نشست علمی برهان وجودی در اندیشه اسلامی برگزار شد
خبرگزاری رسا ـ نشست علمی برهان وجودی در اندیشه اسلامی با حضور اساتید، طلاب و فضلای حوزه علمیه در مجمع عالی حکمت اسلامی برگزار شد.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، نشست علمی برهان وجودی در اندیشه اسلامی با حضور اساتید، طلاب و فضلای حوزه علمیه ظهر امروز در سالن اجتماعات مجمع عالی حکمت اسلامی برگزار شد.
بر اساس این گزارش در این نشست علمی که به همت گروه فلسفه دین مجمع عالی حکمت اسلامی برگزار شد، حجت‌الاسلام والمسلمین فیاضی استاد سطح عالی حوزه علمیه، حجت‌الاسلام علی شیروانی استاد حوزه علمیه و علی افضلی عضو هیأت علمی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، نظرات و مباحث خود را در زمینه مسأله برهان وجودی در اندیشه اسلامی مطرح کردند.
حجت‌الاسلام والمسلمین غلامرضا فیاضی مدیر گروه فقه و اصول مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در این نشست با بیان این‌که برهان وجودی از منظر مرحوم آیت‌الله غروی اصفهانی مبتنی بر چهار مقدمه است، گفت: مقدمه نخست مبتنی بر تمایز میان لفظ، مفهوم، معنا، مصداق و فرد است.
وی ادامه داد: لفظ برای معنا وضع شده نه مفهوم و حکایت مفهوم از معنا ذاتی است، بر خلاف حکایت لفظ از معنا که حاکویت ذاتی ندارد.
استاد سطح عالی حوزه علمیه قم افزود: تقریر مرحوم آیت‌الله غروی اصفهانی این است که خداوند بذاته واجب است و چنین چیزی علاوه بر مفهوم تصور ذهنی مصداق عینی و ما به ازای خارجی نیز هست و اگر نباشد یا ممتنع به ذات و یا ممتنع بالغیر است و این دو شق مستلزم خلف و تناقض است.
حجت‌الاسلام والمسلمین فیاضی با بیان این که مفهوم واجب وجود دارد و منکر و مثبت خدا را تصور می‌کنند، ابراز کرد: برخی می‌گویند وقتی خدا تصور شد معنایش در خارج محقق نیست و برخی می‌گویند وقتی خدا تصور شد معنایش در خارج محقق است.
مدیر گروه فقه و اصول مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) با اشاره به نظریه مرحوم آیت‌الله غروی اصفهانی اظهار کرد: اگر مفهوم فرد خارجی ندارد معدوم است چون ارتفاع نقیضین محال است.
وی ادامه داد: هر معدومی یا ممتع است یا ممکن چون عدم برای هر معدومی یا ضرورت دارد یا ضرورت ندارد و چیزی که معدوم است وجود نیز برایش ضرورت ندارد پس چیزی که معدوم است خود عدمش برایش ضرورت ندارد، وجودش نیز برایش ضرورت ندارد، از این رو ممکن می‌شود.
استاد سطح عالی حوزه علمیه قم با اشاره به تعریف مرحوم غروی اصفهانی، گفت: واجب یک مفهوم است که در ذهن از یک طبیعتی حکایت می‌کند که آن طبیعت می‌تواند یک فرد یا هزار فرد داشته باشد اما یک فرد برای تحقق آن کافی است.
حجت‌الاسلام والمسلمین فیاضی بیان کرد: واجب یک معنا است، اما آیا فرد عینی دارد و این طبیعت در فردی محقق شده یا نه؟ چون در غیر این صورت معدوم می‌شود.
وی ادامه داد: بنا به نظر مرحوم غروی اصفهانی؛ معدوم یا ضروری العدم است که ممتنع می‌شود یا اگر ضروری العدم نیست ممکنی می‌شود که معلول علت است و هر دو خلف در واجب است.
در ادامه این نشست علمی حجت‌الاسلام علی شیروانی با اشاره به براهین اثبات خدای متعال، گفت: در این براهین برای اثبات خدا یا به تجربه عام یا به یک تجربه خاص تمسک می‌کنیم و یا اصلا به تجریه‌ای تمسک نمی‌کنیم.
وی ادامه داد: مقصود از تجربه آن چیزی است که ما اطلاعی که از جهان خارج توسط دریافت‌های بعدی از طریق حواس به دست آورده‌ایم؛ اگر به یک واقعیت عام تمسک کنیم برهان جهان شناختی می‌نامند و اگر به یک واقعیت یا تجربه خاص برای اثبات خدا تمسک کرده باشیم آنرا برهان باید شناختی می‌نامند که نمونه اعلای آن برهان نظام است.
حجت‌الاسلام شیروانی افزود: اگر از طریق تمسک به مفهوم، به ذات واجب پرداختیم، برهان وجودی می‌شود.
استاد حوزه علمیه با بیان این‌که در فضای تفکر اسلامی، ابن سینا در اشارات براهین اثبات خدا را به دو بخش تقسیم می‌کند، ابراز کرد: یک دسته از براهین به مخلوق و ما سوی الله تمسک شده برای اثبات خدا و در دسته دیگر برای اثبات خدا به ما سوای خدا تمسک نمی‌شود بلکه به اصل واقعیت و مطلق وجود برای اثبات واجب تعالی استناد می‌شود.
وی با بیان این‌که واقعیت و موجود از دو حال خارج نیستند، اظهار کرد: واقعیت و موجود یا واجب الوجود است یا ممکن الوجود، اگر واجب الوجود باشد مطلوب ثابت است و اگر نباشد مستلزم واجب و منتهی به واجب خواهد بود.
حجت‌الاسلام شیروانی ادامه داد: اگر برهانی باشد که بخواهد بدون تمسک به واقعیت خاص یا اصل واقعیت واجب تعالی را اثبات کند، بین حکما رایج نبوده است.
استاد حوزه علمیه با بیان این‌که برهان صدیقین و غیر صدیقین از اصل واقعیت یا واقعیت خاص شروع می‌کند، و می‌گوید چون چیز خاصی هست، خدا نیز هست، گفت: آیا لازم است چیز خاصی باشد تا خدا باشد، یعنی این فرض را ممکن باقی بگذارد که هیچ چیز در عالم نباشد و خلأ محض باشد.
وی ادامه داد: در براهین صدیقین و غیر صدیقین چون بر پایه واقعیت و عینیت اثبات واجب تعالی را می‌کنیم، اگر واقعیت خاص هست پس خدا هست و یا اگر واقعیتی هست خدا هست، اما برهان وجودی این قید را ندارد و می گوید خدا هست و مبتنی بر این‌که واقعیتی باشد تا خدا باشد، نیست.
حجت‌الاسلام شیروانی در ادامه با اشاره به سرگذشت برهان وجودی در فضای اسلامی، خاطرنشان کرد: برهان وجودی در اسلام رائج و دایر نبود و در چند دهه اخیر بحث و گفت‌وگو درباره آن رواج پیدا کرده است.
ادعای ورود فارابی در زمینه برهان وجودی نظریه آنسلم را رد می‌کند
استاد حوزه علمیه ادامه داد: مرحوم آیت‌الله غروی اصفهانی و مرحوم نراقی تقریری از نوع برهان وجودی دارند و برخی نیز مدعی شده‌اند که فارابی متعرض این برهان شده و تعابیری دارد که به این نوع برهان توجه داشته و اگر این ادعا ثابت شود، نمی‌توان گفت آنسلم نخستین کسی است که برهان وجودی را مطرح کرده چون فارابی بیش از یک قرن مقدم بر او است.
وی بیان کرد: مهمترین عبارتی که فارابی دارد و ماجد فخری با استناد به این عبارت مدعی شده که فارابی توجه به برهان وجودی داشته، این است؛ «اما الواجب الوجود بذاته متی فرض غیر موجود لزم منه المحال».
حجت‌الاسلام شیروانی ادامه داد: از عبارت فوق فهمیده می‌شود که قابل تطبیق بر برهان وجودی است و نظر فارابی در این عبارت برهان وجودی است به تقریر مرحوم غروی اصفهانی.
استاد حوزه علمیه خاطرنشان کرد: مرحوم نراقی برای نخستین بار در کتاب جامع الافکار و مرحوم آیت‌الله غوری اصفهانی در کتاب تحفة الحکیم برهان وجودی را آورده‌اند.
شهید مطهری برهان آنسلم را نا تمام می‌داند
وی با بیان این‌که مرحوم حائری یزدی برهان وجودی به تعبیر مرحوم آیت‌الله غروی اصفهانی را نمی پذیرند، افزود: شهید مطهری در جلد پنجم اصول فلسفه به نحو خاص برهان آنسلم را مطرح کرده و آنرا نا تمام می‌داند.
حجت‌الاسلام شیروانی ادامه داد: معاصران نیز به برهان آنسلم پرداخته و حضرت آیت‌الله جوادی آملی اشکال عمده‌ای که به این برهان دارند همان اشکالی است که به برهان مرحوم غروی اصفهانی نیز دارند و آن اشکال خلط بین حمل شایع و حمل اولی است.
استاد حوزه علمیه افزود: حضرت آیت‌الله جوادی آملی نقدهایی که به برهان آنسلم وارد شده را نقد تام و قابل قبول نمی‌دانند.
نقد آیت‌الله جوادی آملی به برهان آنسلم از نوع حمل شایع و اولی است
افضلی عضو هیأت علمی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران نیز در این نشست علمی طی سخنانی، با بیان این که برهان وجودی در مغرب زمین بوده است، گفت: قبل از هر کسی آنسلم در قرن یازدهم این برهان را برای اولین بار مطرح کرده است.
وی بیان کرد: برهان وجودی در غرب در این ویژگی این‌که از روی تعریف لفظی خدا وجود خداوند را اثبات می‌کنیم مشترک است و این که بر اساس تعریف لفظی چیزی را دال بر وجود خارجی بدانیم درست نیست.
افضلی ادامه داد: برهان وجودی مدعی است صرف نظر به تعریف خدا ما را به این نتیجه می‌رساند که این تعریف مصداق خارجی دارد.
عضو هیأت علمی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران با اشاره به تعریف آنسلم از برهان وجودی، گفت: آنسلم خدا را ذاتی تعریف می‌کند که بزرگ تر از آنرا نمی‌شود تصور کرد و منظورش از بزرگ‌تر بودن همان کامل تر بودن است.
وی ادامه داد: اگر این بزرگ‌ترین ذات مصداق خارجی نداشته باشد و تنها در ذهن موجود باشد، می‌شود این ذات را با قید وجود خارجی تصور کرد و در چنین حالتی چیزی که در خارج و هم در ذهن وجود دارد بزرگ تر است از چیزی که فقط در ذهن وجود دارد.
در تعریف آنسلم اگر خدا وجود نداشته باشد بزرگ تر از او هم وجود دارد
افضلی خاطرنشان کرد: تعریف ما از خداوند از این است که بزرگ‌تر از او وجود نداشته باشد اما در تعریف آنسلم اگر خدا وجود نداشته باشد بزرگ تر از او هم وجود دارد.
عضو هیأت علمی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران بیان کرد: اهتمام برهان وجودی این است که نشان بدهد اگر خدا وجود نداشته باشد به یک تناقض در تعریف خدا می‌رسیم یعنی خلفی لازم می‌آید و آن تعریف نقض می‌شود.
وی با بیان این‌که آنسلم در این تقریر محور را بزرگ ترین یا کامل ترین قرار داده، افزود: اما در جایی دیگر محور برهان را بر وجوب وجود قرار داد به این معنا که تعریفش را از خدا تغییر داد و خدا را ذاتی دانست که عدم او را نمی توان تصور کرد، از این رو برخی این دو تعریف را دو برهان مختلف می‌دانند.
افضلی اظهار کرد: مهمترین اشکالات به برهان وجودی را کانت وارد کرده که یکی از آنها این است که وجود صفت و کمال نیست و صرف تعریف یک چیز وجود در نمی‌آید و از اشکالات کانت این است که برهان وجودی مصادره به مطلوب است، نخست وجود را در تعریف خدا می‌گنجاند و بعد آنرا با استدلال از دل این تعریف بیرون می‌کشاند، البته هیچ یک از اشکالات کانت به برهان وجودی وارد نیست.
اختلاف در میان علمای معاصر راجع به برهان وجودی
عضو هیأت علمی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران ادامه داد: در بیان اندیشمندان و حکیمان معاصر ما در مسأله برهان وجودی همچون غربی‌ها اختلاف نظر است، مرحوم علامه جعفری و مرحوم دکترحائری مدافع برهان وجودی بودند و شهید مطهری، علامه طباطبائی و حضرت آیت‌الله جوادی آملی مخالف برهان وجودی هستند.
وی با بیان این که مرحوم دکتر حائری برخی از تقریرهای برهان وجودی را قبول و برخی را قبول ندارد، خاطرنشان کرد: مرحوم حائری برهان آنسلم را معتبر اما برهان دکارت را نا معتبر می‌داند، در حالی که این دو برهان دارای یک ماهیت هستند./927/ز502/ن
ارسال نظرات