تطبیق تأمین اجتماعی با مبانی اسلامی سبب موفقیت الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت می شود

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حجت الاسلام سید رضا حسینی، استادیار گروه اقتصاد پژوهشگاه حوزه و دانشگاه پیش از ظهر امروز در نشستی علمی با عنوان«آسیب شناسی فقه پژوهی در تأمین اجتماعی»با اشاره ضرورت باز پژوهی تأمین اجتماعی با رویکرد فقه اجتماعی، اظهار داشت: اگر می‌خواهیم الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت محقق شود باید روند اداره سازمان تأمین اجتماعی را بر اساس مبانی اسلام باز تعریف شود.

وی به دلیل استفاده مکرر قرآن از کلمه زکات در کنار نماز افزود: این نشان دهنده اهمیت بحث تأمین اجتماعی در اسلام است و در این زمینه راهکارهای مستقیم و غیر مستقیم فراوانی ارائه شده و اسلام حتی منابع تأمین مالی آن را نیز مشخص کرده است؛ بنابراین رفع مشکلات اقتصادی و تحقق سبک زندگی اسلامی ارتباط مستقیمی با مسائل اجتماعی از جمله تأمین اجتماعی دارد.

ماهیت فقهی تأمین اجتماعی مشخص نیست

استادیار گروه اقتصاد پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در بررسی اشکالات فقهی ـ حقوقی تأمین اجتماعی، گفت: ماهیت فقهی تأمین اجتماعی مشخص نیست و مبنای مشروعیت آن بحث نشده است؛ آیا تأمین اجتماعی مانند مالیات است یا مثل بیمه‌های تجاری؟ در این مسأله ابهام وجود دارد.

حجت الاسلام حسینی ادامه داد: برخی گفته‌اند همانند بیمه‌های تجاری است و با توجه به این که این نوع بیمه از سوی فقها نوعی عقد به حساب می‌آید تأمین اجتماعی نیز به طریق اولی عقد است و همه شروط عقد باید در آن رعایت شود، برخی این مسأله را متفاوت دانسته‌اند و می‌گویند این نوعی تدبیر اجتماعی است؛ اهل تسنن بیمه تجاری را در حکم ربا، قمار و اکل مال بالباطل می‌دانند.

وی در توضیح بیشتر گفت: این‌ها می‌گوید گاهی پولی که فرد می‌گیرد بیشتر از میزان پرداختی است و این همان ربا است؛ در زمان پرداخت پول معلوم نیست مجدداً به این پول دست پیدا خواهی کرد یا نه بنابراین نوعی قمار است؛ گاهی هم افرادی که حقی ندارند به این پول می‌رسند که می‌شود اکل مال بالباطل.

استاد حوزه و دانشگاه ابراز داشت: اهل سنت برخلاف بیمه‌های تجاری، بیمه تأمین اجتماعی را مشروع می‌دانند و می‌گویند در اینجا تأمین اجتماعی به دنبال سود نیست، پرداخت پول از سوی مردم اجباری و به حکم قانون است، در اینجا افزون بر خود فرد دولت و کارفرما نیز پولی را به حساب تأمین اجتماعی می‌ریزند؛ همه این موارد دلیل بر مشروعیت تفاوت آن با بیمه تجاری است.

تأمین اجتماعی با عدالت سازگار ندارد/کار تأمین اجتماعی به نوعی شبیه شرکت‌های هرمی است

استادیار گروه اقتصاد پژوهشگاه حوزه و دانشگاه عدم سازگاری تأمین اجتماعی با بحث عدالت را یکی دیگر از اشکالات فقهی دانست و گفت: در روند کار تأمین اجتماعی افراد 30 سال به حساب آن پول واریز می‌کنند بنابراین در دوره های اولیه تأسیس وضع تأمین اجتماعی خوب است و بسیار خرج می‌کند به همین دلیل گرو‌ه‌های اولی که بازنشسته می‌شوند منفعت می‌کنند.

حجت الاسلام حسینی سازمان تأمین اجتماعی را به شرکت‌های هرمی تشبیه کرد و اظهار داشت: با افزایش عمر سازمان تأمین اجتماعی و افزایش تعداد مستمری‌بگیران کم این سازمان‌ها دچار ورشکستگی می‌شوند و میزان واریزی خود را کاهش می‌دهند و برخلاف سر شاخه‌ها همیشه نفرات آخر بازنده این جریان هستند؛ یونان حقوق مستمری بازنشستگان را تا یک چهارم تنزل داده است و در برابر فریادهای مردم می‌گویند سازمان ورشکسته شده و نمی‌تواند بیش از این حقوق بدهد.

وی با اشاره به ابهام در حقانیت عملکرد تأمین اجتماعی، گفت: اگر تأمین اجتماعی یک حق است چه کسانی باید از این حق برخوردار شوند؟ و این حق به گردن چه کسانی است؟ میزان این حق چه مقدار است؟ به اندازه ای که قانون مشخص می‌کند یا نیاز افراد؛ این مسائل به لحاظ فقهی بحث نشده است.

عدم سازگاری تأمین اجتماعی با احکام فقهی

استاد حوزه و دانشگاه تأمین اجتماعی را با احکام فقهی ناسازگار دانست و بیان داشت: شخصی که فوت می‌کند همسرش نصف حقوق و فرزندان 25 درصد آن را دریافت می‌کنند این با قوانین ارث ما منطبق نیست؛ در صندوق بازنشستگی نیز این مشکل وجود دارد.

استادیار گروه اقتصاد پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در طرح ابهام شخصیت حقوقی سازمان تأمین اجتماعی، گفت: برخلاف بیمه تجاری،‌ تأمین اجتماعی مشخص نیست که یک سازمان دولتی است یا خصوصی؟ اگر تأمین اجتماعی شخصیت مستقلی داشت بسیاری از مشکلات موجود حل می‌شد؛ به خاطر وجود چنین معضلی دخل و تصرف در این سازمان بسیار می‌شود.

حجت الاسلام حسینی در تبیین مشکلاتی که ناشی از شبهه دار بودن مالکیت تأمین اجتماعی، خاطرنشان کرد: مالکیت پول‌هایی عظیمی که از مردم گرفته می‌شود مشخص نیست، آیا این‌ها متعلق به سازمان تأمین اجتماعی به عنوان یک شخصیت حقوقی است؟ اگر ورشکسته شود چه کسی ضامن است؟ تکلیف این اموال مشخص نیست.

وی با اشاره به آسیب‌هایی که دخالت دولت در بحث تأمین اجتماعی وارد می‌کند، گفت: دخالت دولت با قاعده الناس مسلطون علی اموالهم، لا یحل مال امرئ مسلم إلا بطیب نفسه، اصل عدم ولایت چگونه سازگار است؟

سازمان تأمین اجتماعی افزون بر نیازهای مادی باید نیازهای معنوی انسان را نیز تأمین کند

استاد حوزه و دانشگاه در بررسی اشکالات الگوهای متعارف تأمین اجتماعی موجود و متعارف در جهان، اظهار کرد: در روش موجود آنچه مهم است نگاه مادی به نیازهای زندگی انسان است و نیازهای معنوی نادیده گرفته می‌شود؛ در اسلام و قرآن بحث زکات به نحوی مطرح شده است که جنبه‌های معنوی انسان نیز در نظر گرفته شده است؛ زکات دهنده با انفاق خود بخشی از این نیازها را تأمین می‌کند.

استادیار گروه اقتصاد پژوهشگاه حوزه و دانشگاه یکی از نیازهای بسیارمهم انسان‌ها بر اساس اسلام را تشکیل خانواده عنوان کرد و گفت: انتخاب همسر در سلامت روحی و تکاملی افراد بسیار م‍ؤثر است اما در نظام‌های تأمین اجتماعی موجد این مسائل مطرح نیست و تسهیلاتی در این خصوص داده نمی‌شود.

حجت الاسلام حسینی به نواقص مربوط به توزیع درآمد و عدالت اجتماعی این سازمان اشاره کرد و ابراز داشت: استحقاق افراد در دریافت و پرداخت حق بیمه در نظر گرفته نمی‌شود؛ اسلام این موضوع بها می‌دهد و افراد ذی‌حق را مشخص می‌کند؛ تأمین اجتماعی صرف نظر از نیاز افراد بیمه می‌پردازد خواه شخص میلیاردر باشد و یا نیازمند؛ فرد متأهل و مجرد حق بیمه یکسانی می‌پردازند اما متأهل‌ها مزایای بیشتری دریافت می‌کنند.

وی پاره‌ای از طرح‌های دولتی در تأمین اجتماعی را ناموجه و موجب سلب آسایش مردم دانست و گفت: در زندگی مردم دخالت زیادی دارند؛ 5/21 درصد حقوق کارمندان و 33 درصد درآمد کارگران را در اختیار ایشان قرار نمی‌دهند با این توجیه که شما نمی‌توانید منابع مالی خود را مدیریت کنید و باید این‌ها را در اختیار بیمه قرار دهید تا بعد از پیری به شما بپردازیم.

استاد حوزه و دانشگاه یکی دیگر از اشکالات وارده به سازمان‌های تأمین اجتماعی را عدم سازگاری آن‌ها با برخی مصالح اجتماعی دانست و بیان داشت: تأمین اجتماعی افراد 50 یا 60 ساله را باز نشسته می‌کند حتی اگر این افراد در اوج توانایی و قدرت کاری باشند، به این ترتیب بخشی از نیروی کاری جامعه را حذف می‌کند.

هزینه‌های زیاد تأمین اجتماعی دولت‌ها را به بحران می‌کشاند

استادیار گروه اقتصاد پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با بیان این که پرهزینه بودن سازمان‌های تأمین اجتماعی موجب دامن زدن به بحران مالی دولت‌ها می‌شود، گفت: امروزه بدون استثناء همه سازمان‌های تأمین اجتماعی اعلام ورشکستگی می‌کنند؛ در کشور ما این سازمان با کسری بودجه 5 میلیارد تومانی مواجه است؛ تأمین اجتماعی منجر به ورشکستگی سازمان‌های دیگر نیز می‌شود و دولت را نیز دچار مشکل می‌کند.

حجت الاسلام حسینی با بیان این که بخش بسیاری از بدهی‌های دولت‌های اروپایی به دلیل هزینه‌های تأمین اجتماعی است، خاطرنشان کرد: طبق آمار دوازده سال پیش آمریکا 37600 میلیارد دلار کسری بودجه داشته است و در حال حاضر این رقم چندین برابر افزایش پیدا کرده است.

تأمین اجتماعی بنیان خانواده را متزلزل می‌کند

وی عملکرد سازمان‌های تأمین اجتماعی را موجب تضعیف خانواده و نهادهای خیریه دانست و گفت: اتکا به این سازمان نهادهای خیریه را کنار می‌زند؛ سازمان‌های تأمین اجتماعی به مرور با کسری بودجه مواجه شدند به همین دلیل سعی می‌کنند بیمه پردازان خود را افزایش دهند از این رو زنان را نیز درگیر اشتغال کردند؛ این امر از درون بنیان خانواده را متزلزل می‌کند.

استاد حوزه و دانشگاه افزود: برخی فکر می‌کنند این سازمان‌ها به فکر منافع مردم هستند به همین دلیل بیمه زنان خانه دار را راه اندازی کرده‌اند اما در حقیقت این‌ها برای جبران کمبود بودجه خود مجبورند به این کار دست بزنند، تا زمانی که این افراد به سن بازنشستگی برسند می‌توانند از این‌ها پول بگیرند و بخشی از مشکلات مالی خود را مرتفع کنند.

استادیار گروه اقتصاد پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در توضیح عدم شفافیت اهداف سازمان‌های تأمین اجتماعی گفت: توزیع درآمد، پوشش ریسک و جبران خدمت سه هدفی است که در سیستم فعلی این سازمان‌ها باهم درآمیخته و مشخص نیست مستمری بابت کدام یک پرداخت می‌شود این ابهام به نوعی ایجاد ناکارآمدی کرده است.

ارائه راه حل منطبق با فقه اسلامی برای سازمان تأمین اجتماعی

حجت الاسلام حسینی در بیان خلاصه‌ای از راه‌حل برون رفت مشکلات تأمین اجتماعی، ابراز داشت: اسلامی می‌گوید نظام اقتصادی باید به گونه‌ای باشد که تأمین اجتماعی از دل آن برآید نه این که فقر آفرین باشد.

وی ادامه داد: ویژگی مهم نظام اسلامی نقش مشارکت مردمی است؛ فرض کنید دولتی نباشد یا نظام غیر اسلامی باشد، در این شرایط آیا مسلمانان در قبال یکدیگر مسؤولیتی ندارند؟ باید سازمان تأمین اجتماعی بر این اساس ابداع شود.

استاد حوزه و دانشگاه گفت: اسلام انسان را خلیفة الله می‌داند بنابراین فقر با آرمان‌های بلند اسلامی منافات دارد، نگاه ذاتی اسلام این است که نیازهای افراد باید با راهکارهای مختلف تأمین شود.

استادیار گروه اقتصاد پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با اشاره به شکست تئوری‌های غربی در بحث تأمین اجتماعی، یادآور شد: در نظام سرمایه داری ابتدا این مسأله را انکار می‌کردند و می‌گفتند افراد در مصرف سرمایه‌های آزاد هستند اما با سیر قهقرایی خود امروز به جایی رسیده‌اند که دیگر راه بازگشتی ندارند بنابراین نسخه ریاضت اقتصادی را تجویز کرده‌اند اما جامعه در مقابل آن مقاومت می‌کند./928/ز502/ن