روانشناختی توصیف می‌شود و رابطه بین بزهکاری و متغیرهای روانشناختی مختلف از جمله افسردی، عزت نفس، سطح هوش و رفتارهای پرخاشگرانه در مدرسه مورد بررسی قرار می‌گیرد. در پایان نیز پس از نتیجه‌گیری، راهکارهایی برای پیشگیری و رفع این مشکل مطرح می‌شود.
بررسی نقش آموزه‌های دینی در پیشگیری از سرقت در نوجوانان
محمد رحیمی دستجردی، کارشناس فرماندهی انتظامی استان قم در مقاله خود با عنوان بررسی نقش آموزه‌های دینی در پیشگیری از سرقت در نوجوانان با تکیه بر داده‌های عینی و به کارگیری تحلیل‌های آماری، رابطه دینداری و سرقت را در میان نوجوانان سارق و غیرسارق مطالعه و رهنمودهای کاربردی را جهت پیشگیری و کاهش این بزه با تأکید بر متغیر مورد مطالعه قرار داده است.
در بخشی از این مقاله آمده است: «جوامع در طول تاریخ همواره مواجه به دردها و آسیب‌های اجتماعی بوده‌اند و تلاش می‌کردند تا علت و انگیزه‌های اصلی این آسیب‌ها را جستجو کنند و زمینه‌های مطالعاتی و رشته‌های مختلفی را برای تبیین این بی‌هنجاری پدید آوردند. رشد کمی و کیفی و کژروی‌های اجتماعی از مسائل حاد اکثر جوامع امروزی می‌باشد. طبق گفته مسؤولان سازمان زندان‌ها سن بزه کاهش یافته ولیکن مقدار آن در نوجوانان سیر صعودی داشته است و این امر شناسایی روش‌های علمی و عملی را جهت پیشگیری و مقابله با آسیب‌های اجتماعی بیش از پیش ضروری می‌کند.»
نویسنده مقاله در این مطلب تصریح دارد که تعالیم اخلاقی و مقررات حقوقی و دینی که بر محور ارزش‌های انسانی بنا شده است، بالقوه می‌تواند در تعدیل رفتار اجتماعی اثر گذشته و به نحوی در پیشگیری از وقوع جرم در جامعه مؤثر باشد.»
رحیمی دستجردی در بخش دیگری از این مقاله یکی از تحقیق‌های آماری خود را مورد بررسی قرار داده و آورده است: «جامعه آماری این تحقیق 32 نفر از سارقینی که در زمان انجام این تحقیق در کانون اصلاح و تربیت استان قزوین نگهداری شده‌اند در مقایسه با 32 نفر از افراد غیربزهکار هم سن و سال از طریق نمونه‌گیری خوشه‌ای تصادفی در یکی از دبیرستان‌های استان انتخاب شده بود که نتیجه تحلیل داده‌ها نشان داد بین دو متغیر میزان دینداری و گرایش نوجوانان به سرقت رابطه معناداری وجود دارد به این معنا که هرچه میزان مذهبی بودن کمتر باشد، میزان ارتکاب به سرقت افزایش می‌یابد.»
جامعه‌پذیری و پیشگیری از کجروی و جرم
حجت‌الاسلام محمدرضا ضمیری، استادیار دانشگاه پیام نور در این مقاله به فرضیه‌های آن که خانواده، رسانه‌های جمعی، معلمان و اساتید هستند و از طریق ارائه الگوهای عینی و رفتاری و نیز تقویت ارزش‌ها می‌توانند در پیشگیری از جرم و کجروی اثرگذار باشند و در اسلام نیز به نقش پدر و مادر و استادان در این راستا تأکید فراوانی شده است و هرگاه در خانواده به هنجارها پایبندی نشان داده شود، فرزند در رفتار عینی خود نیز به هنجارها وفادار مانده و به انحراف کشیده نخواهد شد، اشاره کرده است.
نویسنده می‌افزاید: «جامعه‌پذیری به معنای نهادینه‌کردن هنجارها و ارزش‌های مورد قبول جامعه در فرد می‌باشد و هرچه فرد بیشتر با آنها آشنا شده باشد و جایگاه و اهمیت آنها برایش والاتر باشد فرد را بیشتر برای حضور مؤثر و مفید در جامعه آماده می‌سازد و در صورتی که فرایند جامعه‌پذیری به خوبی انجام نشده باشد، فرد دچار انحراف شده و از هنجارهای جامعه تخطی کرده و راه برای جرم و بزه کاری برای او فراهم می‌شود.»
تردیدی نیست که عواملی همچون خانواده، مدرسه، رسانه‌های جمعی و مربیان در جامعه‌پذیر کردن افراد بسیار اثرگذار می‌باشند و نکته قابل توجه این است که فرآیند جامعه‌پذیری مختص به دوران کودکی و نوجوانی نبوده و در تمامی مراحل زندگی اجتماعی ساری و جاری می‌باشد هرچند نقش آن در دوران طفولیت بسی عمیق‌تر و بدون مقاومت در فرد می‌باشد.
حجت‌الاسلام ضمیری در بخش دیگری از این مقاله به سؤال اصلی آن که چگونگی جامعه‌پذیری در پیشگیری از کجروی و جرم تأثیرگذار است؟ در این راستا به چه کارگزارانی نیاز است و چه فرآیندی در این راستا می‌بایست صورت گیرد؟ پاسخ داده است.
نقش نهادهای اجتماعی (خانواده و آموزش و پرورش) در ارتقای امنیت اجتماعی
این مقاله اثری از علی نجاتبخش اصفهانی، استاد دانشگاه پیام نور است که در آن مهم‌ترین وظایف مسؤولان تصمیم‌گیر و برنامه‌ریزان نهادهای اجتماعی تبیین و استراژی‌های آن ترسیم شده و با استفاده از روش‌شناسی توصیفی و همبستگی ضمن توجه به مدل سه شاخه دولت، امنیت و ملت جایگاه نهادهای اجتماعی و نقش آنها را در استقرار و ارتقای سطح امنیت ملی تبیین و میزان اثرگذاری و همبستگی آنها در یکدیگر تعیین شده است.
نویسنده در این مقاله آورده است: «انسان اساسی‌ترین پایه‌های ساخت دولت‌ها و حکومت‌ها را تشکیل می‌دهد و در پرتو زاد و ولد انسان‌ها، خانواده و از تعامل آنها با همدیگر مدرسه و دانشگاه و سایر نهادهای ایجاد می‌شود. از بین نخبگان و صاحب‌نظران و شایستگان دولت‌ها تشکیل می‌شوند که دولت‌ها برای استقرار خود نیاز به نهادها، سازمان‌ها، کانون‌ها و مراکز اجتماعی دارند.»
در ادامه این مقاله آمده است: «آنچه باعث ثبات و استواری دولت‌ها و ملت‌ها می‌شود وجود امنیت از جهات قضایی و فرهنگی و اجتماعی است. بنابراین می‌توان ادعا کرد که اگر دو نعمت اساسی در کشور نباشد، حکومت‌ها رو به زوال می‌روند.»
نجاتبخش اصفهانی در این مقاله ابتدا با مرور بر ادبیات مربوط، به نقش نهادهای اجتماعی در استقرار امنیت پرداخته و با کالبد شکافی وضعیت موجود نهادهای اجتماعی با عنایت به مدل پیشنهادی خود به سه عامل اساسی به صورت جداگانه پرداخته است که این سه عامل نقش ایجاد و ثبات و پایداری در شکل‌گیری خانواده و مدرسه و دانشگاه، وجود امنیت اجتماعی و دولت به مثابه دستگاه‌های جلوگیرنده از جرم و جنایت است که وجود بزه و جنایات نابود کننده ثبات و حرص و نسل و جامعه می‌شود.
نقش نماز در پیشگیری از جرائم
نقش نماز در پیشگیری از جرم عنوان مقاله سردار مهدی توکلی، فرمانده نیروی انتظامی استان قم است که در ابتدا به طرح سؤال تأثیر و نقش کاربردی نماز در فرآیند پیشگیری از جرائم به صورت پنهان و آشکار در سطح جوامع بشری پرداخته و به ارائه راهکارهای مناسب برای آن برآمده است.
محقق در این مقاله سعی کرده نقش سازنده باورهای دینی با رویکرد نماز را در پیشگیری از جرائم در فرد و اجتماع به تحریر در آورد و به منظور بهترین گزینه در جلوگیری از ارتکاب، شیوع جرائم و صیانت جامعه در قبال پدیده مجرمان را به مخاطبان بیان دارد.
سردار توکلی آیات و روایات متعددی را به عنوان مستدرک‌های دینی برای یافتن بهترین راه پیشگیری از وقوع جرم و بزهکاری بیان کرده و آورده است: «از این طریق خداوند متعال همواره انسان مجرم را در هر سطحی که باشد، قابل اصلاح و درمان می‌داند و چراغ امید را در دل انسان‌ها همیشه و در هر حال روشن نگه می‌دارد.»
به عقیده محقق یکی از جامع‌ترین و کامل‌ترین روش پیشگیری از جرائم فرآیند نماز است، زیرا در تمام ابعاد اعم از اهداف، اذکار، رفتار و همچنین در تمام شئونات فرآیند پیشگیری اعم از آموزش، مشاوره، درمان و سالم‌سازی، فرد و اجتماع به طور ساده و روشن، انسان‌ها را مورد خطاب و توجه قرار داده است.
ارتقای امنیت اجتماعی و پیشگیری از جرم با تأکید بر آموزه‌های دینی
هدف اصلی این مقاله که توسط علی مقیاسی، کارشناس فرماندهی انتظامی استان قم به نگاررش در آمده، بررسی ارتباط و همبستگی جرم‌شناسی با آموزه‌های دینی است و در آن سعی شده مهم‌ترین آموزه‌های پیشگیرانه یا مدل‌های پیشگیری از وقوع جرم در نظام اسلامی شامل نقش جهان‌بینی اسلامی، امر به معروف و نهی از منکر و نقش اخلاقیات اسلامی در پیشگیری از جرم تحلیل و راهکارهایی نیز برای تحقق آن ارائه شود.
در بخشی از این مقاله آمده است: «نیاز به امنیت اعم از فردی و اجتماعی از اساسی‌ترین نیازهای انسانی بوده، به گونه‌ای که متفکرین این حوزه وجود آن را بر اجتماع مقدم دانسته و انگیزه مدنیت انسانی را نیاز او به امنیت معرفی می‌کنند. عوامل ناامنی در دنیای امروز، آن‌گونه که نهادهای ذیربط داخلی و بین‌المللی اعلام می‌کنند، نگرانی‌های مرتبط با زندگی روزمره نظیر امنیت شغلی، امنیت مالی، امنیت زیست محیطی، ایمنی از جرائم، حوادث و بلایای طبیعی می‌باشد که لازمه آن برخورداری از حقوق مادی و معنوی و تأمین رفاه اجتماعی در ابعاد مختلف است.»
محقق این مقاله می‌افزاید: «امنیت در متون اسلامی، قانون اساسی و قوانین برنامه‌های توسعه به عنوان مقوله مهمی معرفی شده است که تأمین آن از وظایف دولت و نهادهای مدنی به شمار می‌رود. در بحث امنیت می‌بایستی به سه بعد امنیت جانی، روانی و اجتماعی اشاره کرد، خاستگاه امنیت در بستر اجتماع شکل می‌گیرد و امنیت اجتماعی به نوعی رهایی از اضطراب، تعقیب، ایمنی در قبال یک گروه اجتماعی است.»
شایان ذکر است، در این رهگذر بی‌تردید اعمال سیاست جنایی مبتنی بر رویکردهای پیشگیرانه جرم‌شناسی در مبارزه با بزهکاری، یکی از دستاوردهای جرم‌شناسی است که امروزه در اغلب نظام‌های کیفری، مورد توجه قانونگذاران قرار گرفته است. در کشور ایران نیز در بند پنجم از اصل 156 قانون اساسی اقدام مناسب برای پیشگیری از وقوع جرم، به عنوان یکی از وظایف عمده قوه قضائیه پیش‌بینی شده است.
گفتنی است، نخستین همایش نقش فرهنگ‌سازی دینی در ارتقای امنیت اجتماعی با برگزاری مراسمی نمادین و تقدیر از برتر‌ین‌های ارسال مقالات به این همایش، کار خود را پایان داد. /920/ز501/ص