انتشار کتاب درجات فضیلت

به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از میراث مکتوب، اندیشه امامت در نگاه شیعیان بنیادی‌ترین مسئله کلامی – اعتقادی است که از همان آغاز، مذاهب رسمی تسنن در جامعۀ پهناور مسلمانان را به کلنجار شدن و پاسخگویی واداشت. در این میان تأکید معتزله بر خردگرایی و پاره ای از باورهای ستیزگرانه زیدیان در برابر و رویاروی تسنن اشعری گرا در باروری و بالندگی اندیشه شیعی اسماعیلی امامت کارگر افتاد. دست کم، امامیان و اسماعیلیان در ناخرسندی از خلافت و برتری دادن امام علی علیه‌السلام در جانشینی پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم  رهبری جامعه اسلامی همنوا و همداستان بودند. در این میان خردگرایی شیعه امامیه کارساز افتاد.

بی گمان، میراث مکتوب فرهنگی اسماعیلیان در جهان شناسی و پیشواشناسی که بیشتر در زیر چتر پشتیبانی مادی و معنوی فاطمیان مصر نگاشته آمد و نشر یافت، بر غنای ادبیات عقیدتی، بینشی، علمی، فرهنگی و سیاسی مسلمانان و به ویژه شیعیان افزوده است و مبحث‌های پیشوایی و رهبری یاری رسانده است. نگفته پیداست که اندیشه و نگاشته های دانشمندان امامی (دوازده امامی) برای پرورش کار مایۀ های اسماعیلیان بسترهای مناسبی آماده ساخته بود.

کتاب اثبات الامامة که با نام درجات فضیلت (پلکان برتری) از زبان تازی به پارسی درآمده است از نگاشته‌های آغاز سده پنجم هجری / یازدهم میلادی است.

احمد بن ابراهیم نیشابوری نویسنده اثبات الامامة با بهره گیری از روش‌های استدلالی، جدلی و منطقی پیشینی و برتری امام علی علیه السلام را بر دیگر همگنان مدعی خلافت اثبات کرده است. او با پرداخت و پروراندن نظریه درجات فضیلت شایستگی، بایستگی و برتری امیر مؤمنان را به جانشینی پیامبر صلی الله علیه و آله و رهبری جامعه مسلمان آن روز را به اثبات رسانده است.

متن تازی کتاب اثبات الامامة احمد بن ابراهیم نیشابوری را ارزینا ر. لالانی از روی چند دست نگاشت با ویرایشی تازه و نگارش دیباچه ای سودمند، به انگلیسی ترجمه کرده و عنوان انگلیسی درجات فضیلت یا پلکان برتری رساله ای فاطمی درباره رهبری در اسلام بدان داده است. شالوده کار محمدحسین ساکت نگارندۀ پارسی این رساله‌ها متن تازی ویراستۀ لالانی است.

ارزینا ر. لالانی در بخشی از پیشگفتار این اثر می‌نویسد: «مسئلۀ امامت یا رهبری در اسلام از نظر تاریخی، گفت­وگوهای داغی را در کنار یک رشته از پاسخ‌های فرهیختگان در جامعۀ اسلامی پدید آورده است. یکی از کسانی که با این موضوع چالشی دست و پنجه نرم کرد احمد بن ابراهیم بن احمد نیشابوری است؛ دانشمندی برجسته از روزگار فاطمیان نیشابور از نیشابور آمد، شهری آمیزگرانه (التقاطی) و سر زنده و پرجُنب و جوش در خراسان که به ویژه به خاطر دانش و کاربرد فلسفۀ عقلانی دانشمندانش برجسته بود. نیشابوری چند کار در کارنامۀ خود دارد ولی اثبات الامامة اثر سرنوشت ساز مهم برنامه فلسفی اندیشه مسلمانان در سدۀ میانه است.»

وی می‌افزاید: با آغاز این فرض که رهبری برین، امامت (پیشوایی) استوانه و شالودۀ دین است، نیشابوری بر نهاد (تزِ) خویش را با به‌کارگیری چندین رویکرد و پیشاپیش آنها نظریۀ پلکان برتری (درجات فضیلت) اثبات می‌کند. بر این پایه، خداوند هریک از جنس‌ها و نوع‌ها را با شایستگی و گنجایش یگانه و بهره ای مشخص، که در دیگری نیست، آفرید و نیشابوری با آوردن نمونه‌هایی از مقولات به اصطلاح ده‌گانه ارسطویی و دیگر نماد گونه های طبیعی از جهان جمادی، رستنی (نباتی) و جانداری (حیوانی) نابرابری‌های هر جنس و نوع را می‌پذیرد و بن نگره­ها (نمونه وارها) یکی از مثال‌های کامل در هر گوناگونی را به دست می‌دهد و در روشی موازی اثبات می‌کند که امام بر تارک بشری می‌نشیند. 

در این اثر نخست نویسنده و آثارش معرفی و سپس محتوای کتاب اثبات الامامه معرفی شده است. درونمایه های متن، پلکان برتری (درجات فضیلت)، توصیف دست نگاشته‌های تازی و پارسی شده اثبات الامامه دیگر بخش‌هایی است که خوانندگان کتاب درجات فضیلت با مطالب آن آشنا می‌شوند.

سپس مؤلف در فصل اول کتاب به پیامبری و پیشوایی: پیشوایی، شالوده دین و در فصل دوم بایستگی پیشوایی و پیشوایان برابر خرد و نهاد هر دین مورد بررسی قرار گرفته است. فصل سوم کتاب نیز موضوع پذیرش پیشوا از نگاه نیاز انسان و عنصرهای آفرینش را بررسی کرده است. نگارنده در بخشی از این فصل بیان می‌کند: «پیروان [همه] دین ما، پیشوایان گذشته را پیامبران و فرزانان هر دوران و زمان می‌خواندند. همان گونه که دانشمندان و فقیهان خویش را پیشوایان می‌گویند. اگر از بیشتر آنان پرس و جو کنی، ناگزیر امام (پیشوا) را می‌پذیرند و ممکن نیست بودن و بایستگی‌اش را نادیده بگیرند.»

در فصل چهارم نابرابری عنصرهای چهارگانه مورد واکاوی قرار گرفته است. شریف‌ترین اقلیم ما و برترین کان ما و چکاد و برترین در میان گیاهان و رستنی ما، جانداران و انسان: نظریۀ درجات فضیلت، عناوین فصول پنجم و ششم است.

فصل هفتم کتاب نیز به بایستگی پیشوایی از دیرین تا امروز این نام دارد اختصاص دارد. نیایش و ستایش، متن تازی رسالۀ اثبات الامامۀ و کتابشناسی در انتهای فصل های این کتاب آورده شده است.

در بخش پایانی که به نمایه ما اختصاص دارد آیات قرآنی، تعبیرات و اصطلاحات، نام کتاب و مقاله ما، نام اشخاص، نام سلسله ما، خاندان ما، فرقه ما و مذاهب و نام جاها آمده است.

کتاب درجات فضیلت (اثبات الامامۀ) ویرایش متن عربی و مقدمۀ ارزینه ر. لالانی به ترجمۀ محمدحسین ساکت در 213 صفحه، شمارگان 3000 نسخه به بهای چهارده هزار تومان از سوی انتشارات نگاه معاصر منتشر شده است. /998/د102/ق