لغو نظام طایفه‌ای و یکسان بودن همه در اندیشه امام موسی صدر/ نگاه امام موسی صدر به دین، اجتماعی بود

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در مشهد، هادی خانیکی، عضو هیأت علمی گروه ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی شب گذشته 30 اردیبهشت در نشست امام موسی صدر و تجربه گفت‌وگو در جهان دینی در دانشگاه فردوسی مشهد با طرح این پرسش که چرا در عصر حاضر به گفت‌وگو نیاز داریم؟ گفت: در واقع یکی از دلایل برجسته شدن امام موسی صدر در شرایط حاضر همان توجه او به گفت‌وگو و ارتباط با جامعه چند فرهنگی لبنان است.

وی در ادامه با طرح پرسش های دیگر مبنی بر این که چطور می شود که یک روحانی جوان از شهر قم در 31سالگی به لبنان می رورد و کمتر از بیست سال به محور تحولات لبنان تبدیل می شود، افزود: در لبنان یک جامعه متکثر و چند فرهنگی که نه تنها اهل سنت و شیعه و مسیحی هستند بلکه باید در دل این ادیان به دنبال جهانی از ادیان دیگر بود.

خانیکی با بیان این که در این سرزمین چند فرهنگی چطور امام موسی صدر محور تعادل می شود و در عین حال تأثیرگذار هم می شود، خاطرنشان کرد: در واقع این چگونگی رفتن و ماندن و تأثیرگذاری در آنجا حائز اهمیت است.

تفاوت امام موسی صدر با دیگر سیاسیون

وی درادامه به بیان شخصیت متمایز امام موسی صدر در مقایسه با دیگر سیاسیون پرداخت و بیان داشت: کسی که در وسط میدان سیاست است راحت ترین تفسیر برای یک فرد سیاسی اینست که توطئه اندیش باشد امام موسی صدر اینگونه نبود در درجه اول انسان را محترم می دانست و خوشبین بود مگر این که عکس آن ثابت شود.

عضو هیأت علمی دانشکده علوم ارتباطات علامه طباطبایی در ادامه به بیان نحوه زیستن و شکل گیری شخصیت امام موسی صدر پرداخت و تصریح کرد: در واقع امام موسی صدر بر قلب ها نفوذ کرد به گونه ای که وقتی ربوده شد همه افراد طوری پریشان شدند که گویی فرزندشان گم شده است.

خانیکی در ادامه تعریف گفت‌وگو در جهان دینی خاطرنشان کرد: وقتی از گفت‌وگو حرف می زنیم منظورمان شکل جدیدی از اثربخشی است چرا که گفت‌وگو پدیده جدیدی است که سابقه تاریخی هم دارد و در عین حال در شکل نوین خود الزامات جدید هم دارد.

وی افزود: گفت‌وگو در اندیشه امام موسی صدر به معرفت، اخلاق، دانش و مهارت گفت‌وگویی نیاز دارد و امام موسی صدر از گفت‌وگو ابزاری برای تحمیل خودش بر دیگران نمی سازد.

عضو هیأت علمی دانشکده علوم ارتباطات علامه طباطبایی به بیان تعریف های چندگانه از گفت‌وگو پرداخت و اظهار کرد: گفت‌وگوی سقراطی که در ادیان هم دیده می شود خلق مفهوم مشترک است و از طرفی رابطه انسان با خداوند هم براساس مخاطبه است که در این خطاب فرد به شخص تبدیل می شود و ارتباط بر پایه من و تو شکل می گیرد.

وی در ادامه با طرح این پرسش که چرا امام موسی صدر در گفت‌وگو با دیگران موفق است؟ و چطور از اندیشه او راهی برای امروز پیدا کنیم؟ گفت: در اینجا می توان به چگونگی زیستن امام موسی صدر اشاره کرد چرا که همه خاندانش اهل گفت‌وگو هستند و از طرفی آموزش هایش هم دانشگاهی و هم حوزوی است و او به یک فضای باز تعلق دارد.

استاد دانشگاه افزود: امام موسی صدر به عنوان یک آیت الله زاده به هنر و موسیقی هم توجه دارد و به دنبال شناخت و بیان تفاوت های موسیقی شرقی و غربی هم هست و به شناخت علمی معتقد است.

خانیکی در بخش دیگری از سخنان خود مهم‌ترین نیاز امروز جامعه به وی را شناخت رویکردهای امام موسی صدر در ارائه دین بیان کرد و گفت: از مهم‌ترین رویکردهای امام موسی صدر ارائه چهره رحمانی از اسلام است.

وی ادامه داد: امام موسی صدر در متن مبارزات پیچیده‌ای در خاورمیانه بود و در این مبارزه منازعه و انقلابی بودن و روش‌های انقلابی و مرزبندی و تمایز است اما وی در عین وفاداری به این اصول توانست چهره بسیار مهربان و عاطفی را با توجه به مسائل و شرایط جامعه ارائه دهد و حتی کار عقیدتی و سیاسی هم انجام دهد.

نگاه اجتماعی به دین به جای نگاه سیاسی و فردی در اندیشه امام موسی صدر

این استاد ارتباطات افزود: وجه دیگر تمایز امام موسی صدر، شناخت زمانه و هوشمندی وی نسبت به زمان و در زمینه شناخت زمان و مکان بودکه امام موسی صدر توانست در درجه اول تحولی در جامعه ایجاد کند؛ شبکه‌های اجتماعی و فرهنگ را تقویت کند.

وی ادامه داد: امام موسی صدر توانست سیاست را بر بنیان‌های اجتماعی و فرهنگی بسازد و با فهمی که از جامعه متکثر داشت توانست به جای این که سیاست را محدود به عرصه سیاست کند، آن را با استفاده از ساز و کارهای فرهنگی و اجتماعی خیلی ریشه دار‌تر و قوی‌تر کند و این ویژگی نیاز ما را به این تفکر بیشتر می‌کند.

خانیکی تاکید کرد: امام موسی صدر هم از تمام نهادهای مدرن مانند رسانه، نهادهای مدنی، شبکه‌های اجتماعی استفاده کرد تا هم به آن‌ها شکل دهد و هم از طرفی مرزهای بین کار علمی، فقهی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و  ارتباطی را کم کند و بین ساحت‌های مختلف ارتباط ایجاد کند که این از ویژگی‌های ممتاز امام موسی صدر است و همچنین امام توانست این ایده‌ها را به برنامه‌های عملی تبدیل کند.

وی ادامه داد: امام موسی صدر توانست یک جامعه‌ مدنی شیعی را در لبنان احیا و تقویت کند و این جامعه را از یک طایفه به یک جامعه‌ اسلامی و سپس به یک جامعه‌ انسانی ارتقا دهد و برای او طایفه ها نعمت وطایفه گری نقمت است و در اندیشه گفتگوییش اصل به رسمیت شناختن دیگران را پیگیری می کند.

فرایند احیا و تقویت جامعه‌ مدنی شیعی در لبنان از سوی امام موسی صدر

استاد دانشگاه ضمن بیان مقدمه‌ای از آشنایی خود با امام موسی صدر، تصریح کرد: امام موسی صدر در جریان فرایند احیا و تقویت جامعه‌ مدنی شیعی در لبنان، سه مرحله را طی کرد؛ او توانست شیعه را به عنوان بخشی حذف نشدنی در لبنان نگهدارد و با کاهش آسیب‌ها، آن را به نیروی محرکه‌ای در منطقه تبدیل کند.

خانیکی افزود: امام موسی صدر از طریق فعالیت‌های اجتماعی و ایجاد شبکه‌ها و ساختارهای اجتماعی راه را به پارلمان و دموکراسی گشود؛ یعنی از سیاست شروع نکرد بلکه از آگاهی شروع کرد و سپس به پارلمان رسید.

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: امام موسی صدر به عنوان یک روحانی روشنفکر پذیرفت که نمی‌خواهد حرف‌های روشنفکرانه بزند، بلکه می‌خواهد در یک جامعه‌ آسیب‌دیده وارد میدان عمل شود. اینها پاسخ‌هایی به سؤوال فقر و فلاکت در جامعه بود.

خانیکی ادامه داد: او به سمت طرح دفاع از حقوق اساسی شیعیان در بیروت رفت و به فکر تأسیس مجلس اعلای شیعیان افتاد و در واقع امام موسی صدر به شدت پرهیز داشت از این‌که خود به تنهایی سخنگوی شیعیان لبنان باشد.

وی اقدام دیگر امام موسی صدر را تاسیس نهادهای سیاسی و حتی سیاسی، نظامی برای سازماندهی مردم عنوان کرد و افزود: دلیل موفقیت امام موسی صدر در جریان این اقدامات این بود که خودش محور اجرایی کار قرار گرفت و زمینی سخن گفت.

خانیکی ادامه داد: حرف‌هایش قابل فهم بود و افزون بر این در معرض نقد و مشورت نیز قرار می‌گرفت، قدرت تحملش را بالا برد و هیچ‌گاه با مخالفان خود مانند آنها برخورد نکرد و در مقابل مخالف سکوت می کرد در عین این که سکوت او به معنای انفعال نبود بلکه به آنها محبت هم می کرد.  

این استاد دانشگاه، یکی دیگر از رموز موفقیت امام موسی صدر را به سخن درآوردن محرومان دانست و خاطرنشان کرد: تفکر او این بود که باید به نیازهای انسان توجه کرد و هیچ نیازی نباید موجب غفلت از سایر نیازها شود.

خانیکی در ادامه به اصول نگرش اجتماعی امام موسی صدر بر اساس تجربه‌ اجتماعی این عالم شیعی اشاره کرد و گفت: امام موسی صدر، بنیان جامعه را بر اساس تعامل و مبادله می‌دانست و ذات انسان را نیز پاک می‌شمرد و سخت‌گیری‌ها و محدودیت‌های اجتماعی و سیاسی را تا جایی روا می‌دانست که انسانیت انسان مورد هتک حرمت واقع نشود.

لغو نظام طایفه‌ای و یکسان بودن همه در اندیشه امام موسی صدر

وی با بیان این که او به دنبال لغو نظام طایفه‌ای و یکسان بودن همه در لبنان بود، تصریح کرد: امام موسی صدر نگرش علمی در شناخت فرصت‌ها و آسیب‌های اجتماعی داشت و از سوی دیگر با توجه کامل به افکار عمومی، آن را به درستی می‌شناخت و زمان و مکان را لحاظ می‌کرد.

این استاد ارتباطات اضافه کرد: مطبوعات در جامعه آن روز لبنان حرف اول را در ارتباطات می‌زد، امام موسی صدر، مطبوعات را محراب برای پرستش خدا می‌دانست.

خانیکی افزود: امام موسی صدر، آزادی را در حد بزرگی می‌دید و معتقد بود کسی می‌تواند آزادی را محدود کند که به فطرت انسان کافر باشد و معتقد نبود که آزادی را می توان با محدود کردن آزادی پیش برد.

وی گفت: امام موسی صدر معتقد بود قبل از هر کاری برای ارتقای سطح جامعه باید ابتدا شکم افراد را سیر کرد و به آنها نان داد.

خانیکی با بیان این که در نگاه امام موسی صدر و بالاتر از او در نگاه انبیا، انسان وسیله‌ اجرای دین نیست بلکه دین وسیله‌ نجات و سعادت انسان است، بیان داشت: از نگاه امام موسی صدر، نماینده‌ خدا روی زمین همین انسان متعارف است که گاهی هم خطا می‌کند و البته باید خطای او را تصحیح کرد ولی کسی حق ندارد حتی در مقام مجازات، خلاف کرامت او رفتار کند.

وی افزود: این نگاه در روزگار امام موسی صدر، رفتاری شبیه معجزه است؛ زیرا چنین نگرشی نوعی خودشیرینی در جامعه‌ آن روز لبنان نیست بلکه از یک تفکر ریشه می‌گیرد.

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: امام موسی صدر تاکید می‌کند که اگر قرار است این انسان متعارف به تعالی برسد باید ایمان داشته باشد و عمل دینی نیز برای تقویت همین ایمان است.

وی با بیان این که اخلاق‌مداری، انسان‌محوری و تطابق این دو مقوله با یکدیگر از سوی امام موسی صدر، ایشان را به جایگاهی رساند که امروز می‌بینیم، خاطرنشان کرد: تأسیس مجلس اعلای شیعیان لبنان، تأسیس آموزشگاه پرستاری، تأسیس هنرستان صنعتی جبل‌عامل، تأسیس جنبش امل، تاسیس حرکه‌المحرومین و ارتقای سطح اجتماعی شیعیان لبنان از جمله مهم‌ترین دستاوردها و اقدامات امام موسی صدر در فاصله‌ کمتر از بیست سال حضور در لبنان بود.

برقراری توازن بین سنت و تجدد

خانیکی با بیان این که امام موسی صدر نسبت به منطقه و لبنان از شناخت بالایی برخوردار بود و با درک واقعیات و مقتضیات زمانی توانسته بود نسبت متوازنی میان سنت و تجدد برقرار کند، بیان داشت: از سوی دیگر ضمن تحمل آرای دیگران به انجام کار تشکیلاتی اعتقاد داشت.

وی با بیان این که امروز به امام موسی صدر نیاز داریم؛ چون در واقع به انسان‌های اخلاقی نیازمندیم و جامعه‌ ما به اخلاق‌مداران نیاز دارد تا با اخلاق خود در دل مردم و نخبگان نفوذ داشته باشند، اظهار کرد: رویه امام موسی صدر از لحظه‌ ورود به لبنان، اخلاق‌مداری بود و این امر باید زاییده نوعی نگرش باشد و این نگرش، همان جایگاه انسان در اندیشه‌ امام موسی صدر است.

مؤولفه ها و مبانی اندیشه های امام موسی صدر

خانیکی در ادامه به بیان مؤلفه ها و مبانی اندیشه های امام موسی صدر پرداخت و گفت: او گفت‌وگوی ادیان را به عنوان یک فضیلت و موعظه نمی دانست بلکه به عنوان یک ضرورت نگاه می کرد.

وی افزود: امام موسی صدر در لبنان گفت‌وگو در جهان دینی را لازمه توانمند کردن جامعه شیعه و محرومیت زدایی و برقراری عدالت می داند و او در لبنان به یک شناخت علمی نسبت به شیعیان رسیده است که گرفتار فقر و نداری و سوء بهداشت و سوء تغذیه هستند و به همین دلیل او به سمت کارهای خیرخواهانه می رود.

عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی افزود: امام موسی صدر در گفت‌وگو از موضع تسلط نیست و شبه گفت‌وگو در مقابل گفتگو قرار دارد  به گونه ای که تعریف او از گفت‌وگو اینست که طرفین برابر هستند.

وی ادامه داد: امام موسی صدر معتقد است که برای مبارزه با فئودالیسم نباید گرفتار فئودالیسم دینی شد و به همین دلیل با استبداد دینی هم مبارزه می کرد و بر این اعتقاد بود که دین ابزاری برای توجیه جهل و استبداد طلبی و چیره گی طلبی نیست./934/ز503/ب4