اعیاد شعبانیه فرصتی برای بازیابی معرفتی

به گزارش سرویس اندیشه خبرگزاری رسا، ماه شعبان از خطیرترین پیچ‌های تاریخی سال و در عین حال مسیری زیبا و هموار برای رسیدن به مقام قرب الهی است.
عبور از سنگلاخ دردها، مصائب و معضلات زندگی امروزی بشر معاصر، در گره زدن زلف دوستی با یکی از مهم‌ترین و پرفضیلت‌ترین مواقف الهی.

اما شاید بتوان گفت اوج این زیباییها در مناجات شعبانیه به ظهور می رسد؛ مناجاتی که در بیان پیر روشن ضمیر جماران اینگونه وصف می شود: 

شعبان ماه میلادهای ستاره باران
فضیلت‌های ماه شعبان را می‌توان در آموزه‌های ارزشمندی که بیان و بنان ائمه اطهار (ع) گویا و جویای آن است، جست و در عین حال مصادفت میلاد باسعادت چهار ستاره آسمان عصمت و طهارت و خورشید فروزان پهنه معرفت حضرت امام حسین (ع)، حضرت امام سجاد (ع)، حضرت حجت (عج) و حضرت ابوالفضایل عباس (ع) را نشانه ای گرفت بر قدر و قیمت این روزها و شبهای بهشتی و پرمعنویت.

شعبان ماه گشایش دربهای آسمان و رهایی انسان
روزها و شب‌هایی که درب‌های آسمان به سوی بندگان گنهکار باز است و باران مرحمت و مغفرت و دوستی و محبت و هدایت از جانب حضرت حق، روان.
بجاست تا در این روزهای سرشار از غنای معرفتی با درنگی بر سیره و شخصیت و بیانات آن بزرگواران، از خرمن معارف بلندشان، خوشه‌هایی برگیریم و در ادامه مسیر زندگی خویش، چونان چراغ راه، از آن بهره مند گردیم.

شعبان؛ فرصتی برای تأمل در زندگی انسان
در این مجال، نگاهی کوتاه داریم به شخصیت و سیره زندگانی حضرت امام حسین (ع) و به مناسبت سوم شعبان، سالروز ولادت پربرکت آن حضرت، درنگی بر آموزه‌های والا و ارزشمند آن امام همام خواهیم نمود.

عشق عبادت و روح عبودیت؛ عصاره حیات طیبه سیدالشهدا(ع)
در روایات و مقاتل و سیره آن حضرت به عصاره حیات وجودی ایشان در چند محور و مبنای رفتاری و معرفتی اشاره شده است و از آن جمله اینکه ایشان به نماز و نیایش با پروردگار و خواندن قرآن و دعا و استغفار علاقه بسیاری داشت. گاهی در شبانه روز صدها رکعت نماز می گزاشت. و حتی در آخرین شب زندگی دست از نیاز و دعا برنداشت. و خوانده‌ایم که از دشمنان مهلت خواست تا بتواند با خدای خویش به خلوت بنشیند. و فرمود: خدا می‌داند که من نماز و تلاوت قرآن و دعای زیاد و استغفار را دوست دارم.

پیاده تا کوی دوست؛ گامهایی به بلندای تاریخ
حضرتش بارها پیاده به خانه کعبه شتافت و مراسم حج را برگزار کرد. ابن اثیر در کتاب اسد الغابة می‌نویسد: کان الحسین رضی الله عنه فاضلا کثیر الصوم و الصلوة و الحج و الصدقة و افعال الخیر جمیع‌ها. حسین (ع) بسیار روزه می‌گرفت و نماز می‌گزارد و به حج می‌رفت و صدقه می‌داد و همه کارهای پسندیده را انجام می‌داد.
شخصیت حسین بن علی (ع) آن چنان بلند و دور از دسترس و پرشکوه بود که وقتی با برادرش امام مجتبی (ع) پیاده به کعبه می‌رفتند, همه بزرگان و شخصیت‌های اسلامی به احترامشان از مرکب پیاده شده و همراه آنان راه می‌پیمودند.

مردی که مردمی بود؛ متواضع و خاکی؛ پسر پدر خاک
احترامی که جامعه برای حسین (ع) قائل بود, بدان جهت بود که او با مردم زندگی می‌کرد - از مردم و معاشرتشان کناره نمی‌جست - با جان جامعه هماهنگ بود، چونان دیگران از مواهب و مصائب یک اجتماع برخوردار بود، و بالاتر از همه ایمان بی تزلزل او به خداوند، او را غمخوار و یاور مردم ساخته بود. و گرنه او نه کاخ‌های مجلل داشت و نه سربازان و غلامان محافظ, و هرگز مثل جباران راه آمد و شد را به گذرش بر مردم نمی‌بستند.
حضرت سیدالشهدا (ع) روزی از محلی عبور می‌فرمود. عده ای از فقرا بر عباهای پهن شده‌شان نشسته بودند و نان پاره‌های خشکی می‌خوردند. امام حسین (ع) می‌گذشت که تعارفش کردند و ایشان هم پذیرفت، نشست و تناول فرمود و آن گاه بیان داشت: ان الله لا یحب المتکبرین خداوند متکبران را دوست نمی‌دارد. سپس فرمود: من دعوت شما را اجابت کردم، شما هم دعوت مرا اجابت کنید. آن‌ها هم دعوت آن حضرت را پذیرفتند و همراه جنابش به منزل رفتند. حضرت دستور داد هر چه در خانه موجود است به ضیافتشان بیاورند و بدین ترتیب پذیرایی گرمی از آنان به عمل آمد و نیز درس تواضع و انسان دوستی را با عمل خویش به جامعه آموخت.

پینه بر پشت؛ کیسه بر دوش؛ رسمی علی(ع) برنهاد
از شعیب بن عبدالرحمن خزاعی نقل است که چون حسین بن علی (ع) به شهادت رسید، بر پشت مبارکش آثار پینه مشاهده کردند، علتش را از امام زین العابدین (ع) پرسیدند، فرمود این پینه‌ها اثر کیسه‌های غذایی است که پدرم شب‌ها به دوش می‌کشید و به خانه زن‌های شوهرمرده و کودکان یتیم و فقرا می‌رسانید.

در دفاع از مظلوم، مرد مردستان غیرت بود
داستان تأمل برانگز و عبرت آمیز ارینب و همسرش عبدالله بن سلام از دیگر مواقفی است که می‌توان سیره حضرت اباعبدالله (ع) را در دفاع از مظلوم و مقاومت و پایداری در برابر ظالمان را دریافت؛ حکایت آن بود که یزید در دوره ولایتعهدی، با این که همه نوع وسایل شهوت رانی و کام جویی و کامروایی از قبیل پول، مقام، کنیزان رقاصه و... در اختیار داشت، چشم ناپاک و هرزه‌اش را به بانوی شوهردار عفیفی دوخته بود.
 
پدرش معاویه به جای این که در برابر این رفتار زشت و ننگین عکس العمل کوبنده ای نشان دهد، با حیله گری و دروغ پردازی و فریبکاری، مقدماتی فراهم ساخت تا زن پاکدامن مسلمان را از خانه شوهر جدا ساخته به بستر گناه آلوده پسرش یزید بکشاند. حسین بن علی (ع) از قضیه باخبر شد. در برابر این تصمیم زشت ایستاد و نقشه شوم معاویه را نقش بر آب ساخت و با استفاده از یکی از قوانین اسلام، زن را به شوهرش عبدالله بن سلام بازگرداند و دست تعدی و تجاوز یزید را از خانواده مسلمان و پاکیزه ای قطع نمود و با این کار همت و غیرت الهی‌اش را نمایان و علاقه مندی خودرا به حفظ نوامیس جامعه مسلمانان ابراز داشت و این رفتار داستانی شد که در مفاخر آل علی (ع) و دنائت و ستمگری بنی امیه، برای همیشه در تاریخ به یادگار ماند.

حجم عظیمی از بزرگی در بی‌کرانگی دریای شکوه حسین(ع)
علائلی در کتاب سمو المعنی می‌نویسد: ما در تاریخ انسان به مردان بزرگی برخورد می‌کنیم که هر کدام در جبهه و جهتی عظمت و بزرگی خویش را جهانگیر ساخته‌اند؛ یکی در شجاعت، دیگری در زهد، آن دیگری در سخاوت و... اما شکوه و بزرگی امام حسین (ع) حجم عظیمی است که ابعاد بی نهایتش هر یک مشخص کننده یک عظمت فراز تاریخ است؛ گویا او جامع همه والایی‌ها و فرازمندی ها است.

و شعبان، ماه ماههای خدا، ماه طلوع حسین(ع) و منسوب به رسول(ص) است
آری؛ ماه شعبان منسوب به حضرت رسول اکرم(ص) است؛ آن حضرت این ماه را روزه می‌گرفت و به ماه رمضان وصل می‌نمود.
رسول خدا (ص) می‌فرمود: شعبان، ماه من است هر که یک روز از ماه مرا روزه بگیرد بهشت برای او واجب می‌شود.
در روایتی از حضرت صادق (ع) آمده است که چون ماه شعبان فرا می‌رسید امام زین العابدین علیه السلام اصحاب خود را جمع می‌نمود و می‌فرمود ای اصحاب من می‌دانید این چه ماهی است؟
این ماه شعبان است و حضرت رسول (ص) می‌فرمود شعبان ماه من است پس در این ماه برای جلب محبت پیغمبر خود و برای تقرّب به سوی پروردگار خود روزه بدارید. به حقّ آن خدایی که جان علی بن الحسین به دست قدرت اوست سوگند یاد می‌کنم که از پدرم حسین بن علی (ع) شنیدم که فرمود شنیدم از امیرالمؤمن (ع) که هر که روزه بگیرد در ماه شعبان برای جلب محبّت پیغمبر خدا و تقرّب به سوی خدا؛ خداوند او را دوست می‌دارد و در روز قیامت کرامت خود را نصیب او می‌گرداند و بهشت را برای او واجب می‌کند.
در ادامه این مجال، مرور و درنگی داریم بر اعمال پرفضیلت و زیبا و ادعیه ارزشمند و مانای این ماه خدایی؛ ماهی که امتدادش به شهر خدا و روزهای زیبای رمضان کریم می‌رسد.

اعمال مشترکه ماه شعبان

1 - مناجات شعبانیه، مناجات معروفی است و اهلش به خاطر آن با ماه شعبان مأنوس شده و به همین جهت منتظر و مشتاق این ماه هستند. سزاوار است که این مناجات در تمام ماه خوانده شود.

2 - از اعمال مهم در این ماه، روزه است؛ به اندازه ای که با حال انسان مناسب باشد. امام صادق (ع) فرمود:

کسی که روز اول ماه را روزه بگیرد، حتماً وارد بهشت می‌شود و کسی که دو روز را روزه بگیرد، خداوند در هر شب و روزی به چشم رحمت به او می‌نگرد و در بهشت نیز به این نگاه ادامه می‌دهد؛ کسی که سه روز روزه بگیرد، با خداوند در عرش و بهشت او دیدار می‌کند.

همچنین روایت شده که در هر روز پنجشنبه ماه شعبان آسمان‌ها را زینت می‌کنند. پس ملائکه عرض می‌کنند خداوندا بیامرز روزه‌داران این روز را و دعای ایشان را مستجاب گردان و در روایت نبوی آمده است که هر که روز دوشنبه و پنجشنبه شعبان را روزه بگیرد حقّ‌تعالی بیست حاجت از حوائج دنیا و بیست حاجت از حاجت‌های آخرت او را برآورد.

3 - در هر روز از شعبان در هنگام ظهر و در شب نیمه آن صلوات هر روز شعبان که از امام سجاد علیه‌السلام روایت شده، خوانده شود که به شرح ذیل است:

اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ و َآلِ مُحَمَّدٍ شَجَرَةِ النُّبُوَّةِ وَ مَوْضِعِ الرِّسالَةِ وَ مُخْتَلَفِ الْمَلاَّئِکةِ وَ مَعْدِنِ الْعِلْمِ وَ اَهْلِ بَیْتِ الْوَحْی. اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ و َآلِ مُحَمَّدٍ الْفُلْک الْجارِیَةِ فِی اللُّجَجِ الْغامِرَةِ یَامَنُ مَنْ رَکبَها وَ یَغْرَقُ مَنْ ترک‌ها الْمُتَقَدِّمُ لَهُمْ مارِقٌ وَالْمُتَاَخِّرُ عَنْهُمْ زاهِقٌ وَاللاّزِمُ لَهُمْ لاحِقٌ.

اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الْکهْفِ الْحَصینِ وَ غِیاثِ الْمُضْطَرِّ الْمُسْتَکینِ وَ مَلْجَاءِ الْهارِبینَ وَ عِصْمَةِ الْمُعْتَصِمینَ. اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ صَلوةً کثیرَةً تَکونُ لَهُمْ رِضاً وَ لِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ اَداَّءً وَ قَضاَّءً بِحَوْلٍ مِنْک وَ قُوَّةٍ یا رَبَّ الْعالَمینَ.

اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الطَّیِّبینَ الاْبْرارِ الاْخْیارِ الَّذینَ اَوْجَبْتَ حُقُوقَهُمْ وَ فَرَضْتَ طاعَتَهُمْ وَ وِلایَتَهُمْ. اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَاعْمُرْ قَلْبی بِطاعَتِک وَلا تُخْزِنی بِمَعْصِیَتِک وَارْزُقْنی مُواساةَ مَنْ قَتَّرْتَ عَلَیْهِ مِنْ رِزْقِک بِما وَسَّعْتَ عَلَی مِنْ فَضْلِک وَ نَشَرْتَ عَلَی مِنْ عَدْلِک وَ اَحْیَیْتَنی تَحْتَ ظِلِّک وَ هذا شَهْرُ نَبِیِّک سَیِّدِ رُسُلِک شَعْبانُ الَّذی حَفَفْتَهُ مِنْک بِالرَّحْمَةِ وَالرِّضْوانِ الَّذی کانَ رَسُولُ اللهِ صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِه وَ سَلَّمَ یَدْاَبُ فی صِیامِهِ وَ قِیامِهِ فی لَیالیهِ وَ اَیّامِهِ بُخُوعاً لَک فی اِکرامِهِ وَاِعْظامِهِ اِلی مَحَلِّ حِمامِهِ.

اَللّهُمَّ فَاَعِنّا عَلَی الاِْسْتِنانِ بِسُنَّتِهِ فیهِ وَ نَیْلِ الشَّفاعَةِ لَدَیْهِ اَللّهُمَّ وَاجْعَلْهُ لی شَفیعاً مُشَفَّعاً وَ طَریقاً اِلَیْک مَهیَعاً وَاجْعَلْنی لَهُ مُتَّبِعاً حَتّی اَلْقاک یَوْمَ الْقِیمَةِ عَنّی راضِیاً وَ عَنْ ذُنُوبی غاضِیاً قَدْ اَوْجَبْتَ لی مِنْک الرَّحْمَةَ وَالرِّضْوانَ وَ اَنْزَلْتَنی دارَ الْقَرارِ وَ مَحَلَّ الاْخْیارِ.

4 - هر روز هفتاد مرتبه ذکر «اَسْتَغْفِرُاللهَ وَ اَسْئَلُهُ التَّوْبَةَ» گفته شود و همچنین در این ماه صلوات بسیار فرستاده شود.

5 - از اعمال مهم این ماه، عمل کردن به روایت امیرالمؤ منین (ع) است که فرمودند:
در هر پنج شنبه از ماه شعبان، آسمان‌ها زینت شده و آنگاه فرشتگان عرض می‌کنند: خدای ما! روزه داران شعبان را ببخش و بیامرز و دعایشان را اجابت فرما!
بنابراین کسی که دو رکعت نماز به جا آورد که در هر رکعت سوره فاتحه را یک بار و توحید را صد بار بخواند و بعد از سلام دادن، صد بار نیز صلوات بفرستد، خداوند تمام خواسته‌های دینی و دنیایی او را برآورده می‌فرماید و کسی که یک روز از آن را روزه بگیرد، خداوند بدن او را بر آتش حرام می‌کند.

6- هر روز هفتاد مرتبه ذکر «اَسْتَغْفِرُاللهَ الَّذی لا اِلهَ اِلاّ هُوَ الرَّحْمنُ الرَّحیمُ الْحَی الْقَیّوُمُ وَ اَتُوبُ اِلَیْهِ» گفته شود. و در بعضی روایات "الْحَی الْقَیُّومُ" پیش از "الرَّحْمنُ الرَّحیمُ" است و عمل به هر دو خوبست و از روایات استفاده می‌شود که بهترین دعاها و ذکرها در این ماه استغفار است و هر کس هر روز در این ماه هفتاد مرتبه استغفار کند مثل آن است که هفتاد هزار مرتبه در ماه‌های دیگر استغفار کند.

7- صدقه دادن در این ماه اگرچه به اندازه نصف دانه خرمایی باشد، خوب است و خداوند بدن صدقه دهنده را بر آتش جهنم حرام می‌کند.

در روایتی از حضرت صادق (ع) نقل شده است که آن حضرت در باب فضیلت روزه رجب فرمود چرا غافلید از روزه شعبان؟ راوی عرض کرد یابن رسول الله چه ثوابی دارد کسی که یک روز از شعبان را روزه بگیرد؟ حضرت فرمود به خدا قسم بهشت ثواب اوست.
عرض کرد یابن رسول الله بهترین اعمال در این ماه چیست؟ فرمود: صدقه دادن و استغفار. هر کس در ماه شعبان صدقه دهد، خداوند آن صدقه را رشد دهد همچنان که یکی از شما شتر تازه متولد شده‌ای را تربیت می‌کند تا آن که در روز قیامت به صدقه دهنده برسد در حالتی که به اندازه کوه اُحُد شده باشد.

8- در کل این ماه هزار بار ذکر «لا اِلهَ اِلا اللهُ وَلا نَعْبُدُ اِلاّ اِیّاهُ مُخْلِصینَ لَهُ الدّینَ وَ لَوُ کرِهَ الْمُشْرِکونَ» را که ثواب بسیار دارد؛ گفته شود. از جمله آن که عبادت هزار ساله در نامه عملش نوشته شود.

و پایان بخش این مجال, فرازهای ناب و تابناک و دلنواز از مناجات شعبانیه؛ 

منابع و پی نوشت ها:

مفاتیح الجنان

صحیفه نور, ج17,19 و 20
عقد الفرید، ج 3، ص 143.
ارشاد مفید، ص 214.
مناقب ابن شهرآشوب، ج 3،ص 224 - اسد الغابه، ج 2، ص 20.
اسد الغابه، ج 2، ص 20.
ذکری الحسین، ج 1، ص 152.
سوره نحل، آیه 22.
تفسیر عیاشی، ج 2، ص 257.
مناقب، ج 2، ص 222.
الامامه و السیاسه، ج 1، ص 253.
سمو المعنی، ص 104.

/300/993/م