سبک زندگی اسلامی با الهام از رهنمود های امام رضا علیه‌السلام
به گزارش سرویس پیشخوان خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام شیرزاد از محققان مرکز فرهنگ و معارف قرآن، در یادداشتی به مناسبت شهادت امام رضا(ع) به بررسی ابعاد وجودی آن امام بزرگ پرداخته است.
برای ما که معتقدیم سنت عبارت: از فعل ،گفتار و تقریرات معصوم (علیهم السلام ) است و برای ما حجیت دارد و می توانیم به آن تمسک جسته و عمل نمائیم ما را برآن داشت به گزیده هائی از فرمایشات امام هشتم (علیه السلام )که در سه محور اخلاقی ، اعتقادی و عبادی می باشد به مشتاقان ورهپویان ولایت رضوی تقدیم کرده تا با مطالعه دقیق و تحلیل و بررسی آگاهانه ، ره توشه ای برای هرچه بهتر شدن سبک زندگی خود بر گزینند
اخلاقی
الف : ارزس صله رحم :
اسلام به موضوع «صلهرحم» که تقویت پیوندهاى اجتماعى و خانوادگى را به دنبال دارد، اهمیّت فراوانى داده است و صله رحم را از واجبات و قطع رحم را از محرّمات و گناهان بزرگ شمرده است، چنان که قرآن کریم مىفرماید: «... و اتَّقوا اللَّهَ الَّذى تَساءَلونَ بِهِ والارحامَ انَّ اللَّهَ کانَ عَلَیکُم رَقیباً»؛ و از خدایى بپرهیزید که [همگى به عظمت او معترفند و نیز] از خویشاوندان خود [یعنى قطع ارتباط با آنها] پرهیز کنید؛ زیرا خداوند مراقب شماست.» پس، این واجب با اهمیّت الهى را نباید به هر بهانهاىترک کرد؛ بلى اگر صلهرحم، تأثیرات منفى بر انسان بگذارد مىتوان آن را محدود و یا حتّى بهصورت حضورى آن را قطع کرد و هرگاه دین و ایمان انسان به خطر بیفتد، حفظ آن بر هر امر دیگرى مقدم است؛ و بخاطرهمین اهمیت صله رحم است که امام رضا (علیه السلام ) می فرماید: صل رحمک و لـو بشربه من ماء و افضل مـا توصل به الـرحـم کف الاذى عنها. پیوند خـویشـاوندى را بر قرار کنید گرچه با جرعه آبى باشد؛ و بهترین پیوند خـویشـاونـدى، خـوددارى از آزار خـویشـاونـدان است.
ب: ارزش رفع حاجت از برادر مومن :
مـن فـرج عن مـومـن فـرج الله عن قلبه یـوم القیمه. هر کس اندوه و مشکلى را از مومنى بر طرف نماید خداوند در روز قیامت انـدوه را از قلبش بر طرف سازد.
ج: تکریم برادر دینی:
مـن لقى فقیـرا مسلما فسلم علیه خلاف سلامه على الاغنیاء لقى الله عزوجل یـوم القیامه وهو علیه غضبان. کسى که فقیر مسلمان را ملاقات نماید و بر خلاف سلام کردنش بر اغنیا بر او سلام کنـد ، در روز قیامت در حالـى خـدا را ملاقات نمایـد که بـر او خشمگیـن بـاشـد.
د: ارزش سکوت :إ نَّ الصَّمْتَ بابٌ مِنْ اءبْوابِ الْحِکْمَةِ، یَکْسِبُ الْمَحَبَّةَ، إنَّهُ دَلیلٌ عَلى کُلِّ خَیْرٍ.[6] همانا سکوت و خاموشى دری از درهاى حکمت است ، سکوت موجب جلب محبّت مى گردد و راهنمائى براى کسب خیرات مى باشد.
ح: نقش تربیتی مراقبت از نفس
مَن حاسَبَ نَفسَهُ رَبِحَ ، و مَن غَفَلَ عَنها خَسِرَ ، و مَن خافَ أمِنَ ، و مَنِ اعتَبرَ أبصَرَ ، و مَن أبصَرَ فَهِمَ ، و مَن فَهِمَ عَلِمَ ، و صَدیقُ الجاهِلِ فی تَعَبٍ ، و أفضَلُ المالِ ما وُقِیَ بهِ العِرضُ ، و أفضَلُ العَقلِ مَعرِفَةُ الإنسانِ نَفسَهُ. هر که به حساب نفْس خود رسیدگى کند، سود بَرَد و هر که از آن غفلت ورزد، زیان بیند و هر که [از خدا و عذاب قیامت] بترسد، ایمن باشد و هر که عبرت گیرد، بینا شود و هر که بینا شود، فهمیده گردد و هر که فهمیده شود، دانا گردد و دوستِ شخص نادان در رنج است و بهترین مال و دارایى آن است که باعث حفظ آبرو شود و برترین خِرَد خودشناسى است.
ط: ناکامی با ستمگری :
لا یعدم المـرء دائره السـوء مع نکث الصفقه , و لا یعدم تعجیل العقــوبه مع ادراء البغى.
آدمى نمى تـواند از گردابهاى گرفتارى با پیمان شکنى رهایى یابد ؛ و از چنگال عقـوبت رهـایـى نـدارد کسـى که بـا حیله به ستمگـرى مـى پــردازد. امام هشتم (علیه السلام ) آنچه را که در گفتار و سفارشات اخلاقی خود نسبت به دیگران داشتند، خودشان نیزبه آن پایبند بوده دررعایت آن پایداری می کردند که به نمونه ای از آن اخلاق کریمانه اشاره می شود.
الیسع بن حمزه نقل می کند که مردى خدمت حضرت رضا (علیه السلام) عرض کرد: اى فرزند رسول خدا من مردى از دوستان شما و پدرانت هستم، من اینک از مکه معظمه برمیگردم، و زاد و توشهام را تمام کردهام، و اکنون قدرت اینکه بتوانم یک منزل راه بروم ندارم، و اگر ممکن باشد ما را تا ولایت خود برسانید من در مملکت خود داراى مال و ثروت هستم و هر گاه به منزل خود رسیدم مبلغ مورداحتیاج را از طرف شما به فقراء و نیازمندان صدقه خواهم داد، زیرا خود مورد صدقه دیگران نیستم.
حضرت رضا (علیه السلام) پس از استماع سخنان این مرد از جاى خود حرکت فرمودند و به یکى از اطاقهاى منزل رفتند، پس از مدتى بازگشتند و دست خود را از لاى درب اطاق بیرون کردند و بطورى که آن مرد صورت حضرت رضا را ندیدند، و امام (علیه السلام) مبلغ دویست دینار به آن مرد محتاج مرحمت فرمودند و گفتند: از این مبلغ نیازمندیهاى خود را رفع کن، و زاد و توشه بین راه فراهم گردان، و از طرف من هم انفاق نکن، و اینک از خانه بیرون رو تا همدیگر را مشاهده نکنیم.هنگامى که آن شخص از منزل حضرت رضا (علیه السلام) خارج شد از آن جناب پرسیدند چرا با این مرد چنین رفتار کردید.فرمودند: خواستم وى صورت مرا نه بیند، و من هم ذلت سؤال را در چهره او مشاهده نکنم، آیا نشنیدهاید که حضرت رسول (صلى اللَّه علیه و آله )فرمود:کسى که نیکى را بپوشاند مانند این است که هفتاد عمل نیک را انجام داده است و کسى که بدیها را علنى انجام دهد رسوا میگردد، و کسى که اعمال بد را پنهانى انجام دهد خداوند آن اعمال زشت را خواهد بخشید.
اعتقادی
الف:ارکان ایمان:
الایمان اربعه ارکان: التـوکل على الله، و الرضا بقضاء الله و التسلیم لامـر الله، والتفویض الى الله.[12] ایمان چهار رکن دارد: 1ـ توکل برخدا 2ـ رضا به قضاى خدا 3ـ تسلیم به امر خدا 4ـ واگذاشتن کار به خدا.
ب: نقش حسن ظن بخدا
احسـن الظن بالله فان من حسـن ظنه بالله کان عنـد ظنه و من رضى بالقلیل من الرزق قبل منه الیسیر من العمل.و من رضى بالیسیر من الحلال خفت موونته و نعم اهله و بصره الله دار الدنـیا و دواءهـا واخـرجه منها سـالما الى دارالسلام.[13] به خداوند خوشبین باش، زیرا هر که به خدا خوشبین باشد، خدا با گمان خـوش او همراه است، و هر که به رزق و روزى اندک خشنود باشد، خـداوند به کردار اندک او خشنود باشد ، و هر که به اندک از روزى حلال خشنود باشـد، بارش سبک و خانـواده اش در نعمت باشد و خـداوند او را به دنیا و دوایـش بینا سازد و او را از دنیا به سلامت به دارالسلام بهشت رساند.
ج:ارتباط میان اهل بیت واعمال صالح :
لاتدعوا العمـل الصالـح و الاجتهاد : فى العباده اتکالا على حب آل محمد (ص) و لا تدعوا حب آل محمـد(ص) لامرهـم اتکـالا علـى العبـاده فـانـه لایقـبل احـدهـمـا دون الاخر.[14] مبادا اعمال نیک را به اتکاى دوستى آل محمد رها کنید و مبادا دوستى آل محمد را به اتکاى اعمال صالح از دست بدهید. زیرا هیچ کدام از ایـن دو به تنهایى پذیرفته نمى شود.
د: همدردی با اهل بیت (علیهم السلام)
ارزش یاد آوری مصیبت اهل بیت (علیهم السلام ):مَنْ تَذَکَّرَ مُصابَنا، فَبَکى وَ اءبْکى لَمْ تَبْکِ عَیْنُهُ یَوْمَ تَبْکِى الْعُیُونُ، وَ مَنْ جَلَسَ مَجْلِسا یُحْیى فیهِ اءمْرُنا لَمْ یَمُتْ قَلْبُهُ یَوْمَ تَمُوتُ الْقُلُوبُ.[15] امام رضا (ع): هر که مصائب ما اهل بیت عصمت و طهارت را یادآور شود و گریه کند یا دیگرى را بگریاند، روزى که همه گریان باشند او نخواهد گریست ؛ و هر که در مجلسى بنشیند که علوم و فضائل ما گفته شود همیشه زنده دل خواهد بود.
عبادی
اهمیت نماز :اوَّلُ ما یُحاسَبُ الْعَبْدُ عَلَیْهِ، الصَّلاةُ، فَإ نْ صَحَّتْ لَهُ الصَّلاةُ صَحَّ ماسِواها، وَ إ نْ رُدَّتْ رُدَّ ماسِواها. [16] اوّلین عملى که از انسان مورد محاسبه و بررسى قرار مى گیرد نماز است ، چنانچه صحیح و مقبول واقع شود، بقیه اعمال و عبادات نیز قبول مى گردد وگرنه مردود خواهد شد.
شایسته است به اهتمام ورزی آن امام همام دریاد خداوند و اقامه نماز که گزارشی از سوی رجاء بن ابی ضحاک نقل گردیده اشاره ای شود. صدوق (ره)در عیون اخبار الرضا نقل می کند : رجاء بن ابى ضحاک گفت: مرا مأمون از پى حضرت رضا علیه السّلام فرستاد تا او را از مدینه بیاورم دستور داد که او را از راهبصره و اهواز و فارس بیاورم نه راه قم، سفارش کرد که شبانه روز خودم مواظب او باشم تا وقتى باینجا بیاورم. من در خدمت آن جناب بودم از مدینه تا مرو.بخدا کسى را از او پرهیزکارتر و ذکرگوتر در تمام اوقاتش ندیدم و نه کسى را دیدهام که از او بیشتر از خدا خوف داشته باشد.و هنگامی که نماز صبحش را میخواند پس از نماز در محراب خود به تسبیح و حمد و تکبیر و تهلیل مشغول بود و صلوات بر پیامبر و آلش میفرستاد تا خورشید طلوع میکرد بعد سر بسجده میگذاشت و آن سجده را چنان طولانى میکرد تا آفتاب بلند شود بعد رو بمردم می کرد با آنها بحدیث می پرداخت و یا ایشان را موعظه می نمود تا نزدیک ظهر بعد باز وضوى خود را تازه می کرد و بطرف محراب خویش می رفت.[17]همین که اذان ظهر می شد از جاى حرکت می کرد و شش رکعت نماز میخواند در رکعت اول حمد و قُلْ یا أَیُّهَا الْکافِرُونَ و در رکعت دوم حمد و قل هو اللَّه و در چهار رکعت دیگر حمد و قل هو اللَّه میخواند و در هر دو رکعت سلام میداد و در رکعت دوم قنوت میخواند قبل از رکوع پس از خواندن قرائت بعد اذان میگفت باز دو رکعت دیگر میخواند پس از آن شش رکعت نماز ظهر را میخواند.
بعد از سلام نماز مشغول تسبیح و تکبیر و تهلیل می شد، بعد سجده شکر می رفت و صد مرتبه در سجده شکر می گفت: «شکرا للَّه» سر که بر می داشت باز شش رکعت نماز میخواند در هر رکعت حمد و قل هو اللَّه و در دو رکعتى سلام میداد و در رکعت دوم بعد از قرائت در هر نماز قنوت میخواند باز اذان میگفت دو رکعت دیگر را شروع میکرد و در رکعت دوم قنوت میخواند پس از تمام شدن شش رکعت نماز عصر را میخواند بعد از تمام شدن نماز عصر در محراب مىنشست بذکر خدا از حمد و سپاس و تکبیر مشغول بود تا وقتى بخواهد پس از آن بسجده میرفت و در سجده صد مرتبه میگفت: «حمداللَّه»پس از اینکه خورشید غروب می کرد وضو می گرفت و نماز مغرب را سه رکعت میخواند با اذان و اقامه و قنوت در رکعت دوم قبل از رکوع و پس از قرائت میخواند، پس از سلام در محل نماز مىنشست تسبیح و حمد و تکبیر میگفت و تهلیل مینمود هر چه مایل بود بعد بسجده شکر میرفت سپس سر بر میداشت حرفى نمیزد و براى چهار رکعت دوم قبل از رکوع قنوت میخواند در رکعت اول از این چهار رکعت سوره حمد و قُلْ یا أَیُّهَا الْکافِرُونَ و در دومى حمد و قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ پس از سلام دادن مشغول تعقیب میشد تا وقتى که میخواست آنگاه افطار میکرد بعد صبر میکرد تا نزدیک یک ثلث از شب بگذرد آنگاه نماز عشاء را میخواند چهار رکعت. در رکعت دوم قبل از رکوع و پس از قرائت قنوت میخواند پس از سلام در مصلاى خود مىنشست و بذکر و تسبیح و حمد و تکبیر و تهلیل مشغول میشد تا وقتى که میخواست آنگاه پس از تعقیب سجده شکر میکرد بعد براى استراحت برختخواب خویش میرفت.
در ثلث آخر شب از رختخواب خارج می شد با تسبیح و حمد و تکبیر و تهلیل و استغفار اول مسواک میکرد بعد وضو میگرفت بعد مشغول نماز شب میشد هشت رکعت نماز میخواند و در هر دو رکعت سلام میداد در رکعتهاى اول در همه این نماز حمد را یک مرتبه و قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ را سى مرتبه میخواند و نماز جعفر طیار را چهار رکعت میخواند در رکعت دوم از آنها سلام میداد و در هر رکعت دومى پس از قرائت و قبل از رکوع قنوت میخواند این چهار رکعت نماز جعفر بن ابى طالب را جزء نماز شب محسوب میکرد و بعد دو رکعت باقیمانده را میخواند در اولى حمد و سوره الملک و در دومى حمد و سوره هل أتى را.
سپس از جاى حرکت میکرد و دو رکعت نماز شفع را میخواند در هر رکعت از آن دو حمد را یک مرتبه و قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ را سه مرتبه و در رکعت دوم قنوت میخواند بعد حرکت میکرد و نماز وتر را یک رکعت میخواند حمد را یک بار و قل هو اللَّه را سه بار قرائت میکرد و قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ را یک مرتبه و قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ را
یک مرتبه در این یک رکعت نیز قبل از رکوع و پس از قرائت قنوت میخواند و در قنوت خود میگفت: «اللهم صل على محمّد و آل محمّد اللهم اهدنا فیمن هدیت و عافنا فیمن عافیت و تولنا فیمن تولیت و بارک لنا فیما اعطیت و قنا شر ما قضیت فانک تقضى و لا یقضى علیک انه لا یذل من والیت و لا یعز من عادیت تبارکت ربنا و تعالیت» بعد هفتاد مرتبه میگفت: استغفر اللَّه و اسأله التوبة. پس از سلام مشغول تعقیب مىشد.
نزدیک طلوع فجر که میشد از جاى حرکت مىنمود و دو رکعت نماز فجر را میخواند در رکعت اول حمد و قُلْ یا أَیُّهَا الْکافِرُونَ و در دومى حمد و قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ پس از طلوع فجر اذان و اقامه میگفت و نماز صبح را دو رکعت میخواند بعد از سلام مشغول تعقیب میشد تا خورشید طلوع میکرد بعد بسجده شکر میرفت تا خورشید برآید.
در تمام نمازهاى واجب در رکعت اول حمد و انا انزلناه می خواند و در رکعت دوم حمد و قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ جز در نماز صبح و ظهر و عصر روز جمعه که در آن روز حمد و سوره جمعه و سوره منافقین را میخواند در نماز عشاى شب جمعه در رکعت اول حمد و سوره جمعه را میخواند و در رکعت دوم حمد و سوره سبح. در نماز صبح روز دوشنبه و پنجشنبه رکعت اول حمد و هَلْ أَتى عَلَى الْإِنْسانِ را میخواند و در رکعت دوم حمد و «هَلْ أَتاکَ حَدِیثُ الْغاشِیَةِ» را قرائت میکرد.
در نماز مغرب و عشاء و نماز شب و شفع و وتر و نماز صبح قرائت را بلند می خواند و در نماز ظهر و عصر کوتاه در دو رکعت آخر تسبیح میخواند و میگفت:«سبحان اللَّه و الحمد للَّه و لا اله الا اللَّه و اللَّه اکبر».
سه مرتبه و قنوت آن جناب در تمام نمازهایش چنین بود: «رب اغفر و ارحم و تجاوز عما تعلم انک انت الاعز الاجل الاکرم».هر وقت ده روز در شهرى میماند روزه میگرفت همین که شب میشد اول نماز میخواند سپس افطار میکرد و در سفر نمازهاى واجب خود را دو رکعتىمی خواند بجز نماز مغرب که آن را سه رکعت میخواند./907/د101/ب6
منبع: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی