خداحافظی با ناهنجاری های اجتماعی با سرمایه گذاری در اقتصاد مقاومتی

به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از شبستان: مقام معظم رهبری(مدظله العالی) سال 1396 را به نام اقتصاد مقاومتی و تولید-اشتغال نامگذاری کردند. در بیان اهمیت این عنوان همین بس که بگوییم مهمترین نیروی محرکه و موتور حرکت کشور بر مساله اقتصاد می چرخد که معظم له بر آن شدند تا امسال را نیز بر محور اقتصاد مقاومتی نامگذاری کنند.

به نظر می رسد تحقق مساله اقتصاد مقاومتی در سطح زندگی مردم و مسئولان بتواند یکی از مهمترین مشکلات جامعه یعنی مساله اشتغال و تولید را مترفع سازد. بر آن شدیم برای بررسی این مباحث با حجت الاسلام علی قنبریان، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران به گفت وگو بنشینیم و نظرات این پژوهشگر را نسبت به مساله اقتصاد مقاومتی و راهکارهای تحقق آن جویا شویم. آنچه می خوانید حاصل این گپ و گفت است:

در مورد اقتصاد مقاومتی و راهکارهای تحقق این مولفه در سطح کشور نظرتان را بیان کنید. امسال از سوی مقام معظم رهبری(مدظله العالی) سال اقتصاد مقاومتی و تولید-اشتغال نامگذاری شد. این چندین بار است که ذیل نامگذاری های سال، معظم له «اقتصاد» را محور قرار داده اند.

من بحث را در پنج قسمت مطرح می کنم. در دیباچه مطالبی که قصد دارم در این مجال بیان کنم؛ گذری دارم بر بیانات مقام معظم رهبری در ابتدای سال 1396 که در دو مقطع زمانی یعنی پس از سال تحویل و در مشهد مقدس ایراد فرمودند.

از سوی دیگر ایشان سال گذشته را نیز سال اقتصاد مقاومتی، اقدام و عمل نام نهادند و بنا بر اهمیت و جایگاه مسایل اقتصادی امسال بر مساله تولید و اشتغال تاکید داشتند؛ موضوع تولید داخلی و همچنین اشتغال که عمدتا جوانان و به ویژه جوانان تحصیل کرده منظور نظر است. دغدغه رهبری آنچنان که در بیانات شان در آغاز سال جدید مطرح کردند مسایل مربوط به نظام و همچنین اشتغال جوانان است. ایشان فرمودند که اقتصاد مساله اولویت دار کشور یعنی جزو مسایل مهم کشور است. همچنین در جای دیگری اشاره کردند که اقتصاد بدون اتحاد و پیون عمومی ملت با نظام به دست نمی آید یعنی باید یک ارتباط دو سویه میان مسئولین و مردم باشد و این دو باید با هم همکاری داشته باشند و مشکلات اقتصادی را مرتفع سازند.

من در این مجال می خواهم راهکارهایی را برای مسئولین و وظایفی را برای مردم در راستای تحقق منویات رهبری ذیل مساله اقتصاد مقاومتی مطرح کنم. معظم له در این راستا به فرهنگ انقلابی و مسئولیان فعال و پرکار اشاره کرده اند. این سخن ناظر بر وظایف مسئولان نظام است. مقام معظم رهبری نظارت و استمرار در حوزه تولید و رفع مشکل بیکاری را راهکار اصلی می دانستند. مشکل عمده را در رکود تولید در داخل و بیکاری می دانند و در فراز دیگری از سخنان شان به مساله نظارت و استمرار اشاره می کنند به این معنا که اتاق فکری تشکیل شود و جلساتی برگزار شود تا طی آن به راهکارهای مناسب برسیم. ایشان معتقدند باید این راهکارها عملیاتی و بر آنها نظارت شود تا عقیم نمانند و به نتیجه برسند.

از سوی دیگر ایشان تولید داخل را یک کلیدواژه می دانند و معتقدند اگر تولید داخلی را رونق دهیم اشتغال به وجود می آید. رهبری در ارتباط با تولید داخل مفهوم کلید واژه را به کار می برد، یعنی کَاَنه تولید داخل نسبت به مسایل کشوری کلید واژه است.

بخش دوم از صحبت های من در مورد فواید تولید داخل است. اصلا  بحث اقتصاد مقاومتی به تولید داخل بر می گردد و کلیدواژه بسیار مهم آن تولید داخل است. می توانم بگویم تولید داخل سبب اشتغال می شود واشتغال معلول تولید داخلی است، رهبری تولید داخل و اشتغال را در بحث اقتصاد مقاومتی مطرح کرده اند.

در این دو مورد تولید داخل از اشتغال نیز مهم تر است چون تولید داخل (علت) است، اگر تولید داخل به وجود آید اشتغال هم ایجاد می شود و اگر تولید داخلی وجود نداشته باشد بیکاری به وجود می آید، لذا قسمت دوم عرایض خود را به فواید تولید داخل اختصاص داده ام. اگر تولید در کشور در زمینه های مختلف را در غیر این دو مقوله یعنی نفت و گاز افزایش دهیم.

یکی از فواید افزایش تولید داخل، کاهش نابهنجاری های اجتماعی است، اگر چنین شود چرخه در دست جوانان و مردم ایران است. وقتی که مشغول کار می شوند و خودشان را سرگرم می کنند ناهنجاری های اجتماعی، اعتیاد و .... کاهش می یابد، در واقع یکی از مواردی که سبب می شود برخی سر از این نابهنجاری ها در آورند همین مساله بیکاری است.

وقتی تولید داخل افزایش یابد و تعداد کارخانه ها زیاد شود، ناهنجاری های اجتماعی پایین می آید. در این مقطع باز هم به همان رابطه علی و معلولی اشاره می کنم. تولید داخل اشتغال ساز است. پس علت اشتغال می شود و بیکاری را از بین می برد و وقتی که بیکاری از بین رفت سطح زندگی مادی مردم بالا می رود و وقتی که چنین شد، پیشرفت های معنوی و اجتماعی به وجود می آید.

پس دومین فایده تولید داخل عبارت از پیشرفت های متعددی است. این پیشرفت ها معلول بالا رفتن سطح زندگی انسان هاست، بالا رفتن سطح زندگی معلول اشتغال است و اشتغال نیز معلول تولید داخل است. عامیانه بگویم؛ وقتی که مردم در رفاه باشند، وقت بیشتری دارند که بر جنبه های علمی و معنوی شان متمرکز کنند، از نظر اجتماعی هم پیشرفت می کنند، صله ارحام بیشتر شود. اگر مردم در رفاه نباشند وقت شان با پر کردن کمبودهای اقتصادی می گذرد. این در حالی است که اگر پیشرفت مادی باشد وقت بیشتری می توانند روی معنویت و تربیت فرزندان بگذارند. بنابراین، برای تولید داخل حداقل دو فایده داریم، اولا از بین رفتن ناهنجاری فردی و اجتماعی و مواردی نظیر دزدی، اعتیاد، خشونت و در وهله دوم تولید داخل پیشرفت های علمی و معنوی و اجتماعی را به همراه می آورد.

اما موضوع سوم بحث، در ارتباط با راهکارهای بالا بردن تولید داخل است. اولین راهکار فرهنگ سازی نزد مردم برای استفاده از تولیدات داخلی است. باید بین مردم فرهنگ سازی شود که از تولیدات کشور خودمان استفاده کنند. نباید در چشم مردم تولیدات کشورهای اروپایی و آمریکایی فراوانی بیشتری داشته باشد. اگر مردم سراغ این تولیدات بروند ارز از کشور خارج می شوند و کارخانه هایی که در ایران هستند دچار شکست و رکود می شوند.

راهکار دوم ارتقا کیفیت محصولات داخلی و کاهش قیمت آنها است. مسئولان باید کیفیت تولیدات داخلی را ارتقا دهند و قیمت را برای مصرف کننده داخلی کاهش دهند. اگر چنین شود مردم به تولیدات داخلی روی می آورند.

راهکار سوم جلوگیری از انعقاد قرار دادهایی است که در آن مصلحت شخصی افراد مطرح می شود. اگر بر فرض یک شرکت خارجی به یک شخص و مسئولی پیشنهاد دهد که با او قرارداد ببندد و از تولیدات شان استفاده کند و در ازای این قرارداد درصدی را به طرف قرارداد کشور مقصد بدهند این شخص نباید از پستی که در آن قرار گرفته است سوء استفاده کند و منافع خود را برتر ببیند. بنابراین افراد باید مصالح شخصی خودشان را کنار بگذارند و تاجایی که امکان دارند روی به قراردادهای داخلی بیاورند نه قراردادهای خارجی. 

راهکار چهارم، استفاده از تجربیات کارآفرینان است، یک سری افراد در جامعه هستند که با استفاده از استعداد ذاتی شان توان ایجاد شغل را دارند. مسئولان باید برای چنین افرادی وقت بگذارند و روزمه کاری شان را بررسی کنند و از قدرت و قریحه آنان در امر کارآف،رینی بهره ببرند. از سوی دیگر مسئولان زیربط باید برریس کنند افرادی که کارخانجاتی را از صفر راه اندازی کرده اند با چه فاکتورهایی به این موفقیت رسیده اند.

اما راهکار بعدی انجام پژوهش های کاربردی برای ارتقا کارآفرینی و تولید داخل است، پژوهشگرانی که در مملکت هستند باید برنامه ریزی نسبت به پژوهش در این حوزه داشتند. باید مقداری از سرمایه ای که در دست دارند را به عنوان بودجه پژوهشی در نظر بگیرند و کار و پژوهش مساله محور طلب کنند.

راهکار بعدی عبارت است از ارتقای عقل معاش در کنار عقل معاد. عقل معاد این است که شخص چه رویکردی را در زندگی اش داشته باشد تا به عاقبت بخیری برسد و عقل معاش آن است که فرد چه راهکاری را در زندگی اش داشته باشد تا بتواند از نظر مادی پیشرفت کند.  به نظر من باید عقل معاش و عقل معاد مردم را ارتقا داد و بخشی از این ارتقا نیز از طریق رسانه ها باید صورت گیرد.

در بخشی از صحبت های خود اشاره به وظایف مردم در راستای تحقق اقتصاد مقاومتی داشتید، در این رابطه بیشتر توضیح بفرمایید.

کار، تلاش و ابتکار از مهمترین وظایف مردم در تحقق این مهم است. اگر مردم سعی و تلاش شان را افزایش دهند و سعی کنند که در تولیدات خودشان ابتکار داشته باشند این مساله نه تنها در اقتصاد فردی خود شخص اثر می گذارد که در اقتصاد اجتماعی نیز اثرگذار می شود.

اگر جامعه ای داشته باشیم که افراد آن سهل انگار باشند و حال و حوصله کار کردن را نداشته باشند، رفته رفته بعد از گذشت چند سال و چند دهه اقتصاد جمعی و اجتماعی نیز افول می کند ولی اگر جامعه ای داشته باشیم که مردم شان اهل کار و تلاش باشند قطعا در اقتصاد جامعه اثر می گذارد.

مردم در وهله دیگر باید از اسراف جلوگیری کنند. مقام معظم رهبری(مدظله العالی) در 15 آذر سال 1381 به مساله مصرف کردن، متتنوع پوشیدن و دنبال نشانه های مد و تجملات رفتند، اشاره کردند. مساله اسراف به اندازه ای اهمیت دارد که معظم له این چنین بیان کردند و سال 1388 را سال اصلاح الگوی مصرف نام نهادند.

وظیفه سوم مردم دوری از تجمل پرستی است. برخی به فکر تنوع افراطی هستند. یک نمونه ساده اش را می گویم. مثلا در بحث ازدواج جوانان متاسفانه  رقابت میان برخی خانواده ها وجود دارند که تشریفات پیچ در پیچ، داشته باشند و انواع غذاها و دسرها را در مراسم داشته باشند. این تجمل پرستی ها به اقتصاد ضربه وارد می کند و مضرات فراوانی دارد.

وظیفه بعدی مردم پرهیز از مدگرایی است. وقتی که این مدگرایی رواج یافت، طبیعتا افراد هر روز دنبال مد جدید می روند. مدگرایی به شدت ضررزننده است و خلاف فضیلت قناعت است. از فضایل اخلاقی که علمای اسلام مثل ملا احمد نراقی مطرح می کنند، همین است.

من نمی گویم که هیچ چیز را نباید از بیگانگان بگیریم، برق و تلفن را از بیگانگان گرفته ایم یا همین تکنولوژی در شبکه های اجتماعی؛ اما نباید برداشت ما از بیگانگان به گونه ای باشد که در همه حوزه ها از آنان الگوگیری کنیم. برخی مصادیق این الگوگیری ها به اقتصاد مقاومتی ضرر میزند به ویژه اگر این الگوپذیری ها و الگوگیری ها منتج به این شود که شخص مجبور شود به اجبار از کالای خارجی استفاده می کند.

برخی مصادیق الگوپذیری از بیگانگان نادرست است و مردم باید آنها را کنار بگذارند.

از نظر شما آموزه های اسلامی ما چه قدر می تواند در حوزه اقتصاد مقاومتی کارساز باشد؟

قطعا موثر است. ما می توانیم آموزه های اسلامی مان را در حوزه مسایل اقتصادی وارد کنیم. اساسا دین اسلام در حوزه های مختلف علوم انسانی وارد شده است. بزرگانی نظیر شهید صدر در کتاب «اقتصادنا» از این آموزه ها بهره برده اند.

شاید بیان یک مثال در این رابطه بهتر بتواند موضوع را مشخص کند. اقتصاددانان در مورد اسراف نیز سخن گفته اند. همین اسراف از قوت دینی بالایی برخوردار است. اگر برای مردم مبانی دینی و نگاه دین را نسبت به اسراف بیان کنیم و معرفت شان را بالا ببریم هم به اقتصاد کمک کرده ایم و هم توانسته ایم دین را جاری کنیم.

امام سجاد(ع) در صحیفه سجادیه می فرمایند: «خدایا! پناه می برم به تو از اسراف کردن و پناه می برم به تو از  فقدان کفاف (یعنی از اینکه زندگی ام طوری باشد که دخل و خرجم با هم نخواند).  در این فراز از دعای صحیفه سجادیه، امام زین العابدین(ع) دو مقوله اسراف و عدم تمکن مالی را مطرح می کنند.

همچنین، در کتاب کافی، ج اول، صفحه 32 نیز حدیثی آمده است که در کتاب «مستدرک الوسایل» و کتاب «مستنبط الوسایل» نیز آمده است. این حدیث از امام محمدباقر(ع) نقل شده که فرمودند: نهایت درجه کمال هر انسانی به سه پایه استوار است: اینکه این شخص در دین خود تفقه کند(یعنی معرفت دینی خود را بالا کشد)، دوم اینکه شخص بر مصیبت ها صبر کند(زندگی دنیا همراه با مصیبت است هیچ کسی نمی تواند بگوید که من مصیبتی ندارم). پایه سوم کمال نیز تقدیر در معیشت است. یعنی شخص معیشت و اقتصاد خودش را تقدیر و اندازه گیری کند و دنبال راهکار باشد. تقدیر المعیشه که در حدیث آمده است عام  مطلق است.

در کتاب کافی، جلد پنجم صفحه 87 از امام صادق(ع) حدیثی داریم که فرموده اند:  «نهایت درجه کمال سه چیز است. امام صادق هر سه مورد را تقدیر معیشت معرفی می کند.»

این مساله نشان می دهد که مسایل اقتصادی ذیل دین مبین اسلامی مورد توجه است و ائمه(ع) همواره نسبت به موضوع معیشت و کسب و کار تاکید داشته اند./۱۳۲۵//۱۰۲/خ