«مبانی فرهنگی تکنولوژی» و «رابطه اسلام و تکنولوژی» بررسی شد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، دومین روز از نخستین همایش فرهنگ و تکنولوژی صبح امروز بیست و دوم اردیبهشت ماه با پیگیری بخش‌های چهارم «مبانی فرهنگی تکنولوژی» و پنجم «اسلام و تکنولوژی» در سالن جابربن‌حیان دانشگاه صنعتی شریف برگزار شد.

در بخش چهارم به عنوان مبانی فرهنگی تکنولوژی، رضا سلیمان‌حشمت عضو هیات علمی گروه فلسفه دانشگاه علامه‌طباطبایی با موضوع «تکنولوژی آری و نه!»، محمدرضا اسدی عضو هیات علمی گروه فلسفه دانشگاه علامه‌طباطبایی با محوریت «مناسبات فرهنگی میان دین و تکنولوژی»، حجت الاسلام پیروزمند قائم‌مقام فرهنگستان علوم‌اسلامی قم با موضوع «جهت داری تکنولوژی با ملاحظه سطوح تکنولوژی» سخنرانی کردند، همچنین سخنرانی ضبط شده علی پایا استاد دانشگاه وست‌مینستر انگلستان با محوریت «در قوت‌ها و ضعف‌های مهندسی و رابطه متقابل آن با علوم‌انسانی و اجتماعی، یک ارزیابی نقادانه از منظر عقلانیت نقاد» برای حاضران پخش شد.

 تکنولوژی، آری و نه!

رضا سلیمان‌حشمت استاد فلسفه دانشگاه علامه‌طباطبایی که با موضوع «تکنولوژی، آری و نه!» سخنرانی کرد با بیان این‌که هم می‌توان به تکنولوژی آری گفت و مقتضیات آن را پذیرفت و هم نه، گفت: می‌توان در برابر تکنولوژی ایستاد و به آن نه گفت و زیر بار سلطه تمامیت‌خواه و بی‌چون و چرای آن نرفت.

سلیمان‌حشمت‌ نه گفتن به تکنولوژی را از باب تذکر صورت به آن خواند نه از باب نفی آن و افزود: نباید این‌گونه تلقی شود که ما مخالفتی با علم و تکنولوژی داریم تکنولوژی بی‌تردید ضرورت دارد و در زمانه ما امری لازم است و از نظر دینی و قرآنی هم منعی برای استفاده از آن مطرح نشده است.

وی با تشریح و تبیین معنا و مفهوم فرهنگ خاطرنشان کرد: فرهنگ به معنای اصیل چیزی است که نسبت به تکنولوژی رابطه اقتضایی ندارد یعنی تکنولوژی اقتضائات فرهنگ اصیل را رقم نمی‌زند، بلکه خودش اصل و اساس است اما گاهی در ادبیات عامه گفته می‌شود که باید فرهنگ استفاده از ابزار تکنولوژی را داشته باشیم این گفته به این معناست که گویی فرهنگ در دل تکنولوژی وجود دارد که این معنا از فرهنگ اصیل نیست.

استاد فلسفه دانشگاه علامه‌طباطبایی با اشاره به این‌که علوم جدید علوم تکنولوژیک هستند اذعان داشت: این علوم در نهایت به قدرت تکنیکی ختم می‌شود و انسان را قادر به بهره‌برداری از طبیعت می‌سازند و وضع زندگی را بهبود می‌بخشند این مسأله در قدیم هم بوده، یعنی تصرف در عالم حاصل اندیشه جدید کوگیتو دکارتی نیست در قدیم هم تصرف در عالم به انحای دیگری موجود بوده و سابقه دارد.

عضو هیات علمی گروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی شان شناخته شدن برای انسان را اصالت دانست و تصریح کرد:  اما چیزی که در عالم جدید مهم است آن است که در اندیشه انسان‌مدرن شان شناخت برای انسان و شان شناخته شدن برای اشیا موضوعیت و اصالت یافته است در این معنا حقیقت انسان فقط شناخت است و حقیقت اشیا هم فقط شناخته شدن یعنی انسان به سوژه و اشیا به ابژه صرف تبدیل شده‌اند.

رضا سلیمان‌حشمت‌ درباره ارتباط ایدیولوژی و تکنولوژی اظهار داشت: ایدیولوژی نسبت وسیعی با معنای تکنولوژی یعنی بهره‌برداری و تصرف دارد یعنی تکنولوژی ساحتی دارد که راهنمای عمل سیاسی ما قرار می‌گیرد و بهره‌برداری را میسر می‌سازد این همان گشتل هایدگر است که در‌آن جهان به منبع ذخیره برای انسان تبدیل می‌شود و در نهایت خود انسان هم به یک منبع ذخیره بدل می‌گردد و در نتیجه تکنولوژی با این مناسبات، فرهنگ را در خطر جدی قرار می‌دهد زیرا عقلانیت ابزاری به جای عقلانیت مفاهمه‌ای می‌نشیند.

استاد دانشگاه علامه طباطبایی با بیان این‌که اکتشاف اشیا به چند طریق صورت می‌گیرد تشریح کرد: اکتشاف هنری، اکتشاف زندگی هر روزه، اکتشاف دینی، اکتشاف فلسفی، اکتشاف علمی و غیره انواع اکتشاف هستند اما گاهی ما یک درخت که می‌تواند با همه این انواع اکتشافات در نظر گرفته شود، صرفا از این جهت بررسی می‌کنیم که از آن میله‌ای بدست آید و هوای محیط ما را پاک کند و از چوبش برای ساخت ابزار استفاده شود این جنبه اخیر وجه تکنیکی و تکنولوژیک اکتشاف است که در آن صرفا بهره‌برداری ابزاری مدنظر است در این نگاه به جریان جنون‌آمیز تولید برای مصرف و مصرف برای تولید می‌رسیم این همان چیزی است که ما با آن مخالفیم.

سلیمان‌حشمت در پایان گفت: هایدگر در باب تکنولوژی «گشودگی به سوی راز و وارستگی نسبت به اشیاء» را پیشنهاد می‌دهد یعنی این‌که از انکشاف تکنیکی فارغ شویم و به راز نهفته در عالم که همان وجود و حق است توجه نشان دهیم و از سوی دیگر با وارستگی از رویکرد بهره بردارانه صرف نسبت به طبیعت عدول کنیم.

مناسبات فرهنگی میان دین و تکنولوژی

محمدرضا اسدی عضو هیات علمی دانشگاه علامه‌طباطبایی گفت: تکنولوژی به تولید و مصرف انبوه دعوت می‌کند ولی دین به قناعت در تولید و مصرف، تکنولوژی کمیت آفرین است و دین کیفیت محور، تکنولوژی تنوع طلب است و دین تنوع طلبی را برنمی‌تابد.

محمدرضا اسدی در دومین روز از نخستین همایش فرهنگ و تکنولوژی با موضوع «مناسبات فرهنگی میان دین و تکنولوژی» و بیان این‌که جامعه ما یک جامعه دینی است و باید به نسبت دین و تکنولوژی بیاندیشیم گفت: می‌شود درباره مناسبات سیاسی، فلسفی و فرهنگی دین و تکنولوژی سخن گفت که من از اینها مناسبات فرهنگی را برگزیده‌ام و فکر می‌کنم بیش از هر چیز باید تلقی خودمان را از فرهنگ، دین و تکنولوژی به طور ساده روشن کنیم.

اسدی گفت تلقی من از فرهنگ مجموعه درهم آمیخته شیوه‌های زیستن ما است و افزود: فهمم درباره دین که در اینجا مراد من اسلام می‌باشد آن است که دین مجموعه حرف‌ها و بایدهایی است که مدعی رستگاری هر دو جهان است همچنین تعریفی که از تکنولوژی داریم ناظر به همان تعریف هایدگر از ماهیت تکنولوژیست.

استاد فلسفه دانشگاه علامه‌طباطبایی اشاره کرد: در دوره جدید هنوز تعریفی که بتواند بیرون از تعریف هایدگری باشد ارایه نشده و اذعان داشت: البته این به معنای پذیرش نظر هایدگر درباره تکنولوژی نیست بلکه همه کسانی که دراین‌باره اظهار نظر کرده‌اند نتوانسته‌اند در برابر نگاه هایدگر موضع گیری نکنند برای تاثیرگذاری یک فیلسوف همین نکته کافی است که نتوان از او چشم پوشی کرد.

عضو هیات علمی دانشگاه علامه‌طباطبایی تکنولوژی را دارای پوسته‌ای و هسته‌ای خواند و تشریح کرد: آنچه در تفکرات غیرفلسفی درباره تکنولوژی گفته می‌شود ناظر به پوسته، ابزار و دیوان سالاری فناورانه تکنولوژی است اما این همه‌ تکنولوژی نیست، تکنولوژی مغز و هسته‌ای هم دارد که باید نسبتمان را با آن مشخص کنیم.

اسدی با بیان این‌که ماهیت تکنولوژی همان تصرف کردن در عالم به عنوان منبع ذخیره است اظهار داشت: گویا یک منطق خودمختار، خودگردان و خودتوجیه کننده در تکنولوژی هست که ما نمی‌توانیم در آن دخل و تصرف کنیم یعنی نسبت انسان با تکنولوژی یک نسبت فعال نخواهد بود.

استاد دانشگاه علامه‌طباطبایی با بیان این‌که تکنولوژی ماهیت مرموز و دوگانه‌ای دارد تصریح کرد: تکنولوژی گاهی خود را ورای اختیار ما قرار می‌دهد و گاهی به عنوان امری تحت اختیار ما ظاهر می‌شود از این نظر اگر بخواهیم در مورد مناسبات فرهنگی و ارتباطمان با تکنولوژی داوری کنیم می‌توانیم به سه ساحت اشاره کنیم نخست خنثی بودن دوم مساعدت و سوم مزاحمت است.

عضو هیات علمی دانشگاه علامه‌طباطبایی در توضیح این سه مقام و سه ساحت ارتباط دین با تکنولوژی شرح داد: در ساحت خنثی بودن اعتقاد بر این است که از منظر فرهنگی دین و تکنولوژی دو حوزه کاملا جدا از هم هستند و برهم تاثیر و تاثر قابل توجهی ندارند، در ساحت مساعدت تکنولوژی و استفاده ابزاری از آن می‌تواند به دین کمک کند یعنی در خدمت آیات دینی قرار گیرد، در ساحت سوم یعنی مزاحمت که بیشتر وامدار تفکر هایدگر است دین و تکنولوژی مزاحم هم هستند.

اسدی با اشاره به نظر هایدگر در خصوص تکنولوژی افزود: تکنولوژی در این معنا از اقتضائاتی پیروی می‌کند که مورد اختیار دین نیست و دین نمی‌تواند آن را تحت اختیار بگیرد و مسیر آن را تعیین کند، هایدگر می‌گوید تکنولوژی تقدیر بشر است بنابراین بشر اصلا در تولد آن هم نقش ندارد، چه برسد به این‌که بخواهد آن را مدیریت یا کنترل کند.

عضو هیات علمی دانشگاه علامه‌طباطبایی با بیان این‌که تکنولوژی جدید به تولید مصرف انبوه دعوت می‌کند خاطرنشان کرد: چرخه تکنولوژی یک چرخه جهانی عام و خودفزاینده است و همگان را نسبت به خود توجیه می‌کند این چرخه به دست ما نیست از سوی دیگر دین به قناعت در تولید و قناعت در مصرف دعوت می‌کند، سوال اینجاست که چطور می‌توان این دو را در کنار هم قرار داد؟!.

وی با اشاره به دیدگاه جنون درباره عصر جدید گفت: به تعبیر این اندیشمند تکنولوژی کمیت آفرین است و کیفیت را تبدیل به کمیت می‌کند اما دین در کیفیت تاکید دارد در چنین فضایی چطور می‌توان بین دین و تکنولوژی ارتباط مساعدت برقرار باشد، نوگرایی و تنوع طلبی در ذات تکنولوژی است اما این مسأله در دین اصلا موضوعیت و اصالت ندارد.

محمدرضا اسدی در پایان اظهار کرد: به نظر من تا هنگامی که ما تکلیفمان را با تعریفی که از ماهیت تکنولوژی داریم روشن نکنیم، نمی‌توانیم آن را به یک سمت و سو هدایت کنیم.

جهت داری تکنولوژی با ملاحظه سطوح تکنولوژی

حجت‌الاسلام پیروزمند، معاون فرهنگستان علوم اسلامی قم با بیان این‌که تکنولوژی براساس نظام نیاز و ارضای نیاز انسان می‌چرخد که تحت حوزه فرهنگ تغییر پیدا می کند تاکید کرد: یک نظام فرهنگی داریم که بر یک نظام تکنولوژی حکومت دارد و رابطه این دو یک طرفه نیست و سهم تاثیر هر کدام نیز برابر نیست.

حجت‌الاسلام پیروزمند با اشاره به آن‌که موضوع مطلب من همین بحث جهت‌داری تکنولوژی با ملاحظه سطوح تکنولوژی است که در آن دو نکته اصلی مطرح می شود گفت: اول تامین مفهوم تکنولوژی و به تبع آن تامین بیان سطوحی است که به واسطه آن ایجاد می شود، این‌که خاستگاه فرهنگی هر یک از این سطوح چیست و پیوند میان آن دو چگونه است و در نهایت به این نتیجه خواهیم رسید که یک نظام فرهنگی داریم که بر یک نظام تکنولوژی حکومت دارد که رابطه یک طرفه نیست و سهم تاثیر هر کدام برابر نیست.

معاون فرهنگستان علوم اسلامی قم بیان داشت در قدم اول سخن از تکنولوژی نسبت به دانش اعم از عقلی، نقلی و تجربی و در یک نگاه کلان بر امور آرمانی مبتنی است و افزود: این نظام مبانی و اهداف آرمانی که بشر به دنبال آن بوده، انسان را ابتدا به دنبال طراحی سیستم سوق می‌داد که در اینجا سبک زندگی انسان بر طراحی سیستم موثر است.

وی با بیان این‌که عصر تکنولوژی، عصر سیطره یک فرهنگ بر فرهنگ دیگر است، اذعان داشت: در عصری که در آن هستیم که موسوم به عصر سیطره تکنولوژی است، صحبت این است که تکنولوژی را چه کسی آفریده و چه کسی استفاده می‌کند که اگر آفرینندگان تکنولوژی و بهره‌وران آن حذف شوند، چه کسی از تکنولوژی استفاده می‌کند پس حرف اصلی انسان، تمایلات و خواسته‌های انسانی است.

حجت‌الاسلام پیروزمند با شرح این‌که عصر تکنولوژی عصر سیطره یک فرهنگ بر فرهنگی دیگر است، تصریح کرد: یعنی فرهنگی که خاستگاه تولید یک تکنولوژی بوده و از طریق این ستون فناوری، فرهنگ خود را به دنیا صادر می‌کند و چون در جوامع وارد کننده آنچه که مشاهده می‌شود در لایه‌های رویی است پس این مساله را طرح می‌کنند که تکنولوژی بر ما سیطره پیدا کرده، چرا که تکنولوژی رابطه اخلاقی جامعه را عوض می‌کند.

پژوهشگر علوم‌انسانی در پایان عنوان کرد تکنولوژی بر اساس نظام نیاز و ارضای نیاز می‌چرخد اظهارداشت: تکنولوژی بر اساس نظام نیاز و ارضای نیاز می‌چرخد و این چرخه تحت حوزه فرهنگ تغییر پیدا می‌کند، تولید تکنولوژی به شدت تحت تاثیر فرهنگ قرار دارد، اما نه به این معنا که اگر خاستگاه تولید تکنولوژی امر باطنی بود ما به هیچ وجه نمی‌توانیم او را در مقصد دیگری استفاده کنیم، ولی نتیجه می‌گیریم که تکنولوژی کار ویژه‌ای دارد که باید در جای خود استفاده شود./9667/گ503/ص