گستردگی قلمرو دین در علوم انسانی

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام مصطفی کریمی عضو هیأت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) ظهر امروز در نشستی علمی ـ پژوهشی «شمول قلمرو دین نسبت به علوم انسانی» اظهار داشت: پس از انقلاب با توجه به اهمیتی که علوم انسانی در سرنوشت بشر دارد و اهتمام انقلاب ما به این موضوع، آیت الله مصباح یزدی در راستای تحقق این امر دفتر همکاری حوزه و دانشگاه را راه اندازی کرد.

وی افزود: پس از مدتی کار این مجموعه متوقف شد و به همین دلیل ایشان مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) را تأسیس کردند؛ در اساس‌نامه مؤسسه هم تولید علوم انسانی بر اساس قرآن و آموزه های اسلامی قید شده است؛ تا کنون بیش از 104 کتاب در زمینه علوم انسانی در مؤسسه به چاپ رسیده است.

عضو هیأت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) با اشاره به این‌که قرآن به ابعاد گسترده ای از علوم انسانی پرداخته است در توصیه به اندیشمندان و محققان مسلمان، گفت: محققان مسلمان در رشته علوم انسانی باید قرآن را به عنوان منبع معرفتی الهی مورد توجه قرار دهند؛ مسؤولان فرهنگی کشور نیز باید تلاش کنند به رهنمودهای فرهنگی قرآن دست پیدا کنند و از این منبع غنی استفاده کنند.

حجت الاسلام کریمی نابسامانی‌های موجود در جامعه را ناشی از عمل نکردن به قرآن دانست و ابراز داشت: برخی می‌خواهند قلمرو قرآن را در زندگی محدود کنند به همین دلیل می‌گویند تجربه ثابت کرده هرگاه خواستیم در امور مادی و دنیایی بر اساس قرآن و اسلام حرکت کنیم موفق نبوده ایم، حل آن که این افراد توجه ندارند که در آن ادوار به اسلام و قرآن اصیل عمل نشده بلکه به برداشت‌های شخصی و فهم افراد از اسلام عمل شده است به همین دلیل به نتیجه نرسیده‌اند.

وی سه شرط را برای موفقیت پیاده سازی اندیشه های قرآنی در زندگی بشر ضروری خواند و گفت: فهم معصومانه از قرآن، اجرای معصومانه آن و تسلیم بودن کامل مردم در برابر آن سه شرط مهمی است که در طول تاریخ اسلام تنها در 10 سالی که پیامبر(ص) در مدینه بودند محقق شد.

این استاد حوزه و دانشگاه تأکید کرد: برای عبور از نابسامانی موجود در اجتماع باید این سه شرط را فراهم کرد؛ اگر در شرایط فعلی زمینه فهم معصومانه و اجرای معصومانه وجود ندارد حداقل باید فهم و اجرایی نزدیک به معصوم را در پیش گرفت.

تبیین علوم انسانی اسلامی

حجت الاسلام کریمی مبانی علوم انسانی را به شش دسته تقسیم بندی کرد و گفت: مبانی هستی شناختی، مبانی انسان شناختی، مبانی معرفت شناختی، مبانی ارزشی شناختی، مبانی روش شناختی و مبانی دین شناختی از جمله مبانی علوم انسانی است؛ منبع اصلی در دین در مبانی دین شناختی قرآن و حدیث است.

وی در تشریح نظریات مختلف در تعریف علوم انسانی اسلامی، بیان داشت: برخی می‌گویند علوم انسانی یعنی علومی که در آن عالم و متعلم آن بینش و شخصیت الهی و قرآنی داشته و جهان را عالم مخلوق می‌دانند، برخی می‌گویند یعنی علومی که نیاز های جامعه اسلامی را مدنظر قرار می‌دهد، عده دیگر هم علومی را انسانی اسلامی می‌دانند که از منابع اسلامی بهره‌مند باشد.

عضو هیأت علمی مؤسسه امام خمینی(ره) در ارائه تعریف کامل و صحیح از علوم انسانی اسلامی، گفت: علوم انسانی اسلامی یعنی علومی که افزون بر پیش فرض‌ها و مبانی اسلامی اهداف و نظریه های آن هم مستند به قرآن و روایات است.

تمدن اسلامی با تولید علوم انسانی و اسلامی محقق می‌شود

حجت الاسلام کریمی در بیان نقش بی بدیل علوم انسانی، خاطرنشان کرد: با کمی دقت در می‌یابیم که علوم انسانی حتی هدایتگر علوم پایه و مهندسی است؛ در بحث انرژی هسته ای می‌بینید که برخی به دنبال استفاده پزشکی و برای بهبود زندگی مردم از آن استفاده می‌کنند اما کشوری مثل آمریکا از آن برای کشتن مردم هیروشیما و ناکازاکی استفاده می‌کند.

وی با اشاره به ناکارآمدی علوم انسانی موجود در جوامع اسلامی، گفت: از همین جا پی به اهمیت تولید علوم انسانی اسلامی می‌بریم؛ تمدن اسلامی به عنوان یکی از اهداف انقلاب بدون توجه به این مهم محقق نخواهد شد؛ در صورتی می‌توانیم تعالی اسلام را به دنیا نشان دهیم که تولید علم کنیم.

روش کشف قلمرو قرآن در علوم انسانی

استاد حوزه و دانشگاه پی بردن به قلمرو ورود قرآن در علوم انسانی را به سه روش برون متنی و درون متنی و تلفیقی تقسیم بندی کرد و ابراز داشت: در روش برون متنی مباحثی از قبیل انتظار بشر از قرآن، روش استقراء توقعات متدینان از قرآن، بسط تجربه تاریخی قرآن مطرح است؛ نتیجه این قلمرو حداقلی است، به همین دلیل حامیان این نظریه منکر تشکیل حکومت دینی هستند و آموزه های قرآن را منحصر در امور فرا مادی می‌دانند.

حجت اسلام کریمی ادامه داد: روش درون متنی متمسک به ظاهر آیات و روایات و قلمرو آن حداکثری است؛ معنای اصلی این نوع نگاه تعطیلی همه فعالیت‌های علمی و پژوهشی است و این که همه باید در همه مسائل به ظاهر قرآن رجوع کنند.

وی بهترین و کامل‌ترین روش را نوع تلفیقی آن دانست و گفت: در این روش بهره گیری از ادله عقلی و آیات و روایات توأم است و نتیجه آن قلمروی معتدل و سعادت بخش برای بشر است.

ادله پرداختن قرآن به علوم انسانی

عضو هیأت علمی مؤسسه امام خمینی(ره) در بیان ادله و شواهد این که قرآن به مسائل علوم انسانی پرداخته است، ابراز داشت: ضرورت وحی و نیاز انسان به قرآن یکی از نظری‌اتی است که همه اندیشمندان مسلمان آن را قول دارند مجموعه استدلالات ایشان در این بحث این است که انسان نمی‌تواند به تنهایی راه رسیدن به سعادت را کشف کرده و آن را بپیماید.

حجت الاسلام کریمی اهداف قرآن کریم را نیز دلیلی دیگر بر ضرورت پرداختن آن به علوم انسانی دانست و گفت: در بعد بینشی قرآن برای آموزش(بقره 151)، یادآوری(یوسف 104)، برهان(نساء 174)، باز شناساندن حق از باطل و رفع اختلاف(بقره213) آمده است.

وی افزود: در بررسی اهداف منشی می‌بینیم قرآن برای درمان بیماری‌های روحی و اخلاقی(اسراء82)، فراهم سازی زمینه پرهیزکاری و زندگی بی دغدغه(زمر28)، آمده است؛ در بررسی اهداف رفتاری نزول قرآن می‌بینیم افزون بر بینش صحیح و تعدیل گرایش‌های انسان در عمل و رفتار، وی را راهنمایی می‌کند ازجمله برپایی قسط و عدالت اجتماعی(حدید25).

استاد حوزه و دانشگاه در نتیجه گیری از مجموعه اهداف قرآن، گفت: همه این‌ها همان اهدافی است که علوم انسانی دنبال می‌کند، بنابراین گستردگی قلمرو قرآن شامل علوم انسانی نیز می‌شود.

آیات و روایات مربوط به قلمرو قرآن

حجت الاسلام کریمی به آیات 89 سوره نحل، 111 یوسف، 38 انعام و 8 اسراء اشاره کرد و گفت: در این آیات جامعیت قرآن مطرح شده است؛ بر اساس آیاتی که از سوره نحل و یوسف

 گفته شد باید تمام امور مربوط به سعادت بشر در قرآن آمده باشد.

وی روایات مربوط به قلمرو قرآنی را به چند دسته تقسیم بندی کرد و ابراز داشت: دسته اول روایاتی است که همه علوم را در قرآن  موجود می‌دانند پیامبر(ص) می‌فرماید هرکس می‌خواهد علم اولین و آخرین را بفهمد قرآن بخواند؛ دسته دوم روایات می‌گوید همه علوم در قرآن وجود دارد اما عقل شما به آن نمی‌رسد، برخی روایات هم می‌فرمایند برای فهم این علوم باید به ما مراجعه کنید.

استاد حوزه و دانشگاه گفت: از مجموع آیات و روایاتی که در این زمینه داریم معلوم می‌شود که هر آنچه برای سعادت انسان لازم است در قرآن آمده است؛ همه این روایان در حدیث ثقلین جمع می‌شود بنابراین اثر بخشی واقعی قرآن به اهل بیت(ع) است و علم لدنی اهل بیت(ع) نیز از قرآن گرفته شده است.

اندیشمندان غیر اسلامی نمی‌توانند نیازهای واقعی انسان را درک کنند

عضو هیأت علمی مؤسسه امام خمینی(ره) در پاسخ به این شبهه که برخی قرآن را تنها پاسخ گوی نیازهای انحصاری می‌دانند و دانش انسان را در پاسخگویی به بخش دیگر نیازها توانمند می‌دانند، اظهار داشت: ناتوانی انسان شناسی تجربی در شناخت نیازهای واقعی انسان است زیرا انسان دارای دو بعد جسمانی و روحانی است و دو زندگی دنیوی و اخروی دارد.

حجت الاسلام کریمی افزود: به همین دلیل ضعف شناخت صحیح است که اکثر نسخه‌هایی که اندیشمندان غربی می‌پیچند کارایی لازم را ندارد؛ از جمله آن‌ها دموکراسی است؛ در این مدل حکومتی رأی یک فرد اندیشمند متدین با یک انسان جاهل و شارلاتان یکی است، گاهی میزان شرکت کنندگان در انتخابات به قدری کم است که مثلاً 20 درصد افراد جامعه برای دیگران تصمیم گیری می‌کنند، در این مدل پول نقش اصلی را بازی می‌کند.

وی با تأکید بر این که در تولید علوم انسانی باید برخورد صحیحی با نظریات غربی شود، گفت: عده ای این نظریات را دربست می‌پذیرند، برخی هم تلاش می‌کنند رنگ و بوی اسلامی به آن‌ها بدهند، بعضی هم به کلی آن‌ها را کنار می‌زنند و تکفیر می‌کنند اما برخورد صحیح آن است که شهید صدر انجام داد یعنی در نظریه پردازی های اسلامی از بخشی از نظریات صحیح اندیشمندان دیگر به عنوان مصالح و ابزار استفاده کنیم.

استاد حوزه و دانشگاه بهره‌مندی از کارشناسان اسلامی و کارشناسان علوم انسانی را در زمینه تولید علوم انسانی اسلامی ضروری خواند و گفت: باید برای دستیابی به این علم کارشناسان این دو رشته باهم همکاری داشته باشند و یا از افرادی استفاده کرد که در هر دو رشته تخصص دارند./928/ز503/ن