عضو هیأت علمی مرکز اخلاق و تربیت اسلامی:
اخلاق کاربردى خود را در قالب مسائل واقعى نشان می‌دهد
خبرگزاری رسا ـ عضو هیأت علمی مرکز اخلاق و تربیت اسلامی گفت: اخلاق حرفه‌اى به بررسى آن دسته از چالش‌ها و معضلات اخلاقى مى‌پردازد که شاغلینِ بخش بهداشت ودرمان و طیف وسیعى از شاغلین در سایر حرفه‌ها مانند وکلا، حسابداران، مدیران و مجریان، کسبه، پلیس و افسران اجرایى تجربه مى‌کنند.
به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، امروزه دانشمندان علوم انسانى توجه روزافزونى به دانش اخلاق و مسائل مربوط به آن نشان مى‌دهند. ماهیت چالش‌خیز و همآوردطلب مباحث نوین اخلاق، توجه اندیشمندان، پژوهشگران و حتى عموم اهل مطالعه را به طیف مباحث مطرح در حوزه اخلاق کاربردى جلب کرده است.
به همین مناسبت گفت‌وگوی مفصلی با حجت‌الاسلام محمدتقی اسلامی، عضو هیأت علمی مرکز اخلاق و تربیت اسلامی ترتیب داده است. در این مجال قسمت اول این گفت‌وگو که مربوط به تشریح تعاریف اخلاق کاربردی و تمایز آن با مفاهیم فلسفه کاربردی و اخلاق حرفه‌ای می‌شود را ازمنظر فرهیختگان محترم می‌گذرانیم.
- اگر بخواهیم یک تعریف مختصر اما کاملی از اخلاق کاربردی بدست آوریم،چه اطلاعاتی باید در این زمینه داشته باشیم؟
تعاریف گوناگونى از اخلاقِ کاربردى ارائه شده است. گاه به دو صورت محدود و وسیع تعریف مى شود. تعریف محدود اخلاق کاربردى عبارت است از کاربرد نظریه هاى اخلاقى کلى در مسائل اخلاقى با بى طرفى در حل این مسائل، و تعریف وسیع آن عبارت است از هر گونه کاربست انتقادى روش هاى فلسفى براى سنجش تصمیمات عملى اخلاقى و مواجهه با مسائل، رفتارها و سیاست هاى اخلاقى در حرفه ها، تکنولوژى، حکومت وغیره.
بعضى با تمرکز بر موضوع بحث در اخلاقِ کاربردى به تعریف این رشته پژوهشى پرداخته‌اند. موضوع اخلاقِ کاربردى عمدتاً خود را به شکل مسائل واقعى مى‌نماید که این مسائل هنجارى هستند. یکى از ویژگى‌هاى مهم این مسائل آن است که در نتیجه پیشرفتِ تکنولوژیکِ علم پدید مى‌آیند. این روند همواره گزینه هاى جدیدى را براى عمل به وجود مى آورد که هنجارها وارزش هاى اخلاقىِ موجود ملاکِ کارآمدى براى ارزیابى آنها ندارند.
براى این که دسته‌اى از مثال هاى مؤثرِ این مسائل را در ذهن مجسم کنیم، کافى است فقط نام تکنیک‌هاى فراوانى را به یاد آوریم که براى خلق یا تولید انسان، چه اکنون و چه در آینده نزدیک به کار گرفته مى‌شود: تلقیح مصنوعى، تلقیح آزمایشگاهى، انتقال جنین، مادرى نیابتى و شبیه سازى. البته هر نوآورى تکنیکى این گونه مسائل را موجب نمى‌شود.
این نکته ما را به یک ویژگى در مسائل اخلاق کاربردى متوجه مى‌کند که قبلاً به آن توجه نشده است. اگر امکان‌ها و احتمال‌هاى بدیلِ هنجارى در افعال نتوانند به روشنى و بدون تردید جواز یا منع اخلاقى را نشان دهند تولید مسئله یا مشکل مى‌کنند. محتواى هنجارى چنین افعالى با این واقعیت ظهور مى‌کند که بتوانیم درباره آنها با واژگانى مانند «از یک سو و از سوى دیگر»، بدون این که در بادى امر بتوان هیچ کدام از دوطرف را ترجیح داد، بحث کنیم.
هر دو طرف داراى ادله خوبى هستند. این مطلب، امکانِ این که افراد یا گروه هایى باشند که یک طرف را ترجیح بدهند نفى نمى‌کند، اما با این حال اگر مسئله یا مشکلى به معناى مورد بحث وجود داشته باشد از این بابت است که افراد یا گروه هاى دیگرى نیز هستند که طرف دیگر را برمى گزینند. بنابراین اخلاقِ کاربردى در فضاى تاریک روشن هنجارى و ارزش گذارى رشد مى‌کند. به تعبیر واضح تر این حیطه مقتضى وجود مسائل حل نشده اخلاقى است و توصیه مى‌کند که باید راه حلى یافت.
- گاهی اوقات مشاهده می‌شود که اصطلاحات فلسلفه کاربردی و اخلاق کاربردی به صورت مترادف به کار می روند؟ آیا تمایزی بین این مفاهیم وجود دارد؟
اصطلاح فلسفه کاربردى وسیع‌تر از اخلاق کاربردى است و شامل حوزه‌هایى نظیر قانون، تربیت، هنر و موضوعات نظرى راجع به هوش مصنوعى مى شود، اما اخلاق کاربردى عمدتاً بر مسائل اخلاقى تمرکز دارد. اندیشمندانى که به اخلاق کاربردى مى پردازند، علاوه بر آموزش و انتشارمقالات بعضاً به دوائر دولتى، بیمارستان‌ها، مؤسسات حقوقى، گروه هاى پزشکى، شرکت‌هاى تجارى و بنگاه‌هاى مهندسى خدماتِ مشاوره‌اى مى دهند و در برنامه هاى رادیو و تلویزیون به عنوان مشاور اخلاقى حاضر مى شوند و در کمیسیون‌هاى ملى و دولتى راجع به سیاست و اخلاق شرکت جسته، براى هیأت هاى قانونى گواهى صادر مى‌کنند، گاه نیز پیش نویس مستندات سیاست جمعى را به عهده مى گیرند که بعضاً با فشار قانون توأم است.
این مسأله که آیا فیلسوفان براى چنین کارى از مهارت اخلاقى مناسب برخوردارند، با چالش‌هایى مواجه است. بسیارى از فیلسوفان بر این باورند که اخلاق بدین ترتیب بیشتر به مهندسى ـ یعنى صرفاً ابزارى براى حل مسئله ـ شبیه خواهد شد. برخى فیلسوفان معتقدند نظریه هاى فلسفى نقش درخور توجهى در تحلیل موارد یا زمینه هاى حرفه اى و سیاسى ندارد و عده‌اى نیز منکر لوازم عملى مستقیم براى این نظریه ها هستند.
- چه نسبتی بین اخلاق کاربردی و اخلاق حرفه‌ای وجود دارد؟
در نسبت سنجى میان اخلاق کاربردى و اخلاق حرفه اى دو نظریه مطرح است. عده‌اى معتقدند اخلاق کاربردى با اخلاق حرفه اى مترادف نیست. مسائلى از قبیل تخصیص منابع کمیاب اجتماعى، جنگ هاى عادلانه، سقط جنین، تضاد علاقه در تصمیم‌گیرى نیابتى ، افشاگرى ، فریب مقامات دولتى، تحقیق بر روى حیوانات و محرمانه بودن اطلاعات مالیاتى، فراتر از رفتار حرفه‌اى اند، اما همگى در قلمرو اخلاق کاربردى قرار دارند. از این رو نباید اخلاق حرفه اى را بخشى از قلمرو وسیع تر اخلاق کاربردى دانست، چرا که دومى معمولاً در محدوده کارى فیلسوفان قرار دارد، در حالى که اولى به خوبى از محدوده فلسفه اخلاق پا را فراتر گذاشته، به خود حرفه ها مربوط مى شود.
در مقابل عده‌اى بر این باورند که اخلاق کاربردى حوزه اخلاق حرفه‌اى را نیز در بر مى‌گیرد. اخلاق حرفه‌اى به بررسى آن دسته از چالش‌ها و معضلات اخلاقى مى‌پردازد که شاغلینِ بخش بهداشت ودرمان و طیف وسیعى از شاغلین در سایر حرفه‌ها مانند وکلا، حسابداران، مدیران و مجریان، کسبه، پلیس و افسران اجرایى تجربه مى‌کنند. در این حیطه اغلبِ حرفه‌ها مى‌خواهند رهیافت‌هاى خود را نظام دهند و آن را رهنمون اعضا سازند./9191/د101/ن
ارسال نظرات