تأثیر شور عزاداری با همراهی شعور حسینی و علوی/انتقاد از مداح محوری و روحانیان حاشیه‌ای
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در بجنورد، نخستین و حداقل انتظاری که از مراسم های سوگواری و عزاداری امام حسین(ع) می رود، این است که با هدف و روح نهضت عاشورا همخوان و هم سو باشد. زیبنده نیست در محفل یادبود و بزرگداشت چنین مقامی، حرکات و اقداماتی انجام شود که بر خلاف نظر و اهداف صاحب مجلس باشد.
در این میان نقش روحانیان، مداحان و ذاکران که به نوعی مدیران مراسم عزاداری محسوب می شوند، بسیار اهمیت دارد و این افراد می بایست پیش از آن که بلندگو به دست گیرند درباره نهضت عاشورا و مکتب امام حسین(ع)، مطالعه کافی همراه با تفکر و تعقل داشته باشند؛ چرا که اجرای عزاداری توأم با خرافه و آسیب، نه تنها نتیجه مورد نظر که تداوم راه حسینی است را ندارد، بلکه سبب دوری و بیگانگی مردم از مرام و مکتب امام(ع) نیز می شود.
آسیب در مراسم های حسینی زمانی روی می دهد که عزاداری ها بیشتر از آن که عالم محور و روحانی محور باشند، بر محور مداحان بعضا ناآگاه و نغمه های صرفا حزین استوار باشند؛ موضوعی که متأسفانه در عزاداری های امروزی به چشم می خورد و به همین دلیل لازم است برنامه ریزی عزاداری ها به گونه ای باشد که هدایت و مدیریت این مراسم ها از سوی عالمان آگاه دین انجام شود.
در این زمینه به سراغ حجت الاسلام و المسلمین علی اسماعیلی، استاد و مدیر حوزه علمیه تخصصی امام خامنه ای مد ظله العالی بجنورد که امسال برای تدریس سطوح عالی حوزه علمیه در خراسان شمالی راه اندازی شده، رفتیم. آنچه در پی می آید، حاصل گفت و گوی خبرنگار خبرگزاری رسا در بجنورد، با این استاد حوزه علمیه و پژوهشگر دینی است.
رسا - با تشکر از وقتی که در اختیار خبرگزاری رسا قرار دادید، بفرمایید به نظر حضرتعالی رسالت حوزویان و مبلغان در عرصه آسیب شناسی عزاداری چیست؟
به نظر من یک مبلغ، مرزبان فرهنگ دینی است؛ یعنی در هر مکان و زمانی احساس کند مرز به خطر افتاده، باید وارد عمل شود. این ورود تکلیف و وظیفه است و در غالب اوقات نیز با مقاومت ها و هزینه هایی همراه خواهد بود. اما مبلغ و روحانی باید با قبول این هزینه ها، برای حفاظت از مرز فرهنگ دینی قدم به جلو بگذارد.
شیعه در دامان عزاداری ها و سوگواری ها توانسته معارف خود را عرضه کند و رهبران خود را به جهان بشناساند. عزاداری امام حسین(ع) اوج این ارادت و عشق شیعیان به اسلام است. به همین دلیل نیز می بایست این حالات و عشق و محبت‌ها، آگاهانه و در مسیر صحیح هدایت شود تا نتیجه لازم را در بر داشته باشد.
گاهی خواسته یا ناخواسته مجالس سوگواری امام حسین(ع) با آسیب‌هایی همراه می شود که نه تنها عزاداری حسینی را از هدف اصلی خود خارج می کند، بلکه گاهی اصل عزاداری را هم زیر سؤال می برد.
بر این اساس آسیب شناسی مجالس عزاداری و آسیب زدایی از آنها، بزرگ ترین خدمت به اسلام و تداوم آن است. در این راستا آگاه کردن عزاداران به آسیب ها و راه های مبارزه با آن، وظیفه ای است که بر عهده مبلغان دینی بوده و آنها باید نقش خود را در این زمینه به خوبی ایفا کنند.
روحانیان و مبلغان دینی می بایست با آگاهی کافی نسبت به تاریخ و اهداف قیام عاشورا و به طور کلی مسائل مربوط به ائمه اطهار(ع) که به نوعی در عزاداری‌ها مطرح می شود، این مسائل را برای مردم و عزاداران تشریح و تبیین کرده و مانع از تداوم آسیب‌های رایج در عزاداری‌ها شوند.
رسا - آسیب‌های عزاداری رایج در کشور کدام موارد هستند؟
متأسفانه شمار آسیب‌های موجود در عزاداری‌ها کم نیست؛ اما به طور خلاصه می شود آسیب‌های رایج در عزاداری‌های کشور را به چند دسته‌ی آسیب‌های محتوایی، شامل محتوای غلط در سخنرانی یا مداحی و ناهمخوانی با روح نهضت حسینی، آسیب‌های اجتماعی نظیر ایجاد ترافیک، آسیب‌های معنوی مانند ریا و تظاهر، آسیب‌های برنامه ریزی از جمله مداح محوری و سکوت عالمان و... دسته بندی کرد.
گاهی در عزاداری‌های حسینی، محتوای غلط در قالب سخنرانی یا مداحی به خورد مردم داده می شود. برخی مداحان و سخنرانان سخنانی درباره قیام کربلا می گویند که درست در مقابل هدف نهضت عاشورا قرار دارند. به همین دلیل لازم است مداحان و سخنرانان مجالس عزاداری اباعبدالله الحسین(ع) آگاهی و دانش کافی در این زمینه را داشته باشند و نظارت ها در این حوزه نیز مستمر و دقیق باشد.
آسیب‌های اجتماعی مراسم‌های عزاداری نوع دیگری از آفات مجالس هستند؛ از جمله ایجاد ترافیک در خیابان‌ها، ذبح حیوانات در خیابان‌ها و آلوده کردن معابر عمومی، چشم و هم چشمی و رقابت در عزاداری، طولانی شدن برنامه عزاداری و سینه زنی و... که تمامی این موارد به جای سازنده بودن محفل عزاداری، سبب ناراحتی و رویگردانی افراد از سوگواری اباعبدالله الحسین(ع) می شوند.
متأسفانه آسیب‌های اجتماعی در عزاداری‌های حسینی روز به روز در حال افزایش هستند و در این زمینه لازم است روحانیان مبلغ با دغدغه مضاعفی وارد عرصه شده و اقدام به روشن گری کنند.
ریا و تظاهر، اکتفا به مداحی و سینه زنی، تحریف و انحراف، غلو، خرافات، آزار و اذیت دیگران بر اثر صدای بلندگو، استفاده از اشعاری که در شأن عزاداری نیست، مرید سازی، آسیب رساندن به بدن با قمه و یا وسایل دیگر، استفاده از تعابیر خوار کننده ترحم انگیز، حمل عَلَم و کوتل های سنگین در کوچه و بازار و...، از دیگر آسیب‌های رایج در عزاداری‌ها به شمار می روند که باید برای رفع آنها اقدام شود.
رسا - مبلغان برای بیان مباحث معرفتی دین و روشنگری از جمله در زمینه قیام عاشورا باید به چه نکاتی توجه کنند؟
محتوای دینی که همیشه ثابت است ولی نحوه ارائه محتوا باید مناسب و متناسب با مقتضیات زمان و مخاطب باشد؛ یعنی باید مبلغ ابتدا مخاطب شناسی کرده و سپس مطالب دینی و محتویات ناب اسلام را در قالب‌های مناسب به نسل جدید و مخاطب شناخته شده خود ارائه دهد.
یکی از وی‍ژگی‌های بارز روحانی مبلغ نصیحت کردن است، مبلغ نباید با مخاطب خود با خشم و خشونت صحبت کند بلکه می بایست در مجالس و محافل مذهبی به گونه ای سخنرانی کند که مخاطب پای منبر، او را پدری دلسوز برای نجات خودش بیابد.
متأسفانه دیده می شود در برخی از مجالس عزاداری امروزی، مراسم بیش از آن که عالم محور و روحانی محور باشد، مداح محور است و عامه مردم نیز بیش از آن که به شنیدن سخنان عالمانه و مفاهیم نهضت عاشورا مایل باشند میل به شنیدن نغمه های حزین دارند، البته روشن است که در مجلس عزاداری مداحی و نوحه خوانی ضروری است اما باید توجه داشت که بیان مباحث مربوط به هدف قیام عاشورا و نقش روحانی مبلغ در این زمینه در حاشیه حضور پررنگ مداح قرار نگیرد.
رساـ توصیه شما به مداحان اهل بیت(ع) چیست؟ چه نکاتی را باید در مقتل خوانی‌ها رعایت کنند؟
اگر دو موضوع اخلاص در عمل و همچنین مستند خوانی از سوی مداحان اهل بیت(ع) مورد توجه قرار نگیرد، به جرأت می توان گفت عمل و تلاش آنها فایده چندانی نخواهد داشت. توجه کردن به محتوای صحیح مداحی ها، امری ضروری بوده و مداحان گرامی برای تحقق مداحی سالم، باید به منابع صحیح مراجعه کرده و از اشعار هماهنگ با کتاب های معتبر و مقاتل اصیل بهره گیرند.
عدم استفاده از منابع ضعیف، پرهیز از ناهماهنگی با روح نهضت و قیام عاشورا، پرهیز از زیاده روی در استفاده از زبان حال و... از جمله مواردی هستند که می باید از سوی مداحان رعایت شود.
مداحان الگوهای جامعه مخاطب تشکل‌های دینی و مراسم‌های مذهبی هستند؛ به همین دلیل می بایست بسیار مواظب اعمال و گفتار خویش باشند؛ چرا که هر چقدر فعالیت زیبا و مناسب یک مداح می تواند انسان ساز و تحول آفرین باشد، عمل و یا سخن ناشایست مداح، به میزان چندین برابر آسیب زا خواهد بود.
رسا - امروزه دشمنان از برخی آسیب‌های عزاداری همچون قمه زنی سوء استفاده می کنند. چه باید کرد که محافل عزاداری و سوگواری بهانه ای برای رسانه های بیگانه نشوند؟
بهترین کار در این مورد توجه به بیانات و راهنمایی‌های رهبر معظم انقلاب و ولی فقیه زمان است که بارها تأکید کرده اند، مواظب انحرافات و تحریفات در عزاداری‌ها باشیم و گرنه این محافل مورد سوء استفاده دشمنان قرار می گیرد. همان گونه که رهبری دینی جامعه تأکید کرده اند، با توجه به این که قمه زدن در زمان حاضر، به علت عدم قابلیت پذیرش و نداشتن هیچ گونه توجیه قابل فهم، باعث وهن و بدنام شدن مذهب میشود، باید از آن خودداری شود.
فراموش نکنیم برخی از این قبیل کارها، بهانه به دست دشمنان اسلام و شیعه می دهد تا علیه شیعیان موضع گیری کرده و گروه‌های افراطی نظیر داعش را علمیه ما تحریک کند.
رسا - برخی مداحان با این توجیه که می خواهند شور و شوق مجلس عزاداری را افزایش دهندع از خوانندگان پاپ و ریتم آهنگ های آنها در مداحی ها تقلید می کنند؛ در این زمینه چه باید کرد؟
باید توجه داشته باشیم که شأن مداحی با شأن موسیقی پاپ بسیار تفاوت دارد. در شأن ذکر و ذاکر اهل بیت(ع) نیست که بخواهد برای شور دادن به مجلس عزاداری، از موسیقی پاپ استفاده کند.
نباید فراموش کرد که شور به همراه شعور حسینی و علوی کارساز خواهد بود و شوری که از بینش و آگاهی نسبت به فلسفه و هدف ائمه اطهار(ع) برنخاسته باشد، ارزش و تأثیر چندانی نداشته و به محض اتمام مجلس عزاداری فرو می نشیند.
رسا - در مورد سیره اهل بیت طاهرین(ع) در عزاداری ها توضیحاتی بفرمایید.
چقدر خوب است که سبک عزاداری برای اهل بیت(ع) را از خود آنها بیاموزیم؛ چرا که ائمه اطهار(ع) اسوه حسنه الهی در میان امت و بشر در تمامی زمینه ها هستند. شیوه عزاداری ائمه اطهار(ع) برای امام حسین(ع) شامل موارد ذیل بوده است:
1. گریستن: با نگاهی به شیوه اهل بیت(ع) در عزاداری امام حسین(ع)، می توان دریافت که مهمترین آیین در عزاداری آن حضرت، گریستن است که از آدم(ع) تا خاتم(ص) گزارش شده است.
2. تباکی(حالت گریه به خود گرفتن): در راه احیای عاشورا و سوگواری بر عزای حسین(ع)، هم گریستن، هم گریاندن و هم حالت گریه داشتن ثواب دارد. حتی اگر کسی نگرید یا گریه اش نیاید، گرفتن این حالت، هم در خود شخص حالت اندوه ایجاد می کند، هم به مجلس عزا، چهره و رنگ غم می بخشد. تباکی، همسویی با داغداران سوگ عاشورا بوده و مثل گریستن و گریاندن است. امام صادق(ع) در این زمینه می فرماید: «من انشد فی الحسین شعرا فتباکی فله الجنه؛ هر که درباره حسین، شعری بگوید و تباکی کند، بهشت برای اوست.»(1)
3. برگزاری مجالس نوحه: نوحه کردن، از دیگر آیین های عزاداری است که خود امامان(ع) برای امام حسین(ع) انجام می دادند. حضرت صادق(ع) درباره سیره جدش فرمودند: «یک سال تمام، هر شب و روز بر حسین بن علی(ع) نوحه خوانی شد و سه سال، در روز شهادتش سوگواری برپا شد.»(2)
4. ضجه و ناله زدن: جزع و ناله و ضجه زدن بر مصیبت های بزرگی چون مصیبت شهادت امام حسین(ع) ارزشمند است و پاداش بزرگی را نصیب شخص می کند. از این رو جزع و ضجه و ناله برای اهل بیت(ع) جایز دانسته شده است.
5. اختصاص ایامی برای عزاداری: این که روزهایی برای عزاداری اختصاص یابد، از سنت های اهل بیت(ع) است. همان گونه که حضرت فاطمه(س) ایامی را برای عزاداری پیامبر(ص) اختصاص داد؛ همچنین اهل بیت(ع) دستور داده اند که ایامی برای عزای اهل بیت(ع) به ویژه امام حسین(ع) اختصاص یابد و آن ایام را ایام حزن و اندوه بدانند و شادی نکنند.
6. مراسم عزای خانگی: برگزاری مراسم سوگواری در خانه ها نیز از سنت و سیره اهل بیت(ع) است. امام باقر(ع) نسبت به کسانی که در روز عاشورا نمی توانند به زیارت آن حضرت بروند، این گونه دستور عزاداری دادند و فرمودند: «بر امام حسین(ع) ندبه و عزاداری و گریه کنند، به اهل خانه خود دستور دهند که بر او بگریند و در خانه خود با اظهار گریه و ناله بر حسین(ع)، مراسم عزاداری بر پا کنند و یکدیگر را به گریه و تعزیت و تسلیت گویی در سوگ حسین(ع) در خانه هایشان ملاقات کنند.»(3)
رسا - از این وقت خود را در اختیار ما گذاشتید، بی نهایت سپاسگزاریم.
من هم از خبرگزاری وزین رسا قدردانی می کنم و امیدوارم در انجام رسالت خطیر خود همواره مؤفق باشید.
/9314/402/ر
منابع:
1. مجلسی، محمدباقر؛ بحار الانوار؛ تهران: دارالکتب الاسلامیه؛ بحارالانوار، ج44، ص282.
2. مجلسی، محمدباقر؛ بحار الانوار؛ تهران: دارالکتب الاسلامیه؛ بحارالانوار، ج97، ص 201.
3. قمی، ابن قولویه؛ کامل الزیارات؛ نشر الفقاهة: کامل الزیارات، ص 517.