اهداف و ضرورت‌های آینده‌پژوهی

 
به گزارش خبرنگارخبرگزاری رسا، سعید خزائی رییس  مرکز آینده پژوهی پارک علم و فن‌آوری دانشگاه تهران، امروز در نخستین کارگاه آموزشی آینده پژوهی با رویکرد نیازسنجی پژوهشی که در سالن همایش های انجمن های علمی حوزه به همت گروه نیاز سنجی پژوهشی دفتر مطالعات پژوشی، به تبیین مفاهیم، اهداف و ضرورت ها و روش های این بحث پرداخت.

وی آینده پژوهی بشر را برمبنای کنجکاوی فطری دانست واظهارداشت: وجه دیگر آینده پژوهی برنامه ریزی است؛ انسان برای رسیدن به این هدف مهم باید آینده دور و نزدیک را برررسی کند.

عضو کمیسیون فرهنگی مجمع تشخیص مصلحت نظام، به تبیین عصر کشاورزی، صنعتی، دانایی به عنوان دوره های سه گانه تاریخ بشر، پرداخت و گفت: هرچه پیش می رویم طول دوره های تاریخی کوتاه تر می شود؛ این نشان دهنده ضرب‌آهنگ سریع پیشرفت بشر است.

عضو شورای راهبری چشم انداز و آینده پژوهشی مجلس در خصوص عصردانایی، بیان داشت: این دوره به خاطر پیچیدگی های فراوان نام های متعددی دارد که عبارتند از عصر فراصنعتی، عصر مدیریت، عصر دیجیتال، عصر اطلاعات و ارتباطات.

خزائی با اشاره به نظریه اُپن سیستم یا سامانه‌های باز، گفت: این نظریه می گوید دنیا مجموعه‌ای از سیستم‌های باز است که از یکدیگر تأثیر می گیرند در نتیجه وقتی می‌خواهیم یک موضوع را بررسی کنیم باید نگاه کلی نگر داشته باشیم و همه عواملی که در آن می‌تواند دخالت داشته باشد را درنظرگرفت.

پیش بینی آینده غیرممکن است
وی افزود: جهان ما غیر قابل پیش بینی است اما می‌توان آن را هرطوری که می‌خواهیم بسازیم؛ بهترین روش آینده پژوهی به تصریح متخصصان این رشته ساختن آینده است؛ در این عصر روابط خطی نیست درست است که روابط علت و معلولی است ولی به صورت یک شبکه در هم تنیده گسترده است.

عضو شورای راهبری چشم انداز و آینده پژوهشی مجمع تشخیص مصلحت نظام، تغییر شتابان، فرصت‌های طلایی و تهدیدهای بنیان کن، آشوب‌ناکی را از ویژگی‌های عصر دانایی بر شمرد و گفت: مراکز تحقیقاتی باید به یک رادارهایی مجهز باشند که تغییرات پیرامون را درک کنند و آن را انعکاس دهند چراکه انسان به دلیل سرعت بالای تغییرات گاهی آن را حس نمی کند و اگر نتواند این را درک کند به سرنوشت دایناسور ها دچار می شود.

این استاد دانشگاه تهران پارادایم و فیلتر نگاه به دنیای پیرامون را موجب زندانی شدن اندیشه دانست و تصریح کرد: در عرصه پژوهش اگر فهم و ادراک افراد متفاوت را پیرامون یک موضوع جمع آوری کنیم به واقعیت نزدیک تر خواهیم شد؛ برخی مواقع ما در تفکر آرزومندانه خود اسیر می شویم.

 خزائی پیرامون ضروت آینده اندیشی، گفت: تمام دانش ما از گذشته است اما تصمیم‌های ما برای آینده است؛ می توان نشانه های آینده را در حال حاضر پیدا کرد و بر اساس آن تصمیم گیری کرد.

وی اندیشیدن به آینده را در سه محور غیب گویی، آینده اندیشی و آینده پژوهی بررسی کرد و اظهارداشت:در آینده پژوهی که موضوع بحث ما است پیرامون آینده بدیل صحبت می شود؛ مبانی هستی شناسانه و معرفت شناسانه تأثیر مستقیم بر آینده پژوهی دارد.

آینده پژوهی غرب انسان را تا پای گورستان همراهی می کند
عضو هیأت علمی دانشگاه امام حسین(ع) آینده پژوهی را جانب دارانه توصیف کرد و گفت: آینده پژوهی غرب در اوج موفقیت ما را تا پای گور همراهی خواهد کرد زیرا که به شدت غرق در مادیات شده است؛ آنها می گویند هدف آینده پژوهی رفاه است ولی ما می‌گوییم سعادت بشر هدف است.

وی ادامه داد: وقتی به صورت تبیینی مبانی هستی شناسی ما با غرب متفاوت است باید آن چیز‌هایی که آنها دارند و به درد می‌خورد را بگیریم و مابقی را دور بریزیم.

رییس  مرکز آینده پژوهی پارک علم و فن‌آوری دانشگاه تهران در توضیح فایده آینده پژوهی، گفت: آینده پژوهی فرصت اقدام را زیاد می کند تا در برابر اتفاقات گوناگون عکس العمل‌های مناسبی از خود نشان دهیم؛ متاسفانه یکی از مشکلات بخش‌های مدیریتی ما این است که بعد از سوختن فرصت ها به فکر چاره اندیشی می‌افتند.

خزائی در بخش دیگر سخنان خود به ارائه برخی روش های آینده‌پژوهی پرداخت و ابرازداشت: هر روشی کاستی‌ها و کابرد‌های مخصوص خود را دارد به همین دلیل روش‌های پژوهشی متعددی وجود دارد و ما سعی می‌کنیم با جمع بندی بین آنها کمترین نقص را در آینده پژوهی داشته باشیم.

ذهن انگیزی روشی مناسب برای حل مسأله
وی روش ذهن انگیزی را به عنوان یکی از روش های مبتنی بر خلاقیت مطرح کرد و گفت: این روش تکنیک برگزاری نشست هم اندیشی در چارچوب تلاش گروه به یافتن راهکارهای ویژه یا حل خلاقانه یک مسأله است؛ روش گروهی برای حل مسأله به شیوه ای آفرینش گرایانه، خلق ایده‌ها و اندیشه‌های تازه و پذیرش فراگیر راه حل های پیشنهادی است.

عضو شورای راهبری چشم انداز و آینده پژوهشی مجلس چهار اصل اساسی ذهن انگیزی را تنوع دیدگاه ها، کمیت موجب بهبود کیفیت، تداعی معانی، فضای مناسب، الهام بخش و بی تنش برشمرد و بیان کرد: تنوع دیدگاه ها و توالی آنها بخش خلاقیت در مغز را تحریک و فعال می‌کند تا بر تفکر قضاوتی خود غلبه کند.

عضو کمیسیون فرهنگی مجمع تشخیص مصلحت نظام در خصوص چهار قاعده مهم ذهن انگیزی، گفت: انتقاد و قضاوت ممنوع، اظهار نظر آزادانه و جسورانه، تأکید بر کمیت، تلفیق و بهبود پیشنهادها از موارد بسیار مهمی است که باید در ذهن انگیزی رعایت شود.

 این استاد دانشگاه سپس پیرامون ترکیب اعضا، میزان زمان، موضوع، زمان برگزاری نشست ذهن انگیزی توضیح داد و گفت: تعداد نفرات بین 6 تا 12 نفر می‌باشد، بهترین ساعت برای نشست بین 10 تا 11 صبح و یا عصرها به مدت یک ساعت باشد، موضوع نشست باید از یک هفته قبل به اطلاع اعضاء برسد.

خزائی در رابطه با سودمندی‌های روش ذهن انگیزی، اذعان داشت: راهکارها به سرعت پیدا شده و اقتصادی خواهدبود، دستاوردها و شیوه‌های تازه و بدیع حل و مسأله شناسی می شود، تصویر شفاف تر و گسترده تری از موضوع به دست می‌آید، فضای اندیشه‌ورزی در میان گروه گسترده‌تر می‌شود، گروه در رویارویی با مسأله احساس مسؤولیت می‌کند، مسؤولیت در قبال بروندادها مشترک خواهد بود.

روش دلفی سازگار با پژوهش های حوزه است
وی درخصوص روش دلفی به عنوان یکی از روش‌های مبتنی بر داده ها و خبرگی، گفت: برای اولویت بندی‌های پژوهش‌ها از این روش استفاده می‌شود؛ برای پژوهش‌های حوزه این روش خیلی سازگار است.

عضو هیأت علمی دانشگاه امام حسین(ع)، روش دلفی را این طور تعریف کرد: این روش بر پیمایش‌های ساختاری استوار است و از اطلاعات شهودی مشارکت‌کنندگان که اغلب خبرگان هستند استفاده می کنند.

خزائی بازخود گیری و ناشناس بودن فرد را دو اصل مهم این روش آینده پژوهشی عنوان کرد و گفت: سازمان‌های تحقیقاتی بزرگ به دلیل گستردگی و هزینه زیاد این روش معمولا از روش مینی دلفی استفاده می کنند و در صورت امکان به صورت آنلاین این روش را پیاده می کنند.

وی اجتناب از پرسش‌نامه‌زدگی، اجتناب از منیت، اجتناب از روابط عمودی و خطی در پژوهش، فرضیه‌سازی را از مسائل مهم روش دلفی برشمرد و بیان داشت: مزیت مهم دلفی این است که افراد بدون اینکه وجه خود را از دست بدهند به اشتباهات و نقاط ضعف پژوهش خود پی می‌برند و مغفول ماندن نظراتی که به صورت منحصر به فرد و تک رأی ارائه می شود از ضعف این روش است./928/پ201/ن