27 دی 57 در اهواز چه گذشت؟

مردم نفس راحتی کشیدند. مردم شهر اهواز نیز مانند سایر نقاط کشور با شنیدن خبر خروج شاه از کشور به خیابان‌ها ریخته و به شادمانی پرداختند. در بسیاری از خیابان‌های شهر مردم به صورت خود جوش به توزیع نقل و شیرینی پرداختند و این فرار مفتضحانه را به یکدیگر تبریک می‌گفتند. ولی دیری نگذشت که این روز "چهارشنبه سیاه" در تاریخ انقلاب اسلامی، نام گرفت.

در جبهه رژیم و طرفدارانش، پس از خروج شاه روحیه کلیه نیروهای نظامی، تضعیف و به کلی متزلزل شد؛ به طوری که فرار بسیاری از سربازان و درجه‌داران از ارتش و ارگان‌های نظامی به طور چشم‌گیری افزایش یافت و کسانی هم که در پادگان‌ها باقی مانده بودند، کارآیی و توان نظامی خود را از دست داده بودند.

در یکی از اسنادی که در آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی وجود دارد، سرلشکر شمس تبریزی فرمانده نظامی اهواز و حومه، در گزارش خود که به ریاست ستاد ارتش ارایه داد، پس از اعلام باز بودن بازار و فعالیت مرکز تجاری شهر و اعتصاب ادارات پست، دارایی، آب، برق، شرکت نفت و مجتمع فولاد و همچنین نیمه تعطیل بودن سایر ادارات دولتی، اینگونه توضیح داده است: "از صبح روز جاری شماری در حدود 12 هزار نفر در حسینیه اعظم اجتماع و آقای پیشوایی به منبر رفته و ضمن سخنرانی از کار مجلسیون و برخی نمایندگان که بی‌جهت همه را تأیید می‌کنند انتقاد نمود. سخنرانی در ساعت 11:30 خاتمه یافت و حاضرین با سر دادن شعارهای ضد ملی در مسیر خود، متفرق شدند."

همچنین در بخش دیگر این گزارش آماده است: "از صبح جاری، اجتماعی در حدود 15 هزار نفر از طبقات مختلف مردم به خصوص کارکنان آموزش و پرورش در دبیرستان پروین اعتصامی تشکیل و شیخ ابوالقاسم خزعلی سخنرانی و پس از وی نمایندگان فرهنگیان، ادارات آب و برق، شرکت نفت و چند نفر دیگر سخنرانی ضد ملی نمودند."

بر اساس آنچه در این سند آمده، فرمانده نظامی اهواز و حومه، سرلشکر شمس تبریزی روحیه نظامیان را پس از خروج شاه از ایران به شدت متزلزل توصیف کرده و معتقد است که نیروها از این غم بزرگ بسیار ناراحت هستند. از طرفی در همین ارتباط روحیه مردم درست در جبهه عکس، بسیار بالا و جسارت آنان در مقابل ساختارهای باقی‌مانده رژیم پهلوی دو چندان شده بود.

تظاهرات شبانه اهواز در 26 دی 57

روزنامه کیهان در خبری تحت عنوان "تظاهرات شبانه در اهواز" که روز 26 دی‌ماه 57، یعنی دقیقا روز خروج شاه از ایران، از این شهر مخابره کرده، چنین آورده است: "یک ساعت از منع عبور و مرور در اهواز گذشته است، دود و بوی باروت و لاستیک‌های به آتش کشیده شده آسمان شهر را فرا گرفته، ستون‌های زیادی از دود این طرف و آن طرف دیده می‌شود و فریاد یکپارچه مردم که با سفیر گلوله و رفت و آمد تانک‌ها و زره‌پوش‌ها در هم آمیخته است به گوش می‌رسد."

بلافاصله پس از خروج شاه از ایران جامعه روحانیت اهواز در اقدامی لازم و مناسب، نسبت به صدور اطلاعیه‌ای در همین خصوص اقدام کرد. بر اساس اسناد موجود در آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، آیت‌الله سیدعلی شفیعی، از روحانیون مبارز آن سال‌ها در اهواز و نماینده فعلی مردم استان در مجلس خبرگان رهبری، در خصوص صدور این اطلاعیه می‌گوید: "در جلسه جامعه روحانیت اهواز مقرر کردیم که در تاریخی که شاید شاه از ایران برود ممکن است حالت بی‌نظمی به هر دلیلی، حاکم شود و ما بایستی قضایا را قبضه کنیم که هم سوء استفاده نشود، هم اغتشاش نشود و هم به مردم اطلاع دهیم در حسینیه اعظم جمع شوند. به طرف حسینیه اعظم که در حرکت بودیم، در فاصله‌ای دور از حسینیه جمعیتی متراکم مشاهده می‌شد، وضع بسیار خوبی بود. وارد حسینیه که شدیم در ابتدا اطلاعیه‌ای که تنظیم شده بود مردم در این شرایط چه کنند، توسط آیت الله موسوی جزایری خوانده شد. بنابراین انگیزه صدور اعلامیه، پیش‌بینی‌های اولیه برای خروج شاه، جلوگیری از هرج و مرج و تنظیم امور بوده است."

متن پیام جامعه روحانیت اهواز به مردم مسلمان ایران در آستانه انقلاب اسلامی به این شرح است:

باسمه تعالی

در آستانه نیل به پیروزی کامل و استقرار حکومت عدم جمهوری اسلامی به رهبری امام خمینی(ره) و قطع کلیه‌ عیادی اشرار و خائنین به ملت و مملکت، هنوز هم ملت را در معرض کیدها و مکرهای دشمنان قسم خورده می‌بینیم و اعلام می‌کنیم که این توطئه‌ها و مکرها سد راه حق نتواند بود و پیش روی آن را نخواهد گرفت؛ جاءالحق و ذَهَقَ‌الباطل، لذا به منظور خنثی کردن نقشه‌های شیطانی دشمن و پیروی منویات رهبر بزرگ، اذهان برادران و خواهران عزیزمان را به نکات زیر توجه می‌دهیم: هیچ کس از افراد ملت مجاز نیستند به ماموران نظامی، انتظامی، پلیس و ارتش که در حقیقت جزئی از ملت مسلمان هستند، تعدی و تعرضی بنماید.

مامورین ارتش و پلیس که در حقیقت از خود ملت و پاسداران حریم حقوق ملت هستند، حق ندارند تعدی و تعرضی به افراد ملت بنمایند.

هیچ کس مجاز نیست کسی را به عنوان ساواکی یا به دلیل اینکه در گذشته مخالف نهضت بوده، مورد تعرض و اهانت قرار دهد؛ تا چه رسد به جرح و قتل. قضاوت در کلیه اتهامات با محاکمه صالح شرعیه است که در آینده به امر رهبر تشکیل خواهد شد.

کسی حق ندارد اراضی را به هیچ عنوان اشغال کرده و ساختمان نماید. طبقات کم در آمد مطمئن باشند که اعطای زندگی آبرومندانه و تامین امکانات رفاه که در بدو آن‌ها داشتن خانه مسکونی است، از برنامه‌های حکومت عدل اسلامی خواهد بود. لذا از هم اکنون به بی‌نظمی و اغتشاش روی نیاروند که از خواسته‌های دشمنان اسلام است و نهضت را به وقفه می‌اندازد."

در ادامه این اطلاعیه آمده است: "به بازرگانان محترم و صاحبان کارخانجات و واردکنندگان خوار و بار و کسبه محترم، توصیه می‌شود که فرمان رهبر بزرگ را در زمینه ارزاق نصب‌العین خود قرار دهند. فروشندگان محترم نیز دستور فوق را رعایت کنند و در این بحران به مشکلات زندگی نیفزایند. ضمنا از فروشگاه‌های تعاونی اسلامی تشکر و تقدیر می‌شود.

ملت اسلامی و غیور از پیش کشیدن نزاع‌ها و کدورت‌های قلبی، مانند اختلافات موجر و مستاجر خودداری کنند و صمیمیت فی مابین خود را حفظ کنند و از هر کاری که وحدت کلمه را به خطر می‌اندازد اهتراز کنند. مسلما در آینده‌ای نزدیک به دستور رهبر بزرگ، محاکمه صالحه ریشه اختلافات را قطع خواهد کرد.

به عموم ملت مسلمان به خصوص جوانان عزیز توصیه می‌شود که حفظ نظم و کنترل شهر را به دست گرفته و از تخریب و آتش سوزی جلوگیری به عمل آوردند و مانع از هر گونه اقدامات تشنج آمیز شوند. امر به معروف و حفظ نظم بر همه واجب است."

روحانیون اهواز پیشاپیش مبارزه با رژیم شاه

در پایان این اطلاعیه نیز اسامی افرادی ازجمله علی انصاری، عبداله موسوی بهبهانی، ساجدی، کاظم مرعشی، محمدجعفر موسوی، سید مصطفی علم‌الهدی، اسماعیل بن‌احمد حسینی مرعشی، سیدعلی شفیعی، ابوالقاسم انصاری، محمدحسین موسوی، محمدکاظم آل طیب، مرتضی انصاری، حاج سیدمحمد کاظم سجادی، سید محمد جزایری، سیدمحمد علی موسوی جزایری، علاءالدین موسوی جزایری و ابوالحسن انصاری ذکر شده است.

به این ترتیب با خروح شاه، به جز نیروی انتظامی و ارتش، تقریبا کلیه ساختارهای سیاسی اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی رژیم از بین رفت. در اطلاعیه جامعه روحانیت اهواز همان‌گونه که ذکر شد، به جوانان توصیه شده بود که امور شهر را خود برعهده بگیرند، اما با این همه هنوز نهادهایی که پا بر جا بودند، مقاومت‌های شدیدی می‌کردند و همین مقاومت‌ها سیاه‌ترین روز اهواز را در تاریخ انقلاب اسلامی ایران رقم زد.

علاوه بر جامعه روحانیت اهواز که با خروج شاه از ایران اطلاعیه صادر کرد و اعلام موضع نمود، دانشگاهیان دانشگاه جندی‌شاپور نیز در همین رابطه موضع خود را انتشار داده و علاوه بر محکومیت اقدامات رژیم پهلوی، از ملت خواسته بودند مبارزه را تا ظهور پیروزی نهایی ادامه دهند.

چهارشنبه، 27 دی‌ماه 1357، یک روز پس از فرار مفتضحانه شاه از ایران

درست یک روز پس از خروج‌ شاه، نظامیان در اهواز فاجعه آفریدند. آنها که با فرار شاه کاخ آمال و آروزهای خود را به باد رفته می‌دیدند، با خروج از پادگان‌ها و حمله مسلحانه با تانک و ادوات زرهی، شهر و مردم بی‌دفاع را به خاک و خون کشیدند.

پیش از ظهر روز چهارشنبه 27 دی ماه 1357، نظامیان در خیابان‌های اصلی اهواز به تظاهرات و حمایت از شاه پرداختند. تیراندازی‌های نظامیان به سوی مردم آغاز شد و ده‌ها نفر کشته و زخمی شدند. تیراندازی در خیابان‌های نادری، پهلوی، سی‌متری و رضاشاه ادامه داشت. نظامیان به حسینیه اعظم و دانشگاه‌ جندی‌شاپور هجوم آوردند و زخمیان زیادی به بیمارستان‌ها و مراکز درمانی منتقل شدند. صدای تیراندازی در خیابان‌های اهواز بلند بود؛ نظامیان خواستار بازگشت شاه بودند.

از ساعت 10 صبح چهارشنبه، تانک‌ها وارد خیابان‌ها شده و مغازه‌ها و اتومبیل‌ها را به آتش کشیدند. هجوم وحشیانه نظامیان طرفدار شاه خائن، تلفات بسیاری به همراه داشت. حادثه خونین چهارشنبه 27 دی‌ماه 1357 در اهواز بیش از صدنفر کشته و زخمی بر جای گذاشت. زد و خوردها در اهواز در این روز 22 کشته و حدود 80 مجروح داشت.

اسامی شهدای فاجعه چهارشنبه سیاه در اهواز به شرح زیر است:

ابوالقاسم حمیدی، سیدشایع موسوی، علی بیت سیاح (14 ساله)، کودک 4 ساله فرزند عباس باوری، سهیل منشی زاده 9 ساله (در خانه خودشان تیر خورده)، سید اسماعیل موسوی، حسین آخوند زاده، ناصر زرگانی، محمدحسین آخوند شوشتری، هوشنگ خوانساری (30 ساله)، رحیم قنواتی نژاد (14 ساله)، حمید دهقانی (24 ساله)، حمید ذاکر زاده (22 ساله)، ابراهیم درویشی (21 ساله)، سید کریم (13 ساله)، زهره (11 ساله)، محمود بسندیده (20 ساله)، کریم منوعی، محمد بنی طرفی (25 ساله)، علی درویشی (18 ساله)، عظیم واقعی (16 ساله) و معین ضیائی (30 ساله).

انتشار اسامی این شهدا و اسامی مجروحان حادثه موج شدیدی از نفرت در مردم کشور و به خصوص مردم اهواز ایجاد کرد. این اقدام وحشیانه نه تنها سودی برای رژیم در بر نداشت، بلکه موجب شد مردم اهواز مبارزه خود را علیه رژیم جنایت‌کار پهلوی گسترش دهند و تا پیروزی انقلاب اسلامی پیش روند.

منبع: کتاب انقلاب اسلامی در اهواز، انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی

محمد دورقی ـ شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی خوزستان

704/945/ر