مبادی تصوری مبحث علم دینی تبیین شد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، آیت الله محمدتقی مصباح یزدی، رییس موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره) شب گذشته در ادامه سلسله نشست های علم دینی که با حضور اساتید دانشگاه های استان قم در همان موسسه برگزار شد گفت: در این بحث ابتدا باید دو واژه علم و دین را به خوبی بشناسیم تا در دام مغالطات نیفتیم و سپس ارتباط میان آنها را مورد بحث قرار دهیم.

وی با بیان اینکه در علوم مختلف طرح مسئله خود علم محسوب می شود توضیح داد: هر تلاشی که برای کشف واقع باشد علم است حتی اگر به جواب نرسد. به همین دلیل نظریات دانشمندان پیشین که امروزه مردود شده است نیز علمی است؛ در علم فقه هم همین طور است یعنی فتواهای متفاوت در یک مسئله مشترک همگی فقهی و علمی هستند.

این استاد حوزه و دانشگاه با تاکید بر اینکه در مسائل دینی هر طرح مسئله ای را نمی توان دین نامید افزود: در مسائل دینی کشف واقعیت مهم است، شاید در اصطلاح لغوی بتوان به شخصی که وجود خدا را انکار می کند بگوییم دین دار مثل آیه « لَکُمْ دِینُکُمْ وَ لِیَ دِینِ » که منظور در اینجا همان کفرشان است ولی در حقیقت اینها بی دین هستند.

رییس موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره) ورود متد های مختلف را در مسائل مشترک به دو شکل دانست و گفت: برخی متدهای متعدد در حل یک مسئله واحد را یک علم می دانند؛ عده ای هر متد را علمی جدا گانه می دانند. اگر این را قبول کنیم آنگاه می توانیم بگوییم مسائل مربوط به دین اگر بر اساس دین و وحی باشد علم دینی است و اگر نه علم غیر دینی خواهند بود.

قلمرو دین در شئون فردی و اجتماعی
آیت الله مصباح یزدی قلمرو دین را شامل شئون فردی و اجتماعی برشمرد و اظهار داشت: برخی دین را تنها رابطه انسان با خدا و یک مسئله فردی و تمام اجتماعات را مسائل فرعی دین و در جهت تقویت رابطه فردی می دانند. یعنی حضور در کلیسا و جشن های مذهبی را صرفا برای تقویت رابطه فردی با خدا می دانند؛ این نظریه خیلی جنبه علمی ندارد و بیشتر ذوقی است.

وی با بیان اینکه دین در همه شئون زندگی فردی و اجتماعی ما وجود دارد تصریح کرد: دین در مسائل مختلف زندگی از این جهت که آن موضوع در سعادت و شقاوت ما چه نقشی دارد وارد می شود، مثلا در آشپزی کیفیت غذا به دین ارتباطی ندارد ولی حلال و حرام بودن آن به دین مربوط است؛ دین باید انسان را به سوی کمال و سعادت هدایت کند.

عضو مجلس خبرگان رهبری، با اشاره به اینکه علم دینی ترکیبی وصفی است گفت: قید دینی آن علوم دیگر را خارج می کند یعنی علم به معنای عام هم می تواند دینی باشد و هم می تواند غیر دینی.

نسبت چهارگانه علم با دین
استاد اخلاق حوزه بین علم و دین چهار نسبت متفاوت بیان داشت و ادامه داد: اولین رابطه این است که مسئله ای به طور مشترک در علم و متن معارف دینی مطرح باشد، این وحدت بهترین نسبت بین علم و دین است؛ مثلا خداشناسی هم در مباحث متافیزیکی بحث می شود و هم اینکه اساس دین است، به این ترتیب هم خداشناسی عقلانی داریم و هم خداشناسی وحیانی.

آیت الله مصباح با بیان اینکه برخی مسائل دین تنها به استناد وحی و علوم تاریخی و نقلی قابل اثبات است گفت: اینکه نماز صبح چند رکعت است را نمی توان با علوم عقلی و تجربه حسی اثبات کرد؛ این نوع علم تنها با منابع مخصوص خود اثبات می شود؛ با این تعریف علوم صرف و نحو که موضوع و محمولش در متن دین مطرح نمی باشد جزو علوم دینی نیست.

وی با بیان این نظریه که برخی در دایره علوم دینی قواعد و علومی که پاسخ به سئولات دینی منوط به یاد گیری آنهاست، را نیز وارد می دانند افزود: طبق این نظریه صرف و نحو و فلسفه نیز علم دینی هستند.

ارتباط فلسفه با دین
این استاد عالی فلسفه و کلام، اثبات وجود خدا را از طریق قرآن در ابتدای راه متد صحیحی ندانست و گفت: وقتی هنوز وجود خود خدا به اثبات نرسیده است نمی توان با کلام خود او وجودش را اثبات کرد؛ این راه تنها از طریق عقل قابل حل است، اینجاست که فلسفه می شود علم دینی و چقدر کوتاه نظرند کسانی که فکر می کنند فلسفه با دین ارتباطی ندارد.

عضو مجلس خبرگان، وجوه دیگری را نیز در ارتباط بین علم و دین مطرح دانست و اذعان داشت: برخی دینی بودن علم را به انگیزه عالم می دانند، یعنی اگر عالم با نیت کشف اسرار آفرینش که منتهی به شناخت خدا می شود در هر علمی پژوهش کند آن علم می شود دینی؛ این نسبت غلط نیست ولی برخلاف سه نظریه قبل به طور شایع مطرح نشده است./928/پ201/م