موج‌سواری یک روزنامه از فضای نقد در حوزه
پیشرفت فرهنگی، سیاسی و نظامی کشورمان را نمی‌توان بدون عنصر اثرگذار انقلاب اسلامی به نظاره نشست، از سویی بیداری و مجاهدت ملت ایران را نمی‌توان انکار کرد و از دیگر سو راهبری روحانیت و حوزه‌های علمیه به امامت حضرت روح الله(ره) را نادیده گرفتن، بس ناجوانمردانه ترین تفاسیر از چگونگی پیشرفت این مرز و بوم است.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی؛ گروه‌ها، اصناف، نهادهای خصوصی و دولتی و همه آنانی که دل در گرو اسلام ناب داشته‌اند، اثربخشی، پیشرفت و ادامه روند حیات فرهنگی و سیاسی خود را بر اساس آموزه‌های اسلامی و دینی به صورت جدی پی‌گیری کرده که تاکنون به روزآمدی بی‌نظیر در جهت خدمت به مردم عزیز دست یافتند.
در این میان حوزه‌های علمیه همچون دیگر مراکز و گروه‌ها به راه اصیل خود ادامه داده است؛ اما با متدهای جدید، با نگاه‌های آمیخته به سیاست و کشورداری! که این نگاه می‌طلبد فقه و اصول و کلام و دیگر رشته‌های حوزوی پویاتر از پیش در میدان‌های بزرگ علمی حضور پیدا کرده تا بنیان‌های معرفتی بزرگ‌ترین نظام سیاسی دنیا را پی ریزی و تدوین کند. همان‌گونه که رهبر انقلاب برای تحقق رسالت مهم حوزه‌های علمیه فرمودند: «نیازهای جدی حوزه، تدوین چشم‌انداز و برنامه راهبردی است.»(1)
خبرگزاری حوزوی رسا پیرو تحقق رهنمودهای رهبر انقلاب اسلامی مبنی بر «ضرورت جدی گرفتن تحول در حوزه‌های علمیه و زنده‌کردن ظرفیت‌های درونی آن، و ارتقای سطح اخلاق، فکر و معرفت دینی طلاب»(2) اخیرا در مصاحبه ای با حجت الاسلام مرویان، مدیر کل تبلیغات اسلامی خراسان رضوی به مسأله ضرورت نقد در فضای حوزه پرداخت. این مصاحبه با تیتر«حوزه علمیه نیازمند نقد داخلی منصفانه و مبتنی بر اصول است» در تاریخ 26 مهر سال جاری منتشر شد. همچنین باید گفت این خبرگزاری بارها در گفت‌وگو با کارشناس تبلیغی و دینی اقدام به انتشار اخبار در زمینه کارآمدی های تبلیغی و شیوه های تحول در حوزه کرده است و افزون بر این تاکنون پرونده های خبری تحول، تبلیغ، اخلاق، و روحانیت و دفاع مقدس را به صورت جدی پی گیری کرده است که بی‌تردید در مسیر این گونه گفت‌و‌گو‌های راهبردی حوزه، همه نظرات فضلا هیچگاه عین هم و در تأیید نظرات دیگران نبوده است.
در بخشی از سخنان ایشان آمده است: «یکی از مقولاتی که رسانه‌های حوزوی باید برایشان مهم باشد، بحث احساس هویت و عزت است و ما در تحقیقاتی که طی سالیان گذشته داشتیم به این نتیجه رسیده ایم که یکی از آسیب‌هایی که امروز نسل جوان حوزوی را تهدید می‌کند، احساس بی هویتی است، یعنی طلبه جایگاه و نقش خودش را نمی‌داند و به جهت محدودیت‌های زندگی جذب محیط های دیگری همانند دانشگاه می شود.» که رونامه شهرآرای مشهد روز سی‌ام مهر سال جاری با برداشتی قابل تأمل از متن یادشده عبارت «احساس بی‌هویتی، نسل جوان حوزه را تهدید می‌کند» را استخراج و به عنوان تیتر یک صفحه یک خود منتشر کرده است؛ از این رو نقل گزینشی مباحث درون حوزوی و بزرگنمایی یک «احساس» را شایسته و زیبنده روزنامه شهر مقدس مشهد نمی داند، شهری که حوزه علمیه ای توانمند و پویا را در جوار بارگاه ثامن الحجج(ع) در خود جای داده است و علما و بزرگانش همواره روشنگر افکار عمومی و منشأ برکات در گستره ملی و بین المللی هستند.
نگارنده در این‌باره قصد ماجراجویی از این برخورد گزینشی را ندارد آن هم از برخورد یک روزنامه عمومی که مسائل اجتماعی‌تر از مسائل طلاب را فراروی خود می‌بیند؛ اما از آنجا که هویت حوزه بر مدار نقد و فضای پرسش و پاسخ علمی است و این که همه طلاب کشور باید از مباحثی همچون تحول آموزشی، پژوهشی و تبلیغی در سریع‌ترین زمان، آسان‌ترین مسیر و ارزان‌ترین روش بهره‌مند شوند، درج چنین مباحثی در یک رسانه تخصصی مجازی بی‌اشکال و خارج از ملامت است.
سخن اینجاست؛ بهره‌برداری نادرست از محتوای تخصصی یک رسانه از سوی روزنامه‌ای کاملا غیر‌حوزوی را نمی‌توان توجیه کرد و با وجود نظرات بزرگان و علمای حوزه علمیه بزرگ خراسان، برخورد غیر متعارف خبری از مصاحبه یک مسؤول فرهنگی و تبلیغی استان جای بسی تأمل و توجه است؛ هرچند متولیان خبری این روزنامه از راه نقل مطلب، راه گریزی برای خود یافته‌اند و از فرصت به دست آمده در جهت اهداف خبری خویش بهره جسته‌اند؛ اما این حرکت کاملا موج‌سواری بر فضای نقد و مباحثات طلبگی است.
نهاد روحانیت انتظار ندارد رسانه‌ها از آن همواره تعریف و تمجید کنند؛ اما بی توجهی به حریم حوزه را نیز خارج از آداب رسانه اسلامی می‌داند، رهبر معظم انقلاب در جمع طلاب قم به اهمیت و قداست این جایگاه اشاره کردند به این که «اگر روحانیت می‌خواست در حاشیه و در پیاده‌رو حرکت کند و منزوى شود، دین آسیب می‌دید. روحانیت سرباز دین است، خادم دین است، از خود منهاى دین حیثیتى ندارد. اگر روحانیت از مسائل اساسى - که نمونه برجسته آن، انقلاب عظیم اسلامى است - کناره می‌گرفت و در مقابل آن بى‌تفاوت می‌ماند، بدون تردید دین آسیب می‌دید؛ و روحانیت هدفش حفظ دین است.»(3) اینجاست که سخن‌راندن از روحانیت و پرداختن به مسائل آنان از سوی غیر حوزویان و رسانه‌های غیر‌حوزوی نیازمند آداب و رعایت شأن و قدمت این نهاد مبارز است.
بر اهالی اندیشه و دانش پوشیده نیست که حوزه علمیه بنایش بر سنت مباحثه چیده شده است؛ چه بسا این بحث و دقت نظرهای علمی، از دید نامحرمان به جدال عظیم تعبیر شود؛ اما مباحثه است که فقه شیعی را به پویاترین مذهب تبدیل کرده است؛ از این رو نیکوست اصحاب رسانه در ورود به مباحث طلبگی و حوزوی، معادلات خبری و تحلیلی خود را با آنچه که در حوزه است بسنجند و نشر و تکثیر کنند نه از منظر داشتهها و برداشت‌های خود و نه از روزنه ابراز دلسوزی مفرط آمیخته با ندانستن‌هایی که نشانگر غفلت از ابعاد منشأ رویداد است!
از سویی دیگر رهبر انقلاب بارها درباره حضور نخبگان و استادان حوزوی در فضای خارج از قم اشاره و تأکید کرده‌اند و مسأله هجرت فضلا و مبلغان به حوزه‌های علمیه سراسر کشور از دغدغه‌های مهم ایشان است؛ از این رو دلسردکردن کارشناسان و روحانیان دلسوزی که در بلاد و برای حوزویان به روشنگری می‌پردازند و برداشت غیرحرفه‌ای از متن یک مصاحبه رسانه تخصصی و انتشار آن در سطح عموم کاری بس ناشایست به شمار می‌آید. همان گونه که رهبر انقلاب فرمودند: هر حرکتی که نشان دهنده یأس و خستگی و اختلاف باشد بدون تردید به ضرر "مصالح کشور و پیشرفت و عزت ملی" است.(4)
بی‌شک همکاران رسانه‌ای من در روزنامه شهرآرای مشهد به ارزش‌های خبری همچون «دربرگیری» آشنا و مسلط هستند؛ جای تعجب است که استفاده عبارت «احساس بی هویتی، نسل جوان حوزه را تهدید می‌کند» برای روزنامه «مردم مشهد» چقدر ارزش دربرگیری دارد و چقدر مهم و جذاب است که در جایگاه «تیتر یک» روزنامه جانمایی شود؟! مگر این که هدف، روتیتر«مدیر کل تبلیغات اسلامی خراسان رضوی» باشد که آن بحث دیگری است و قرار نیست در این نوشتار ذهن‌خوانی رسانه‌ای صورت گیرد؛ اما از اهمیت روتیتر البته بعد از تیتر نمی‌توان چشم‌پوشی کرد.
اقشار مختلفی از مردم را می‌توانیم نام ببریم که گرفتار بحران هویت هستند، گرفتار درد و رنج اجتماعی مانند طلاق و بی‌حجابی و غیره هستند؛ آن وقت بزرگنمایی «احساس طلاب جوان» آن هم «تهدید»، نه «گرفتارشدن در این احساس» در یک روزنامه مردمی عاقلانه است؟
در هر صورت این گونه حرکت‌های رسانه‌ای ناشیانه، جز ایجاد زمینه دلخوری بین علمای بلاد حاصلی دیگر ندارد، افزون بر این که وانمودسازی «بحث طلبگی» به دعوا و چالش عظیم در منظر عموم خود خبطی دیگر به شمار می‌رود و از آب گل‌آلود ماهی‌گرفتن است.
این هم فراموش نشود که فضلا، روحانیان و طلاب سخت‌کوش با نگاه به فضای امروز فرهنگی، سیاسی و اقتصادی کشور همواره برای دین داری مردم از جانمایه خود خرج می کنند و هم هستند حوزویانی که به ضرورت مقوله آشنایی با رسانه پی برده و سال‌هاست که هرگونه رفتار رسانه‌ای داخل و خارج کشور را با دریافت سواد رسانه‌ای جهت پیشبرد اهداف علمی و تبلیغی نظام مقدس اسلامی به بررسی و موشکافی نشسته‌اند.
در پایان می‌توان گفت؛ رعایت شؤون تحول‌خواهی و نظرات افراد، نهادها و مراکز علمی و فرهنگی از سوی مجاری خبر و رسانه‌ها می‌تواند به ترویج صحیح مبانی و تعریف درست گفتمان نقد بیانجامد و از سویی دیگر خلط مسائل هیجانی و انگیزه‌های غیر علمی در مسیر جدی تولید دانش و نظریه‌پردازی می‌تواند به این جایگاه آسیب جدی وارد کند. باشد که این نکته کارگر افتد./918/ی701/ع
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1. 1389/08/05 رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار اعضای شورای عالی مدیریت حوزه علمیه قم
2. 1391/06/15 در دیدار اعضای شورایعالی حوزه های علمیه سراسر کشور
3. 1389/07/29 بیانات در دیدار طلاب، فضلا و اساتید حوزه علمیه قم
4. 1391/07/25 در جمع اقشار مختلف مردم و مسؤولان خراسان شمالی