استدلال به حدیث لاضرر در معماری و شهرسازی اسلامی

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، محمدرضا اولیاء استاد دانشکده هنر و معماری داشگاه یزد امروز در  چهارمین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران که در تالار مرکزی شهر قم برگزار شد، در ارائه خلاصه مقاله ای با عنوان نقش قاعده لاضرر در معماری و شهرسازی اسلامی اظهار داشت: این قاعده برآمده از حکم پیامبر است که هیچ کس نباید در حق دیگری ضرر و زیانی و ارد کند و همین قاعده می تواند منشأ عظیمی در معماری و شهرسازی ما باشد.

وی افزود: به عنوان نمونه در شهر یزد در محله ای وقتی به حریم خانه ای تجاوز می کنیم دستور صریح پیامبر را زیر سؤال برده ایم و یا وقتی بیمارستان دولتی به گونه تأسیس می شود که حیاط خانه های دیگران دیده می شود، در واقع به مردم آموزش می دهیم که ضرر رساندن به غیر مجاز است.

اولیاء با بیان اینکه قاعده لاضرر به معنای حفظ حقوق دیگر قاعده ای تعالی بخش است، عنوان کرد: قضیه این حدیث به این صورت است که در زمان رسول خدا(ص)، شخصی به نام سمرة بن جندب در جوار خانه فردی از انصار، درخت خرمایی داشت که آمد و رفت وی از درون زمین آن مرد انصاری بود؛ سمرة بن جندب برای رسیدگی به آن درخت و کارهایش به دفعات و سرزده به زمین مرد انصاری می رفت و به این ترتیب ایجاد مزاحمت می کرد تا این که صاحب خانه به سمرة گفت: تو بی خبر و بدون اذن به خانه ام می آیی و ایجاد مزاحمت می کنی، پس از این، هنگام آمد و شد اجازه بگیر؛ سمره گفت: نه من چنین کاری نمی کنم.

وی افزود: در ادامه این داستان نقل می کنند که این مرد انصاری به حضرت رسول (ص) شکایت برد؛ حضرت به سمره فرمود: از این پس، اذن بگیر، سمره نپذیرفت، حضرت فرمود: از این درخت صرف نظر کن و من در برابر آن، درختی با همان اوصاف در جای دیگر به تو می دهم، سمره نپذیرفت، حضرت فرمود: ده درخت در مقابل آن می دهم، باز هم قبول نکرد که در این هنگام حضرت فرمود: درختی در بهشت به تو می دهم، سمره باز هم نپذیرفت، تا این که حضرت فرمود: «انک رجل مضار و لا ضرر و لا ضرار علی مؤمن» یعنی تو مرد سخت گیر و آسیب رسانی هستی و مؤمن نباید به کسی ضرر بزند، بعد از آن دستور داد آن درخت را از ریشه کندند و جلوی سمرة انداختند، بنابراین از خود داستان می توانیم به عنوان روند خطاهای رایج خودمان استفاده کنیم و آنها را در معماری مد نظر داشته باشیم.

استاد و پژوهشگر دانشگاهی در ادامه با بیان اینکه باید میراث فرهنگی را از منظر خودمان و نه منظر غربی نگاه کنیم، تصریح کرد: نقشی که دین و تدین در معماری ایفا می کند نباید فراموش نشود و اگر ما مسأله را گسست فرهنگی در زمان حاضر بدانیم باید رگه های ترمیم پیوند را شناسایی کرده و با صبر و طمأنینه به هم ربط دهیم.

وی در پایان خاطرنشان کرد: اگر به قاعده لاضرر ایمان بیاوریم و پایبند باشیم، وقتی چهره خشنی از اسلام معرفی می شود باید جلوی آن را گرفته و معرفی گر ساختمان ها و شهرهای بی ضرر در جهان باشیم./1330/پ202/س