تجمل‌گرایی آفت اقتصاد سالم
به گزارش سرویس پیشخوان خبرگزاری رسا، از وقتی صدای تلق تلق درشکه و گاری از خیابانهای سنگ‌فرش قطع شد و صدای بوق ماشین دودزا در خیابانهای آسفالت شده گوشمان را کر کرد، از وقتی سوزن نخ و پارچه برای پینه زدن لباسها در گوشه خانه‌ها جای خود را به چرخ خیاطی آن هم صرفا برای تزیین داد، از وقتی دیگچه‌های مسی و چراغ سه‌فتیله‌ای از توی مطبخ‌ها رفت و جای آنها پلوپز و آرام‌پزهای برقی در آشپزخانه‌های اوپن به خودنمایی پرداخت، صفا و صمیمیت بین آدم‌ها کم‌رنگ شد، رفت و آمدها محدود گشت و تجملات و زرق و برق بین خانواده‌ها فاصله انداخت و به قول پدربزرگها و مادربزرگها خونها کم‌رنگ شد.
تجملات شد جزء لاینفک زندگی‌ها، وسایل غیرضروری و صرفا لوکس در گوشه و کنار خانه‌ها، بهانه‌ای شد برای فخرفروشی، چشم و هم‌چشمی و پرستیژ، در کمتر خانه‌ای وسایل لوکس و تجملاتی و پرزرق و برق به چشم نمی‌خورد، وارد هر خانه‌ای که می‌شوی از شیرآلات آشپزخانه و حمام و... تا مبلمان و پرده و ظرفها همه رنگ و لعابی از اشرافی‌گری و تجملات به خود گرفتند، گویی وارد یک قصر شده‌ای نه یک خانه معمولی!
هرچند شاید تصور چنین فضایی در هر خانه‌ای مقدور نباشد یا غلو به نظر آید ولی همین که شما اگر برای انتخاب یک سرویس روشویی و شیرآلات به بورس این لوازم سر بزنید و وسایل پشت ویترین‌ها و داخل مغازه‌ها با دیزاین زیبا و جذاب، شما را بانوی یک قصر متصور کند و هوش از سرتان ببرد، و شما شرمسار از ناتوانی در خرید، از دنیای تخیلی خود خارج شوید، حسی دوگانه در وجود شما به وجود می‌آید.
مگر ما در کجا زندگی می‌کنیم که برای دستشویی و حمام آن شیرآلات طلایی و برنجی با روشویی‌های سلطنتی!! تهیه کنیم؟ مگر می‌شود برای یک خانه 60 متری که کلی وام و قسط دارد یک وان تمام اتوماتیک با شیرآلات فرنگی خرید!! مگر چنین خانه‌هایی هم داریم؟! که این همه وسایل شیک و اشرافی در آنها به کار رود؟ مگر نه آن است که باید زندگی‌های ساده اسلامی داشته باشیم؟!
رواج تجمل‌گرایی تا کجا؟!
اشکالات زیادی در برخی از زندگی‌های ما وجود دارد که ما را از مسیر صحیح سبک زندگی اسلامی خارج کرده است، تجمل‌گرایی و تمایل به زندگی‌های تشریفاتی و پر زرق و برق از این جمله است که آثار ناگواری را برای زندگی فردی و اجتماعی شهروندان ما رقم زده است.
تجمل‌گرایی چیست؟ بد است یا خوب؟ چقدرش بد است و چه میزان خوب؟ چرا در بین بسیاری از مردم ما تجمل‌گرایی و مصرف‌گرایی رواج دارد؟
سعید خسروی کارشناس فرهنگی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان در پاسخ به سوالاتم ضمن ارائه توضیحات مفیدی خاطرنشان می‌کند: «تجمل‌گرایی آن است که فرد به مادیات و زر و زیورهای دنیا دل می‌بندد، بدون اینکه توان مالی کافی داشته باشد و در تهیه مواردی همچون لباس، وسیله نقلیه و لوازم منزل به صورت افراطی برخورد می‌کند و فقط به منظور عقب نماندن از دیگران دست به این اقدام می‌زند.»
وی با استناد به روایتی از حضرت علی(ع) در مورد نکوهش تجمل‌گرایی می‌گوید: «تجمل‌گرایی در زبان بزرگان دینی مورد مذمت و نکوهش قرار گرفته است. حضرت علی(ع) در روایتی می‌فرمایند: «زرق و برق‌های دنیا عقل‌های ضعیف را فاسد می‌کند.»
از وی در مورد عوامل تجمل‌گرایی سوال می‌کنم، خسروی سه عامل رسانه، فرد و جامعه و اطرافیان را در این موضوع دخیل دانسته و در ادامه به توضیح هر یک از این موارد می‌پردازد و می‌گوید: «رسانه‌ها به دلیل ارتباط نزدیکی که با مخاطب دارند از توانایی فوق‌العاده‌ای برای القای یک موضوع برخوردارند. رسانه‌های تصویری گاهی به دلیل برخی منافع مادی و گاهی یک کار کارشناسی نشده، به سمت ترویج مسائلی می‌روند که حاصلی جز تزریق تجملات به بدنه جامعه ندارد. در این صورت چگونه می‌توان از شهروندی که یک رسانه را عنوان منبع معتبر فکری محسوب می‌کند، انتظار داشت تا اسیر تجملات نشود.»
این کارشناس مسائل فرهنگی در ادامه به بحث فردی و گرایش انسانها به تجملات اشاره کرده و می‌گوید: «یک شهروند به اشکال مختلف به این مسئله دامن می‌زند. مهم‌ترین نکته در این باره نگاه غیر واقع‌بنیانه او به اطراف خود اوست.
تجمل‌زدگی بدان معناست که شخص هنوز به حقیقت انسانی و اصالت خودش ایمان ندارد، نیازهای خود را به خوبی شناسایی نکرده است و شخصیت شرافت و بزرگی خود را در امور جسمانی و برتری‌های مادی می‌داند. به همین جهت سعی می‌کند که به هر شکل ممکن به خواسته‌هایش که از هواهای نفسانی او نشأت گرفته‌اند پاسخ مثبت بدهد.»
وی می‌افزاید: جالب اینجاست که تجمل‌گرایی و مصرف‌گرایی بی‌رویه در اکثر افراد جامعه دیده می‌شود. هرکس به تناسب موقعیت مالی و شخصیتی خودش، به گونه‌ای میل به مادیات و لوازم و اسباب اضافی دارد و پیرامون خود انواع لباس و لوازم بیهوده و گران اما کم کاربرد دارد که بیشتر برای مصارف موردی یا از سر چشم و هم‌چشمی تهیه شده و فرد را دچار مصرف‌گرایی بی‌رویه کرده است.»
خسروی در تکمیل صحبتهایش به جامعه (بستگان و اطرافیان) به عنوان سومین عامل در گرایش به تجملات اشاره می‌کند و در توضیحات بیشتری تصریح می‌کند: «آداب و رسوم غلط حاکم بر جامعه عامل دیگری است که در ترویج تجمل‌گرایی نقش دارد. توقعاتی که اطرافیان دارند، به مرور تبدیل به یک پذیرش اجتماعی شده است.»
وی می‌گوید: «در زمانه ما هم مثل گذشته یک شخص برای تشکیل زندگی و ازدواج می‌تواند با کمترین هزینه ممکن اقدام نماید، اما این توقعات افراد خانواده، فامیل، دوست و همسایه‌هاست که او را این چنین گرفتار می‌کند که در عین تنگدستی، خود را به صورت یک انسان مرفه و گشاده‌دست بنمایاند تا مثلا جشن عروسی آبرومندی برگزار کند یا مثلا خانه خود را با لوکس‌ترین وسایل برای شادی دل دیگران تزیین کند.»
نیازهای جسمی و روانی
انسان دو بعد در زندگی دارد و هر دو بعد باید به احسن وجه نیازهایش تأمین شود تا فرد یک زندگی نرمال داشته باشد.این ابعاد شامل نیازهای جسمی و روانی است.
دکتر محمدرضا کرمی استاد دانشگاه و پژوهشگر مسائل فرهنگی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان در توضیح ابعاد وجودی انسان و تأمین نیازهای مادی و معنوی افراد خاطر نشان می‌کند: «در جوامع صنعتی و با نگاه غربی، مفهوم معنویت در برخی از زندگی‌ها کم‌رنگ شده و برای تأمین نیازهای روانی، جایگزین‌هایی برگرفته از نیازهای جسمی و بصری قرار داده شده است.»
وی با ذکر مثالی این مسئله را شفاف‌تر کرده و این طور توضیح می‌دهد: «وقتی مفهوم عبادت و دین‌مداری از زندگی حذف شد برای تأمین این نیازهای عاطفی و روانی جایگزین‌هایی مثل دوستی‌ها، عرفان‌های کاذب و درمان‌های ماورائی قرار داده شد. این پدیده باتوجه به آنکه در کشور ایران مسائل معنوی جایگاه ویژه‌ای دارد، تغییر سبک در زندگی ایجاد کرد و خودش را در گسترش جاذبه‌های بصری زندگی نشان داد، این جاذبه‌های بصری در فرهنگ قدیم ایرانی نمودهایی مثل کاشی‌کاری‌ها و نقش‌فرش و همین‌طور معماری و مینیاتور داشتیم، اما امروز با فاصله گرفتن از آن هویت اصیل ایرانی- اسلامی این جاذبه‌های بصری به سمت مدرن شدن و تکنولوژی رفت و عملاً چون توان پاسخگویی به آن نیازهای معنوی و فطری و روانی ما را نداشت روز به روز گسترش فیزیکی پیدا کرد که امروز شاهد هجوم لجام گسیخته تجمل در زندگی هستیم.» این استاد دانشگاه در تکمیل توضیحاتش می‌گوید: «این مسئله در ذات خود آسیب جدی را به دنبال دارد چون نمی‌تواند آن نیازهای روانی را برطرف کند، عملاً تشنگی کاذب ایجاد می‌کند، حالت انسانها در برخورد با این پدیده مثل تشنه‌ای است که آب شور دریا مصرف کند، درست است که آب می‌نوشد، اما هر لحظه تشنه‌تر می‌شود و گاهی تا نابودی مطلق پیش خواهد رفت.»
دکتر کرمی می‌گوید: «به نظر می‌رسد استفاده درست از تکنولوژی باید به جامعه آموزش داده شود و در کنار آن برای رفع نیازهای بصری و معنوی و روانی برنامه‌ریزی درست صورت گیرد. به‌طور مثال اگر در پدیده شهرسازی و معماری از مؤلفه‌های بصری درست استفاده کنیم بخشی از نیاز جدی جامعه به آرامش و درک بصری را پاسخ داده‌ایم و در جهت کاهش تجملات و تجمل‌گرایی گام برمی‌داریم. اما وقتی در محیطی زندگی می‌کنیم که حتی معماری و حتی رنگ و نقش فرش‌ها و پارچه‌ها برگرفته از طبیعت خشن مدرن است، گرایش به تجملات مدرن طبیعی و روزافزون خواهد بود.»
معماری سنتی یا مدرن؟
از آقای دکتر کرمی می‌پرسم پس بدین ترتیب می‌فرمایید معماری سنتی نقش بسزایی در گرایش مردم به زندگی ساده دارد و آیا واقعاً معماری سنتی می‌تواند تا این اندازه در تغییر سبک زندگی تأثیرگذار باشد؟ این استاد دانشگاه در پاسخ به سؤالم این طور توضیح می‌دهد: «تمام مؤلفه‌های پیرامون یک فرد تأثیر مستقیم بر انتخاب‌های فرد دارد، تمام این موارد به ما سبک زندگی را آموزش می‌دهد، وقتی همه اطراف، ما را به سمت ادبیات مدرن سوق می‌دهد، طبیعی است که گرایش به ابزار مدرن در ما رشد کند.»
وی می‌گوید: «وقتی ما با بهترین هتل‌های سنتی دنیا روبه‌رو می‌شویم به روزترین امکانات تکنولوژی را دارند اما تجمل‌گرایی نیست و به شدت همخوانی بین تکنولوژی و ابزار غیرمدرن تجمل در آنجا ورود دارد.»
به آقای کرمی می‌گویم یعنی شما تکنولوژی را نفی می‌کنید؟ وی خاطرنشان می‌کند: «نه، استفاده از ابزار مدرن را نفی نمی‌کنیم استفاده از ابزار مدرن درحد معقول لازم و واجب است، اما رفع نیازهای عاطفی و روانی اگر از مسیر خود صورت نگیرد ما به سمت استفاده از ابزار مدرن برای نیازهای بصری می‌رویم و البته نیازهای بصری یکی از نیازهای عاطفی است.»
وی می‌افزاید: «به نظر می‌رسد این نکته هنوز جا نیفتاده است که استفاده از تکنولوژی باید به درستی تبیین شود و در کنار آن مؤلفه‌های رفع نیازهای روانی هم لحاظ شود و در زندگی جاری باشد تا افراد بتوانند از طریقی غیر از تکنولوژی به آرامش مدنظر و موردنیازشان برسند، این مؤلفه‌ها می‌تواند در معماری، در هنر، در طراحی‌های پارچه و لباس و رنگ در مبلمان شهری و در رسانه‌ها نمود داشته باشد.»
این استاد دانشگاه می‌افزاید: «مثلاً اگر مناطق سنتی ایران مثل یزد و اصفهان که هنوز بافت سنتی و معماری اصیل خود را حفظ کرده حضور پیدا کنیم، استفاده از تکنولوژی درحد اعلای خود دیده می‌شود، اما این استفاده از تکنولوژی به سمت تجمل نرفته است چون زیبایی معماری مثل مسجد امام یا میدان امیر چخماق یزد به راحتی نیازهای بصری و روانی ما را تأمین می‌کند و عملاً تجملات تکنولوژی در مقابل این زیبایی‌های واقعی محلی از اعراب ندارد.»
ریشه‌های تجمل‌گرایی در چیست؟
از تجمل‌گرایی به عنوان آفت جامعه امروز نام برده می‌شود. حال تجمل‌گرایی چیست و چرا یک آفت است؟ دکتر امان‌الله قرائی مقدم جامعه‌شناس در پاسخ به این سؤال به گزارشگر کیهان می‌گوید: «تجمل‌گرایی به معنای گرایش به تجملات یکی از پدیده‌های نابهنجار اجتماعی و یک بیماری روان‌شناختی است. هرچند که نمی‌توان آن را یک رذیلت اخلاقی دانست، ولی باید اذعان کرد که آثار آن از یک رذیلت اخلاقی در روحیه فرد و جامعه کمتر نیست.»
این جامعه‌شناس در ادامه اضافه می‌کند: «گرایش به تجمل یک امر طبیعی و فطری است ولی مراد از تجمل‌گرایی در این‌جا، شکل افراطی این گرایش است که پیامدهای زیانباری را بر اقتصاد سالم خانواده و جامعه برجای می‌گذارد و از مصادیق اسراف، تبذیر به شمار می‌آید.» وی با بیان اینکه تجمل‌گرایی مثبت و منفی داریم، درخصوص عوامل گرایش به تجملات منفی و مصادیقی از این زرق و برق‌ها توضیحاتی می‌دهد و می‌گوید: «کسانی که به صورت افراطی دچار تجمل‌گرایی هستند، باتوجه به مد روز عمل می‌کنند و گرفتار بیماری مدگرایی هستند، اینان با چشم و هم‌چشمی هر از گاهی وسایل خانه مثل تلویزیون، فرش، یخچال، مبلمان و... را به سمساری می‌د هند و وسایل نویی را می‌خرند که به اصطلاح چیدمان منزلشان را به روز کنند تا از قافله مد عقب نمانند و بدین ترتیب بخواهند سری بین سرها درآورند تا نقاط ضعف خود را بدین ترتیب کاهش دهند و این یک آفت بزرگ برای جامعه است.»/998/د101/س
منبع: روزنامه کیهان