دوفصلنامه قرآن شناخت در گام سیزدهم

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، سیزدهمین شماره دوفصلنامه قرآن شناخت به مقالات زیر پرداخته است:

«پندار خطای تاریخی قرآن در داستان ایکه و مدین»

«نشانه‌شناسی لایه‌ای آیات قرآن کریم با توجه به روابط درون‌متنی و بینامتنی»

«کارآمدی روایات در کشف معارف اعتقادی دین»

«حدیث‌پژوهی آیه تطهیر»

«حقیقت و چگونگی سلوک باطنی در قرآن از منظر علامه طباطبایی»

«نقش سند در ارزش‌گذاری حدیث از دیدگاه علامه طباطبایی»

«تعارض قوانین در زمان در حقوق ملی و بین‌المللی در تفسیر شریف المیزان»

پندار خطای تاریخی قرآن در داستان ایکه ومدین

اسماعیل سلطانی بیرامی

چکیده: در آیاتی از قرآن کریم درباره رویدادهای گذشته، سرنوشت پیامبران، اقوام و شخصیت‌های پیشین و دیگر امور تاریخی سخن گفته شده است. برخی خاورشناسان بر تعارض اخبار تاریخی قرآن با گزاره‌های تاریخی کتب دیگر، از جمله کتاب مقدس تأکید می‌ورزند. یکی از این موارد، ادعای خطای تاریخی درباره اصحاب ایکه، اهل مدین و پیامبر آنان حضرت شعیب علیه‌السلام است. این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی، ادعای خاورشناسان را در این‌باره نقد و بررسی کرده و به این نتیجه رسیده است که ادعای خطای قرآن به ادله متقن مردود است و قصه قرآنی مدین با کتاب مقدس همخوانی دارد. ادله و شواهد، از تعدد مکانی مدین و ایکه حکایت دارند و حضرت شعیب علیه السلام از اهالی مدین بوده، ولی در هر دو جا به نبوت مبعوث شده است. مدین و ایکه در جهت شمال غربی جزیرةالعرب در کنار بزرگ‌راه حجاز به شام بوده‌اند.

نشانه‌شناسی لایه‌ای آیات قرآن کریم با توجه به روابط درون‌متنی و بینامتنی

زهرا محققیان

چکیده: قرآن به عنوان منبع بی‌کران معارف الهی، سطوح و لایه‌های متنوع عرضی و طولی دارد. این گنجینه الهی به همراه روایات اهل بیت علیهم‌السلام مخاطبان را به بهره‌گیری از همه این سطوح و لایه‌های معنایی سفارش می‌کند. پژوهش حاضر تلاشی است برای معرفی و چگونگی استخراج این لایه‌ها در حوزه تخصصی دانش نشانه‌شناسی با معرفی نشانه‌شناسی لایه‌ای در مطالعات قرآنی. یافته‌های این پژوهش حاکی از آن است که ابعاد گوناگون معنایی نص قرآن کریم، در روابط درون‌متنی و بینامتنی و به واسطه تعدد لایه‌ها و سطوح مختلف دلالی آن در دو محور عمودی و افقی حاصل می‌شود. نص قرآن کریم علاوه بر تعدد لایه‌های مختلف در درون خویش (محور عمودی) که به واسطه ارتباط با نظام نشانگی درون آن حاصل می‌شود، در محور افقی نیز ابعاد گوناگون فلسفی، کلامی، علمی، سیاسی، روایی، عقلی و ... دارد. که هر یک نمود عینی و متنی یک نظام رمزگانی‌اند. این ابعاد برای مفسر به واسطه دانش‌شناختی وی از رمزگان‌های مختلف حاصل می‌شود. بنابراین نشانه‌شناسی لایه‌ای روش مطلوبی است که این چارچوب را در اختیار مفسران قرار می‌دهد و بابی تازه برای فهم و کشف لایه‌های مختلف معنایی قرآن کریم می‌گشاید.

کارآمدی روایات در کشف معارف اعتقادی دین

عسکر سلیمانی امیری

سیدعلی ملکیان

چکیده: مسئله پژوهش پیش‌رو این است که آیا می‌توان در اعتقادات بر اخبار آحاد تکیه کرد یا خیر؟ برآنیم نشان دهیم که امر اعتقادات با تکالیف فقهی تفاوتی آشکار دارد. بدین منظور نگاهی به ادله حجیت اخبار می‌افکنیم و میزان کارآمدی آن را در قلمرو واقعیات و اعتقادات بررسی می‌کنیم. حاصل بررسی اینکه دراین قلمرو نیاز به یقین داریم، حال آنکه روایات حتی اگر متواتر باشند، نهایتا علم به صدورشان می‌یابیم، ولی از آنجا که احتمال تقطیع، نقل معنا، پایین‌بودن سطح فهم برخی روات، تقیه و توریه و ... در روایات وجود دارد، اطمینان ‌یافتن به مدلول آنها دشوار است و محتوای آنها در بسیاری موارد یقین‌آور نخواهد بود. از دیگر سو، در مقام کشف حقایق بر خلاف مباحث فقهی جای جعل اعتبار و حجیت نیست، از این‌رو روایات در حیطه استنباط واقع و بیان اعتقادات با شرایطی سخت‌تر از روایات فقهی روبه‌رویند.

حدیث‌پژوهی آیه تطهیر

مجتبی خطاط

چکیده: آیه تطهیر یکی از آیات بیانگر عصمت خاندان ویژه پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم است. در میان دانشمندان اسلامی، دواحتمال درباره مصداق اهل بیت علیهم‌السلام، در این آیه، بیشترین طرف‌دار را دارد: «آل‌کسا و همسران پیامبر» و «خصوص پنج‌تن آل کسا». پژوهش در آثار روایی نشان می‌دهد که روایات ناظر به خصوص پنج تن آل کسا به حد تضافر می‌رسد. خود همسران پیامبر نیز از پیامبر روایت کرده‌اند که آیه تطهیر شامل آنها نمی‌شود. همچنین پیامبر اسلام با رفتار و گفتار خود، مفهوم اهل بیت را ویژه همین پنج تن ساخته بود. در مقابل، معدود گزارش‌هایی درباره نزول این آیه درباره «همسران پیامبر» یا «همسران و آل کسا» موجود است که آثار ضعف در سند و متن آنها پدیدار است. مهم‌ترین این اسناد، روایتی منسوب به عکرمه و ابن عباس است که عدم گزارش آن در منابع دست اول روایی فریقین، ضعف سند و ویژگی‌های شخصیتی عکرمه و ابن عباس، از ادله و شواهد ساختگی‌بودن آن است.

حقیقت و چگونگی سلوک باطنی در قرآن از منظر علامه طباطبایی

علیرضا کرمانی

چکیده: حقیقت سلوک، نوعی حرکت باطنی است که از عالم ماده آغاز، و به لقای حق تعالی منتهی می‌شود. علامه طباطبایی وجود چنین حرکت باطنی‌ای را در انسان با استناد به کلماتی همچون صراط، طریق، سبیل، باب سما، صعود و عروج به سوی خدا، سبقت، ضلال واهتدا، کدح الی رب، لقاءالله، و رجعت و مباحثی همچون ذومراتب بودن اسلام و ایمان، ذودرجات بودن مؤمنان، نکوهش توقف در مرتبه ظاهر، غایت‌داشتن حیات آدمی و لزوم حرکت به سوی غایت، از نگاه قرآن تثبیت می‌کند. ایشان این حرکت باطنی را در مسیر نفس می‌داند. انسان در این راه، ناچار به شناخت درست نفس است. شناخت حقیقی نفس متوقف بر توجه به خداوند به منزله غایت و نهایت این مسیر است. دین الهی با تشریع عبادات، کیفیت سلوک را در این مسیر بیان کرده است و البته تنها کسانی که به مرتبه عبادت احرار رسیده‌اند، توان چنین سلوکی دارند.

نقش سند در ارزش‌گذاری حدیث از دیدگاه علامه طباطبایی

اسدالله جمشیدی

چکیده: نقش سند در ارزیابی احادیث معصومان علیهم‌السلام، از دیرباز کانون گفت‌وگوی صاحب‌نظران بوده است. هدف این مقاله بررسی و تبیین دیدگاه علامه طباطبایی درباره «نقش سند در ارزش‌گذاری حدیث» است. حاصل پژوهش اینکه از دیدگاه علامه حدیث مخالف قرآن، مردود است، از این‌رو جایی برای بررسی سند آن باقی نمی‌ماند. بررسی سند احادیث غیرمخالف غیرفقهی، در صورت همراهی با قراین متنی می‌تواند نتیجه‌بخش باشد. تنها در احادیث فقهی، سند به منزله قرینه مستقل به کار می‌آید. در نظام فکری علامه طباطبایی، به تبع نقش محدود سند در ارزش‌گذاری حدیث به ویژه حدیث غیر فقهی، دانش‌های مرتبط با سند، یعنی رجال و درایه نیز در غیرفقه به ویژه در تفسیر قرآن، جایگاه ویژه‌ای ندارند.

تعارض قوانین در زمان در حقوق ملی و بین‌المللی در تفسیر شریف المیزان

مصطفی دانش‌پژوه

چکیده: یکی از مباحث مهم، دقیق و نسبتا پیچیده حقوقی، مبحث «تعارض قوانین در زمان» است که در دو عرصه روابط حقوقی ملی و بین‌المللی رخ می‌دهد. گرچه ممکن است چنین تصور شود که پرداختن به این بحث از دستاوردهای اندیشه حقوقی چند قرن اخیر است، اما واقعیت آن است که این بحث در فقه اسلامی و نخستین و مهم‌ترین منبع آن، یعنی قرآن کریم ریشه دارد، هر چند با این عنوان خاص از آن یاد نشده باشد. هدف این مقاله، ارائه یک بحث جامع حقوقی و فقهی درباره «تعارض قوانین در زمان» نیست، بلکه صرفا از دریچه چند آیه قرآنی که تقریبا به طور مستقیم به این بحث مربوط می‌شوند و بر اساس و در حد اندیشه‌های مرحوم آیت‌الله علامه سیدمحمدحسین طباطبایی در تفسیر شریف المیزان به طرح بحث می‌پردازد تا نشان دهد با اینکه این تفسیر، یک تفسیر حقوقی و فقهی نیست، حتی بیش از بسیاری از تفاسیر صرفا فقهی و آیات الاحکامی به مسئله و فروع آن پرداخته است.

علاقه‌مندان جهت تهیه این دوفصلنامه می‌توانند با شماره تلفن 32113474 ـ 025 تماس بگیرند.

گفتنی است، سیزدهمین شماره دوفصلنامه علمی ـ پژوهشی قرآن شناخت، سال هفتم ویژه بهار و تابستان 1393 به صاحب‌امتیازی مؤسسه آموزشی امام خمینی قدس سره و مدیرمسؤولی محمود رجبی در 158 صفحه از چاپ خارج شده است./992/پ202/ق