روزه؛ عبادتی آسان
به گزارش خبرگزاری رسا، یادداشت حضرت آیت الله صافی گلپایگانی به مناسب ایام ماه مبارک رمضان با عنوان روزه، عبادتی آسان به شرح زیر است:
شريعت اسلام با فطرت بشر هماهنگ، و احكام آن، خواستههاي واقعي فطرت و طبع سليم و ذوق مستقيم است. اسلام به خرد و نيروي انديشه بشر اهميّت فراوان داده و او را به تعقّل و كنجكاوي و تحقيق تشويق ميكند و كساني را كه از حكومت عقل و مراجعه به آن سرباز ميزنند، سرزنش و توبيخ مينمايد.
تعاليم اسلام تحميلي بر روح پاك انسانيّت ندارد و وجدان بشر از اين كه روش خود را با آن تعاليم منطبق سازد، سنگيني و فشاري را احساس نميكند.
یگانه صراط مستقیم
يگانه‌صراط مستقيم و كوتاهترين راه به سوي مقاصد عاليه، برنامههاي اسلام است كه مصالح دين و دنيا، جسم و روح و فرد و اجتماع را با هم جمع نموده است.
آن‌چه در اين دين حنيف مورد نهي و حرمت واقع شده، چيزهايي است كه بر فطرت تحميل شده و با خواستههاي آن هماهنگ نيست. و آن چه مورد امر قرار گرفته و حكم به وجوب و استحباب آن شده، مطابق با فطرت است.
«خير و مصلحت» و «دفع ضرر و مفسده»، پايه احكام اسلام است و در هر كجا، دو مصلحت باهم مزاحمت كنند، حفظ مصلحت مهمتر و در هر جا ناچاري به ارتكاب يكي از دو مفسده باشد، پرهيز از عملي كه مفسدهاش بيشتر است، لازم ميشود.
سهولت و آسانی احکام اسلام
يكي از مشخّصات و علايم شريعت اسلام، «سهولت و آساني احكام» آن است؛ چنان‌چه در اموري كه تشريع اسلام بر پايه آن استوار است، «امكانات مكلّفين» و «عملي بودن تكاليف» مدّنظر قرار ميگيرد.
تعاليم سخت، برنامههاي دشوار و پر زحمت و مخالفت با فطرت سبب ميشود كه فرد، بيشتر از اطاعت سرباز زند؛ و دين به واسطه آن فقط مكتب رياضت و وسيله كوبيدن و افناي غرايز باشد؛ و از فوايدي كه بايد براي دنيا و آخرت، نظام اجتماع، تهذيب اخلاق، تربيّت و هدايت و ترقّي داشته باشد، خالي گردد.
بديهي است اگر قانون، بر خلاف فطرت و براساس رعايت مصلحت و دفع مفاسد نباشد، قابل دوام نيست و عاقبت هم اگر با زور و قهر، بر بشر تحميل شود، با مقاومت و عكس العمل شديد مواجه شده و در مقابل فطرت محكوم ميگردد.
اصول قرآنی و روایی
از اين جهت اسلام در موارد عُسر و حرج، اضطرار، ضرر و تقيّه، طبق شرايطي كه در فقه بيان شده، احكام و تكاليف خود را برداشته است. و قرآن مجيد و نصوص و روايات، اين اصول را تثبيت و تقرير فرمودهاند كه به نمونههايي از آن اشاره ميگردد:
الف ـ آيات كريمه
«فَاَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّينِ حَنِيفاً فِطْرَتَ اللهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَا» ؛ «وَمَا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينَ مِنْ حَرَج» ؛ «يُرِيدُ اللهُ أَن يُخَفِّفَ عَنكُمْ»؛ «يُرِيد اللهُ بِكمُ اليُسرَوَ لايُريد بِكُم العُسرَ» ؛ «مَايُريدُ اللهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُم مِّنْ حَرَج وَلكِن يُرِيدُ لِيُطهِّرَكُمْ وَلِيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكُم لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ»
ب ـ احاديث شريفه
«لا ضَررَ وَلاضِرار في الإسلام»؛ «رُفِعَ عَن اَمَّتِي تِسعَة ...»؛ «يَسِّرُوا وَلا تُعَسِّرُوا وَبَشِّرُوا، ولاتنفِرُوا...»
مطابق آن چه بيان گرديد، بناي شرع بر تسهيل و آساني است؛ پس، اين سؤال مطرح است كه چرا تكاليف دشوار ـ كه به بذل مال و جان نياز دارد ـ در شرع بسيار است؟
در پاسخ بايد گفت: اگرچه بذل جان و فداكاري آسان نبوده و بذل اموال نيز بر كساني كه از خصلت سخاوت محروماند و از همدردي با هم نوع، لذّت نبرده و آن را پرداخت غرامت و ضرر ميپندارند، دشوار است؛ امّا براي تحصيل مقاصد مهم و يا دفع مفاسد بزرگ، تحمّل اين زحمات، گوارا و موافق با فطرت است و وقتي اين تكاليف به نوع بشر عرضه شود، همه با صرف نظر از توجّه به خود، انجام آن را لازم و از اصول و نواميس كمال و بقاي نظام اجتماع ميدانند. اين گونه تكاليف، خلاف يُسر و آساني نيست؛ بلكه تأمين‌كننده آن نيز است.
در ضمن آيات راجع به روزه ماه رمضان، اين جهت سهولت دين اعلان گرديده و نشانگر آن است كه در تشريع روزه هم اين موضوع رعايت شده است.
حکم عقل بر تحمّل زحمت روزه
روزه بر نفوس معتاد به صرف غذا سخت بوده و به نوعي، رياضت است؛ چرا كه مانند هر رژيم تربيتي ديگر، با هواي نفس انسان سازگار نيست؛ ولي اين ناسازگاري مثل ناسازگاري دارو با اشتهاي بيمار است و قبول نكردن ذايقه و تنفّر مزاج بيمار، به واسطه طعم دارو است؛ ولي فطرت، وجدان و عقل بيمار، خوردن اين دارو را پذيرفته و تحمّل زحمت آن را لازم ميداند و سرباز زدن از خوردن آن را ناپسند و نابخردي ميشمارد؛ به طوري كه اگر بيمار از خوردن آن دارو خودداري كند، پرستار ـ كه عقل و فطرتش پا بر جا است ـ آن را به زور به او ميخوراند.
امّا اگر دارويي زيانآور بود، نبايد آن را به بيمار خورانيد و يا اگر خوردن آن دارو، ناراحت كننده است، ولي قابل تبديل به داروي ديگر ميباشد، پزشك حاذق آن را به داروي ديگر تبديل مينمايد و يا اگر تغيير زمان آن، مصلحت مهمّي داشت، وقت آن را تغيير ميدهد.
خداوند متعال در ضمن بيان احكام روزه، دستور فرموده است كه مسافر و بيمار در وقت ديگر ـ كه اين دو عذر را ندارند ـ روزه بگيرند. سپس ميفرمايد: «يُرِيدُ اللّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ؛ خدا بر شما آساني ميخواهد.» خداوند در روزه نيز، سختگيري و دشواري نخواسته و به طور كلّي هدف تكاليف، تنگگرفتن بر مردم و به دشواري انداختن آنان نيست؛ بلكه خدا نسبت به بندگانش رؤوف و مهربان است؛ آساني امور آنها را ميخواهد و سختگيري بر آنان را اراده نفرموده است.
اگر چه اصل مذكور، در ضمن احكام روزه بيان شده، امّا اصلي كلّي است كه در تمام موارد ديگر هم منظور شده و تذكّر آن در ضمن احكام روزه، به اين دليل است كه: بسا بعضي نادانان و ناپختهگان گمان كنند كه در تشريع روزه بر مكلّفين سختگيري شده است و از اين رو خداوند براي دفع اين توهّم فرموده است: «يريد الله بكم اليسر» ؛ بي شك اگر مراد خداوند از روزه به دشواري افكندن بندگان بود، از بيمار و مسافر و پيران سالخورده، وجوب آن برداشته نميشد.
پس، اي برادر مسلمان! سپاس خداي را به جاي آور و نعمت اسلام را قدر بدان و در ماه رمضان، فرمان او را به جان و دل پذيرا شو!
مبادا كه از آمرزش خدا در اين ماه محروم بماني: «فالشقي من حرم غفران الله في هذا الشهر العظيم». مبادا بدون عذر شرعي روزهات را افطار كني و با امر الهي در اين ماه عزيز مخالفت كرده و معصيت نمايي و مشمول اين حديث شريف گردي: «مَن اَفطَرَ يَوماً مِن شَهر رَمَضان خَرجَ رُوحَ الايِمانِ مِنه؛ كسي كه روزي از ماه رمضان را [بدون عذر] افطار كند، روح ايمان از او بيرون خواهد رفت.»/1323/د102/ج1