نشست علمی استفاده از شیوه های نوین در اجتهاد برگزار شد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در مشهد، حجت الاسلام سعید ضیایی فر، عضو هیأت علمی و معاون پژوهشی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی صبح امروز در یکصد و هفتاد و یکمین نشست از سلسله نشست های علمی مدرسه علمیه عالی نواب که با موضوع «استفاده از شیوه های نوین در اجتهاد» در محل این مدرسه علمیه برگزار شد، به تشریح موضوع فلسفه علم فقه پرداخت و گفت: باید بررسی شود که علم فقه چه مکاتب، روش ها و مبانی ای دارد؛ مجموعه این بررسی ها را فلسفه علم فقه گوییم که به شکل های مختلف انجام می شود؛ این بررسی گاه توصیفی است و گاه تحلیلی.

وی ادامه داد: در بررسی تحلیلی سوال از جنس ریشه یابی و علت یابی است مثلا می گوییم چرا فقها در علم فقه بیش تر به روایات عمل کرده اند؛ گاه نقد می کنیم و مثلا عمل نکردن به خبر واحد را اشتباه می دانیم؛ گاهی نیز بررسی توسعه ای است، مثلا می گوییم علم فقه از نظام ها صحبت نکرده از این رو توصیه می کنیم که علم فقه قلمروش را افزایش دهد و استنباط نظام سیاسی و اقتصادی کند، مشابه کاری که شهید صدر انجام دادند که این با استنباط علما از مسائل فقهی متفاوت است.

حجت‌الاسلام ضیایی فر افزود: ما یک احکام کلی داریم مثل «تحریم ربا»، که مصادیق مختلف ربا شامل آن است اما این حکم یک حکم کلان نیست؛ حکم کلی مانند آیات شریفه «و من یعظم شعائرالله فانها من تقوی القلوب» و «لا تأکلوا اموالکم بینکم بالباطل» است؛ در روایات مختلفی به تفسیر این آیات پرداخته شده و قمار و رشوه و ... مصادیق خوردن اموال به باطل ذکر شده است که این ها هم کلی هستند، اما «اکل مال به باطل» کلی تر است لذا در روایاتی که به بیان مصادیق می پردازد، این مصادیق همگی زیر مجموعه «اکل مال به باطل» است.

این استاد حوزه و دانشگاه اظهار کرد: ما در علم کلان و در اعتقادات خود چند نکته داریم؛ یکی این که دین اسلام خاتم ادیان الهی است و پیامبر ما خاتم النبیین است و احکام آن همانطور که برای مسلمانان صدر اسلام بوده برای حال حاضر هم هست و تا قیامت هم خواهد بود، یعنی عمومیت زمانی دارد و فرازمانی است؛ دین اسلام دینی است که اختصاص به قرن خاصی ندارد؛ این دین برای منطقه جزیرة العرب هم نیست بلکه برای تمام مناطق است یعنی فرا مکانی هم هست.

حجت الاسلام ضیایی فر تصریح کرد: دین اسلام وقتی می خواهد احکامش را که همه جنبه های زندگی انسان را در بر می گیرد و رابطه انسان با خدا، با خود، با دیگر انسان ها و با طبیعت را شرح می دهد، بیان کند، احکامی کلان عرضه می کند و اگر احکام جزئی ای هم وجود دارد مربوط به منطقه خاصی است مثلا در خیلی از روایات ما وقتی از امام(ع) سوال می شود برای مورد خاصی سوال می شود.

وی در ادامه خاطرنشان کرد: ما در زمینه استخراج احکام کلان قرآن کار شایسته ای انجام نداده ایم، در حالی که بنده 50 حکم کلان را از قرآن استخراج کرده ام که فقیه می تواند بر مبنای آن فتوا دهد؛ مثلا برای معامله با شرکت های هرمی همین حکم کلان «اکل مال به باطل» می تواند مبنای استخراج فتوا باشد؛ از این رو قرآن کریم مظلومیت فوق العاده ای بین ما مسلمانان دارد و حتی برخی از غربی ها بیشتر از ما در آن تحقیق کرده اند؛ این راه اول برای استنباط احکام فقهی است.

معاون پژوهشی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی راه دوم برای استنباط احکام فقهی را استفاده از اهداف شارع دانست و گفت: یکی از کم کاری های دیگر در استفاده از اهداف شارع بوده است؛ قرآن کریم می فرماید «اتقواالله لعلکم تفلحون»، امر به تقوا می کند تا به فلاح برسیم و فلاح را هدف اعلی می داند، پس در این جا تقوا هدف زیرین است؛ راه دوم این است که  این ها را در یک نظام منطقی بچینیم و اهداف اعلی، میانی و زیرین را مشخص کنیم تا فقیه بتواند بر مبنای آن احکام را استنباط کند.

حجت الاسلام ضیائی فر افزود: از ابتکارات امام(ره) رویکردی است که من از آن به رویکرد حکومتی در فقه یاد می کنم که در «کتاب البیع» به طور اجمالی آن را مطرح کرده اند و معنای آن این است که احکام استنباطی فقهی را فقیه به گونه ای استنباط کند که حکومت در آن محور باشد یعنی فقیه این نکته را مدنظر قرار دهد که بناست این احکام در یک نظام حکومتی اجرا شود.

وی در ادامه اظهار کرد: شیوه سوم استفاده از مبانی کلامی است یعنی ما در کلام و اعتقادات خودمان مباحثی را داریم که فقیه می تواند با استفاده از آن استنباط های خود را سر و سامان دهد برای مثال این که خداوند متعال در قرآن می فرماید «فک رقبه»، «رقبه» مقید به «رقبه مومنه و با ثبات» نشده، جنس رقبه است و این آزاد کردن برده یک امر مطلق است از این رو در این زمینه به اطلاق کلام تمسک می کنند.

این استاد حوزه و دانشگاه در پایان خاطرنشان کرد: امام(ره) در بحث ولایت فقیه در «کتاب البیع» از راه کلامی پیش می رود و ولایت فقیه را از راه ادله کلامی اثبات می کنند، به جامعیت شریعت و حکمت شارع تمسک می کنند و سپس وارد بحث روایات می شوند./820/پ202/ب4