عقلانیت سرمایه دعوت و رسالت پیامبر بود

حجت الاسلام علی اصغر تقوی، رییس مرکز فقهی تبلیغی جوادالائمه در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری رسا در مشهد، پیرامون عقلانیت در اسلام بیان داشت: در آیات شریفه قرآن کریم فراوان مبحث تعقل مورد مصداق قرار گرفته است نزول وحی برعقلا بود و خطاب وحی عموما ناظر به عقلانیت و نزدیک به یک صد آیه قران کریم در این مورد گواه مطلب است.

تاکید بر عقلانیت در قرآن با واژه های همسو

حجت الاسلام تقوی بیان داشت: اگر در خیلی از موارد مبحث عقلانی با جمله و واژه عقل و عقلانیت بکار نرفته اما تعابیر بگونه ای است که شاهد و ناظر در بحث عقلانیت است بیش از چند ده مورد در قرآن بر این واژه تأکید شده است مانند تفکر، تعقل، یعقلون، یتفکرون، تدبر، تذکر، تفقه، بصیرت که انواع این واژه ها همگی بیانگر اهمیت عقلانیت است.

وی افزود: آنچه از قرآن برداشت می شود این است که همه انبیا آمده اند تا بشریت را به تعقل و تفکر دعوت کنند همه آموزه های دینی و قرآنی زمانی شکل اجرائی به خود می گیرد که عقلانیت در آن بروز و ظهور کند. هر آموزه ای که بر اساس عقلانیت شکل نگرفته باشد قطعا مورد تایید نیست.

حجت‌الاسلام تقوی ادامه داد: انبیا خود عقلای عالم هستی اند پیامبر اکرم(ص) عقل کل است همه عقلای عالم بدون استثناء در برابر عقل رسول خدا زانو زده اند.

دعوت اسلام به علم و حکمت بر مبنای عقل/عدم جدایی عقلانیت از دیانت

رییس مرکز فقهی جوادالائمه گفت: عقلانیت یک اصل کلی و اساسی است که اسلام بشریت را بر مبنای عقل به علم و حکمت دعوت کرده است و عقول از ابتدای آفرینش در آموزهای توحیدی جایگاه ویژه خود را حفظ کرده و خواهد کرد.

وی افزود: البته در این گفتار مجالی مبنی بر طرح مباحث پیچیده در زمینه عقل و خرد نیست بلکه عبور و گذر است عقلانیت و دیانت دو مقوله تفکیک ناپذیرند عقل و خرد همراه تدین و تقدس است و تدین و تقدس عقلانی مورد پذیرش دین، و دین مدار عاقل است و مؤمن کیِّس است و کیاست بدون عقل معنا ندارد.

حجت‌الاسلام تقوی ادامه داد: آنجا که عقل حقیقی هست حتما دین هست حیا هست عفاف هست خداشناسی هست معتقدات هست.

استاد حوزه و دانشگاه خراسان بیان داشت: پیامبر اکرم(ص) همه بنیان دین را بر اساس عقل و خرد ترسیم کرد و خداوند متعال در همه وحی و کتابت وحی به رسولش بر تفکر و تدبر و تعقل تاکید فرمود و از پیامبر خواست تا رسالتش را بر مبنای عقلانیت شکل دهد.

وی با اشاره به آیه شریفه «لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَیِّنَاتِ وَأَنزَلْنَا مَعَهُمُ الْکِتَابَ وَالْمِیزَانَ» گفت: بیان، کتاب و میزان همه عقلانیت است در ابتدای قرآن قبل از شروع هر بحثی می فرماید «ذَلِکَ الْکِتَابُ لاَ رَیْبَ فِیهِ هُدًى لِّلْمُتَّقِینَ» در این کتاب آسمانی شکی نیست «هُدًى لِّلْمُتَّقِینَ» فهم عدم ریب در قرآن و درک هادی بودن برای متقین و بلکه برای عموم بشریت را جز در غالب ادراکات عقلی در چه غالبی می توان متصور بود.

انتخاب یک از سه گزینه ایمان، حیا و عقل

عضو نخبگان تبلیغ خراسان بیان داشت: در یک دانشگاه علمی کاربردی ولی با روشی در خور همه عقول و فهم همه آحاد اجتماعی و بشری می گوید اگر از سه گزینه ایمان، عقل و حیا حق انتخاب یک گزینه باشد کدام گزینه را باید پذیرفت. عقلانیت خود عقل را انتخاب می کند چرا آنجا که عقل هست حیا و دین هم هست یعنی حیا و دین بدون گذر از گذرگاه عقول جایگاهی ندارد.

حجت‌الاسلام تقوی افزود: عرف جامعه وقتی نگاهش نگاه عقلانیت است خود گواه بر اهمیت مباحث معارفی در دین است. عرفی که جزء معتقداتش این است که خدایا آن را که عقل دادی چه ندادی و آنرا که عقل ندادی چه دادی.

وی ادامه داد: در قرآن کریم از کسانی که از مقوله عقلانیت بهره نمی گیرند بزشتی یاد می کند و می فرماید «إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِندَ اللّهِ الصُّمُّ الْبُکْمُ الَّذِینَ لاَ یَعْقِلُونَ» بدترین ها در نزد تفکر توحیدی و قرآنی و در سیره نبی مکرم اسلام و ائمه هدی(ع) کسانی هستند که نمی اندیشند تا آنجا که زشتی آنها از حیوان هم کمتر معرفی می شود.

حجت الاسلام تقوی با اشاره به دو آیه «وَیَجْعَلُ الرِّجْسَ عَلَى الَّذِینَ لاَ یَعْقِلُونَ» و «وَقَالُوا لَوْ کُنَّا نَسْمَعُ أَوْ نَعْقِلُ» گفت ده ها آیه قرآن گواه بر این مطلب است چه سخت است که عقل حکم فرما نباشد که عدم تسلط عقل و اندیشه هم پلیدی و پلشتی به همراه دارد و حاصلی هم جز پشیمانی ندارد.

وی افزود: دوزخیان اعتراف می کنند که اگر به حکم عقل عمل می کردیم امروز در این شرائط سخت و زیانبار نبودیم و مخلد در عذاب نبودیم خداوند حتی برای احکام قطعی ومسلمی که درقرآن برآن تاکید شده است درهمان قرآن دلیل و برهان می آورد  مثل آنجا که می فرماید «إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاء وَالْمُنکَرِ» نماز اصل دین است ستون دین است بایه و بنیان است اما با خرد و عقل شکل می گیرد که هر جا عقل هست دین هم هست.

حجت‌الاسلام تقوی ادامه داد: این یک امر فطری است وقتی جبرئیل امین خطاب به حیا و دین از آنان خواست از حضرت آدم فاصله بگیرند حیا و دین در جواب گفتند این امکان ندارد چرا که هرجا عقل هست حیا ودین هم هست.

عقلانیت در مباحث فقهی

رییس مرکز فقهی تبلیغی جوادالائمه بیان داشت: عقلانیت در مباحث فقهی حرف اول را می زند البته اگر بپذیریم باشرائطی مقوله ما حکم به الشرع حکم به العقل را. همین عقلانیت است که فقه را پویا کرده است به کمک عقل فقه در تمام عرصه ها خود نمایی می کند و برای همه اعصار و قرون و همه نسل‌ها و فرهنگ‌ها حرف برای گفتن دارد عقل یار فقه است و فقه مدارش و محورش وارکانش عقلانیت است.

وی افزود: کدام حکم فقهی را سراغ داریم که مغایر عقلانیت با شد و کدام ضد عقلی را فقه به عنوان حکم لازم الاتباع معرفی می کند  فقه چکیده وذوب درمکتب اهل بیت است و فرایند آموزشی خود را در مکتب اهل بیت می داند و اهل بیت را همه کلیت عقل می دانند بس در نتیجه فقه نبوی و علوی و جعفری یعنی همه ی عقل یعنی اصل خرد واندیشه یعنی بایسته های فکری و عقیدتی.

حجت‌الاسلام تقوی ادامه داد: مرحوم شیخ کلینی اعلی الله مقامه در اصول کافی به اولین بحثی که نظر می کند مبحث عقل وخرد است و دومین بحث علم است یعنی اینکه روات احادیث نبوی و علوی اصالت بر عقل دارد را مد نظر قرار می دهند.

استاد حوزه و دانشگاه خراسان بیان داشت: پیامبر اکرم(ص) عقل و احساس آحاد جامعه را سرمایه دعوت و رسالت خویش قرار داد «قولوا لا اله الالله» چرا؟ چون تفلحوا را به همراه دارد « اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَقَ» چرا؟ چون « خَلَقَ الْإِنسَانَ مِنْ عَلَقٍ» را دارد.

عقل و احساس، سرمایه دعوت و رسالت رسول الله

وی افزود: آنچه باید مورد توجه قرار بگیرد این است که در طول تاریخ معاندان تلاش کرده اند این گونه وانمود کنند که خدای نکرده دین رابطه ای با عقلانیت ندارد و کسانی هم بوده اند که با پوشش دینی  دست به رفتاری زده اند که مورد تایید دین نبود و در تخریب و بدنام کردن دین به دشمن مساعدت کرده است این هر دو تفکر به شدت از سوی بزرگان دین مورد نکوهش و حتی در شرایطی بشدت با آن برخورد فکری، نوشتاری و فیزیکی شده است.

استاد حوزه علمیه ادامه داد: خیلی از شهدا بزرگوار از صدر اسلام تا به امروز به نوعی شهید جهل اند اگر به جای جهالت عقلانیت حکم فرما بود نیازی به این همه ایثار و شهادت نبود.

نیاز دنیای امروز به عقلانیت و دین

حجت الاسلام تقوی گفت: امروز با پیشرفت علم و تکنولوژی بیشتر احساس می شود که باید به عقلانیت پرداخته شود و دنیا به این باور دست یافته است که پیشرفت های اقتصادی و مادی نمی تواند سعادت بشری را تضمین کند مگر با کمک دین.

وی افزود: آنچه نیاز ضروری بشر امروز است یا به بیان دیگر کاستی اجتماعی او، دین است و دین زمانی بالندگی دارد که عقلانیت حاکم شود. همه اصول و فروع دین نگاه عقلاست نماز با همه خصوصیاتش و تأثیراتش مگر عقلانیت نیست؟

حجت‌الاسلام تقوی ادامه داد: خدمت به مردم، عدم تجاوز به حقوق دیگران، برچیدن ظلم و ستم، عدم کشتار بی گناهان، اجرای قانون اعم از اجتماعی، سیاسی، عقیدتی، فردی و غیره مگر غیر عقلائی است.

وی گفت: پذیرش هدایت اولیای الهی و اطاعت از خدا و رسول و اولیا که عقلای عالم هستی و بشریتند مگر ضد عقلانیت است. پذیرش حق و عدل و جهاد و دفاع و نگاه به معروف و دوری از منکر و حب و بغض منطقی مگر مورد پذیرش عقلانیت نیست؟

حجت‌الاسلام تقوی افزود: در نتیجه همه معارف اصل عقل است و عقل همیشه در تکاپو و دنباله روی دین است. عقل یعنی شتاب در شناخت معارف، عقل و تفکر و تدبر و اندیشه و خرد که به یک معنی و مفهوم می درخشد همه درون نون دین جای گرفته است.

استاد حوزه و دانشگاه گفت: وقتی عقلانیت حاکم شد وحدت حاکم می شود وقتی اتحاد و عقل دست به دست هم داد یا اتحاد عقلائی شکل گرفت آنجاست که رحمت الهی فرو می ریزد «ربنا افرغ علینا صبرا» زمانی که عاقلانه و متحدانه از پیامبر حمایت کردند آنجا و « أَنَزلَ اللّهُ سَکِینَتَهُ عَلَى رَسُولِهِ وَعَلَى الْمُؤْمِنِینَ» می شود کی و چه زمانی؟ یوم بدر و حنین که عقل و اتحاد عقلائی حاکم شد.

وی در پایان افزود: خدا پیامبری را فرستاد و افتخار  پیروی از پیامبری را نصیبشان کرد که رحمة للعالمین بود کسی که برای بشریت اسوه حسنه بود مردی که «وَإِنَّکَ لَعَلى خُلُقٍ عَظِیمٍ»  دارای خلق عظیم بود./933/ت301/ب4