سنت ادخال السرور فی قلوب المؤمنین با ابزار رسانه
به گزارش سرویس اندیشه خبرگزاری رسا، برنامه «خنداونه» را می‌توان یکی از مهم‌ترین برنامه‌های فرهنگی اجتماعی سال‌های اخیر در تلویزیون ایران دانست؛ این اهمیت بر مبنای چند شاخصه پدید آمده است که از جمله آن‌ها می‌توان به خلأ جدی ناشی از فقدان برنامه‌های سالم شادی‌آور در تلویزیون دانست که باعث می‌شود مخاطبان انبوه میلیونی رسانه‌های داخلی دلزده از برنامه‌های به ظاهر شاد و به باطن سطحی و مبتذل راه‌های دیگری را برای تأمین نیازهای عاطفی‌شان به شادی تجربه کنند.
اساساً باید گفت یکی از ویژگی‌های جامعه ما که جامعه‌ای دینی است و آداب و اخلاق فردی و اجتماعی‌اش بر مبنای آموزه‌های دینی و فرامین آیینی شکل می‌گیرد این است که در عین حال که برنامه‌های مربوط به عزاداری و آیین‌های سوگواری با نظم سبک و سیاق مشخص و مدونی و به زیبایی هرچه تمام‌تر ظهور و بروز جمعی می‌یابد اما برنامه‌های شادی آفرین و نشاط آور نه به لحاظ تئوریک مورد تفکر و تأمل قرار گرفته است و نه مابه‌ازای بیرونی مشخص و بارزی دارد.
برای عزاداری مان برنامه داریم، برای شادی مان، نه!
برای نمونه در ایام عزاداری مردم ما در آیین‌های سنتی و جمعی‌شان به شکل و شمایل خاصی گرد هم می‌آیند و به عزاداری می‌پردازند اما همین مردم وقتی بناست شادی جمعی خود را بروز دهند دچار تشویش، ابهام و حتی ظهور و بروزهای غیر دینی می‌شوند و به عبارت دیگر شادی رنگ گناه به خود می‌گیرد و از منظر آموزه‌های دینی زیر سؤال می‌رود، نکته اینجاست که آن‌ها که باید به عنوان نخبگان اجتماعی، جامعه شناسی و دین شناسی زمینه‌ها و مصادیق شادی سالم و مبتنی بر آموزه‌های دینی را از متن دین استخراج کنند دچار کم کاری و غفلت شده و میدان شادی مردم را به کسانی واگذار کرده‌اند که خود چندان مقید و متعهد به آموزه‌های و اخلاق دینی نمی‌دانند.
انتخاب‌های بدیع، ابتکارات خلاق، آموزندگی صحیح
برنامه‌ای همچون خنداونه در چنین فضایی است که اهمیت مضاعف می‌یابد و باید آن را به شکل جدی‌تر و دقیق‌تری مورد توجه قرار داد، خنداونه تلاش می‌کند با دست یازیدن و ساختارهای برنامه سازی تلویزیونی و نیز محتوای فرهنگی و اجتماعی محصولی با نشاط، مفرح، شادی آفرین و در عین حال آموزنده برای مخاطبانش فراهم آورد و در این میان انتخاب‌های بدیع، ابتکارات خلاقانه و اجرای پر تحرک و جذاب رامبد جوان مؤلف‌های اصلی رسیدن به این موقعیت شده‌اند.
در خنداونه همه عناصر بصری و مفهومی در خدمت یک کل واحد قرار می‌گیرد که همان نشاط و فرح جسمی و روحی است و حقیقت آن است که این رویکرد اتفاقاً مبتنی بر آموزه‌های اخلاقی و عرفانی اسلام است. در اسلام ماده و معنا مرتبط با یک‌دیگرند و صورت و ضمیر در پیوند با هم، موفقیت یک برنامه شاد و سالم دقیقاً آنجا ظهور پیدا می‌کند که سازندگانش موفق شوند پلی حقیقی و واقعی میان صورت و معنا و ماده و باطن به وجود آورند و این اتفاقی است که در بخش‌های مختلفی از برنامه خندوانه رخ داده است.
دوری از ابتذال و توجه درست به توانمندی‌ها
اجرایی به دور از ابتذال و ناشی از توانمندی‌های حقیقی و صادقانه سازندگان در کنار گرافیک خوب، آیتم‌های متنوع و جذاب و البته دقت در انتخاب کاراکتر مهمان‌ها و هنرمندان همگی باعث می‌شود تا این برنامه تلویزیونی تبدیل به یک برند قابل دفاع در حوزه آثار طنازانه سال‌های اخیر تلویزیون شود.
در این برنامه خبری از ابتذال، سطحی‌گرایی و ساده‌لوحی منتشر در بسیاری از برنامه‌های به اصطلاح طنز تلویزیونی نیست، برنامه‌های که لودگی را به جای طنز و توهین و تمسخر را به جای کمدی فاخر تحویل مخاطبان خویش می‌دهند.
تلاش برای انطباق طنز با آموزه‌های دینی
اما این برنامه به جهت انطباق بر آموزه‌های دینی هم اتفاقات خجسته‌ای را به منصه ظهور و بروز رسانده است، ترکیبی از لحظات مفرح بذله‌گویی کمدین‌ها در کنار شور و نشاط ناشی از اجرای دسته جمعی قطعات شاد و در ادامه، بهره‌گیری از غنای مباحثی که مهمانان نخبه برنامه در گفت‌وگویی جذاب با مجری پدید می‌آورند.
گرافیک، موسیقی و ترکیب خوب بخش‌ها در کنار فرهنگ سازی مؤثر و غیرشعاری
به همه این‌ها باید اضافه کرد عنوان، گرافیک و قطعات موسیقایی برنامه را که ترکیبی همگن و هارمونیک برای تأثیرگذاری بر مخاطب به وجود آورده است.
اضافه بر همه این نکات، نوع فرهنگ سازی منتشر و مستتر بر برنامه هم کاملاً نوآمد و جذاب و تأثیرگذار است، دوری از بیان شعاری و اجرای متکلفانه و سپردن وظیفه انتقال مفاهیم به کارکردهای هنری و تصویری عناصر تلویزیونی از جمله ویژگی‌های ارزشمند خنداونه است که توانسته باعث ارتقای سطح کیفی این برنامه شود.
رامبد جوان؛ عامل مهمی در موفقیت خندوانه
اما گذشته از همه این موارد باید گفت خنداونه بر پایه ابتکارات و خلاقیت‌های جذاب و منحصر به فرد رامبد جوان شکل گرفته است، رامبد جوان به عنوان یک استعداد قابل توجه در حوزه اجرای کمدی و طنز با بیان جذاب و حرکت بدن متناسب و شگردهای مبتکرانه به جا، به اندازه و در خور، حجم قابل توجه‌ای از دلایل موفقیت خنداونه را معطوف خود کرده است.
استفاده درست و خلاقانه از حضور مردم در استودیو
اما یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین مؤلفه‌های قناع بصری و جذابیت‌های تلویزیونی خندوانه استفاده صحیح، خلاق و به اندازه از حضور مردم و حضار داخل استودیو در بخش‌های مختلف برنامه است، چه در ریکشن‌های خندیدن، دست زدن و ... و چه در اجرای دسته جمعی قطعات موسیقایی و چه در اجرای مسابقات تلاش شده است تا بهترین و بیشترین استفاده مفید و جذاب و مبتکرانه از حضور تماشاگران داخل استودیو به انجام رسد و این دقیقاً نقطه مقابل سایر برنامه‌های تلویزیونی از این دست است که تماشاگر در آن‌ها کمترین حضور فعال را داشته و بیشتر به مثابه آکسسوار صحنه و زینت المجالس به شمار می‌رود.
چرا معتقدیم خندوانه یک برنامه دینی است؟
خنداونه یک برنامه دینی است، چرا که شادی و نشاط جمعی را به شکل و شیوه‌ای نجیب و با متانت و در عین حال حقیقی برای مخاطبانش به ارمغان می‌آورد و این نکته‌ایست که در آموزه‌های دینی به شدت مورد تأکید قرار گرفته است و می‌توان آن را مصداقی از «ادخال السرو فی قلوب المومنین» دانست.
در آموزه‌های دینی به کرات اشاره شده است که مؤمن لبخند به لب دارد و شادی او در چهره‌اش نمایان و غم او در قلبش نهان است و برنامه خندوانه تا حد قابل توجهی در راستای نشاندن گل لبخند بر چهره مخاطبان خویش به موفقیت دست یافته است.
افزایش نشاط اجتماعی و کاهش عصبیت فردی و جمعی
نقش مؤثر خندوانه تنها معطوف به این موارد نمی‌شود و چه بسا باید گفت از مهم‌ترین و جدی‌ترین اثرات این برنامه ایجاد روحیه نشاط اجتماعی و کاستن از عصبیت جمعی و جلوگیری از بیماری‌های مختلف جسمی و روحی است که به طور مثال می‌توان به همین طرح جذاب و درخور شنبه‌های خندوانه در مترو اشاره کرد و نیز سایر تأثیر و تأثرات مستقیم و غیر مستقیم فردی و جمعی این برنامه که می‌تواند به افزایش شور و نشاط مردم و به طبع بالا رفتن راندمان کاری و میزان رضایت مندی از زندگی در مخاطبان منتهی گردد.
جناب خان و نیما؛ کاتالیزورهایی برای جذابیت و خنده مضاعف
نکته آخر که به لحاظ ساخت برنامه به شدت قابل توجه و تأکید است استفاده کاملاً درست و بهینه و جذاب و مکمل از کاراکترهای طنازانی همچون جناب خان و نیما است که همچون پازلی به بدست آمدن تصویر نهایی کامل و مؤثری از یک برنامه مفرح و شادی آور که در عین حال دارای بار فرهنگی و غنای معرفتی است کمک می‌کند.
ناگفته نماند...
آنچه در این نوشتار به عنوان محسنات و ویژگی‌های مثبت و نکات قوت خندوانه اشاره کردیم بدین معنا نیست که این برنامه دقیقاً منطبق با ایده آل و آرمانهای برنامه طنز مد نظر ماست و باید تأکید کنیم که خندوانه گرچه برنامه قابل دفاعی است اما در عین حال ایرادهایی هم دارد و تا رسیدن به نقطه کاملاً مطلوب فاصله ای در پیش دارد.
از جمله نکاتی که در این خصوص می‌توان به آن اشاره کرد برخی میان برنامه‌های اجرایی توسط کاراکترهای تلخک مأب برنامه است که گاه به دلیل ضعف متن، بیشتر به سمت لودگی می‌رود تا طنز فاخر.
ضمن اینکه حجم موسیقی مورد استفاده قرار گرفته در برنامه، گاه بیش از حد نرمال و استاندارد و هارمونیک می‌شود؛ ضمن اینکه همین قطعات موسیقیایی نیز گاه به لحاظ متن و مضمون قابل نقد است؛ «دو و دو و دو و دو و دو...»؟! «چیک و چیک و چیک و چیک و...»؟!
نکته دیگری که در این خصوص باید به آن اشاره کرد تکراری و دمده شدن سؤالات مجری از میهمان‌ها و به اصلاح «زرد شدن» مباحث است که باعث می‌شود برنامه از فخامت و وزانت بیفتند؛ اینکه «آشپزی شما چطور است؟» و... .
وقتی از برنامه دینی حرف می‌زنیم از چه حرف می‌زنیم؟
یکی از نکاتی که در این نوشتار مورد اشاره قرار دادیم بحث دینی بودن یک برنامه، خاصه طنز، و بخصوص مسئله شادی بر مبنا و با معیار دینی بود.
نگارنده بر آن است که دین، برنامه جامع و مانع زندگی است و همان طور که درباره سایر ویژگی‌ها و ظرایف و دقایق زندگی انسان برنامه دارد، حتماً در باب شاد بودن و شادی کردن او هم آموزه‌ها و دستور العمل هایی را داراست.
منتها نکته این است که نخبگان دینی و عالمان آیینی باید این آموزه‌ها را از میان متون دینی کشف کرده و به مردم ارائه دهند.
و اتفاقاً حلقه گمشده و بخش مورد غفلت قرار گرفته در همین جاست. دین، برنامه جامع زندگی است اما متولیان دین، گاه در موضوعاتی دچار غفلت و یا افراط و تفریط می‌شوند؛ موضوع غم و شادی و عزاداری و شادی نمودن هم ظاهراً از همین دسته امور است؛ جامعه ما به درستی مناسک و آیین‌های متنوع و جذاب و زیبایی در باب عزاداری دارد اما در باب شادی کردن نه؛ دچار خلأ و فقدان است و از این ناحیه نیز لطمات قابل توجهی خورده است و گاه حتی قافیه را به معاندان و مخالفان فرهنگ اسلامی باخته است و مردم ما به خاطر یک نیاز طبیعی و غریزی به ورطه گناه افتاده‌اند.
چاره آن است که تئوری و عملی شادی، از متن دین استخراج شود و در این مسیر از همه ظرفیت‌های دینی و بومی نیز استفاده بهینه گردد.
و یکی از اهمیت‌های مضاعف خندوانه این است که در همین مسیر خطیر گام نهاده است که باید با نقد و نظر، یاری‌اش کرد.
/702/993/م