یکه‌تازی تلگرام در ایران، چرایی و چالش‌ها
به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، علامه‌ی جعفری(ره) کتابی دارد به نام «وجدان» در ۳۱۶ صفحه. می‌گویند کسی از ایشان پرسیده بود: این‌همه مطلب درباره‌ی وجدان را از کجا آوردید؟ ایشان پاسخ داده بود که آخر خودم دارم.
بحث تلگرام و فیلترینگ یا عدم آن این روزها در کشور ما داغ است. سرزمینی که گفته می‌شود، تنها کشوری است که تلگرام در آن، پیام‌رسان غالب است. فیلتر یا نافیلتر کردن تلگرام مزایا و معایبی و مخالفان و موافقانی دارد که من نمی‌خواهم وارد آن بشوم.
موضوع اصلی موردنظر در این یادداشت، بحث شکستن انحصار تلگرام (به‌عنوان گزینه‌ی سوم است. در این یادداشت می‌خواهم به این موضوع و برخی نکات مرتبط با آن بپردازم و مبنای گفته‌ها و قضاوت‌هایم این است که آخر خودم تلگرام دارم!
برای اینکه تصویر روشن‌تری از چالش‌ّهای پیشِ روی این برنامه داشته باشیم، لازم است این موضوع را بررسی کنیم که اصلاً چطور شد که تلگرام یکه‌تاز پیام‌رسانی در ایران شد؟ وقتی به خاطرات خود مراجعه می‌کنیم، می‌بینیم دو سه سال پیش ما بیشتر نام‌های واتس‌اپ، وایبر و تانگو را می‌شنیدیم و از آنها استفاده می‌کردیم. به‌تدریج و به دلایلی که موردبحث ما نیست، تانگو و وایبر از دور خارج شدند و واتس‌اپ ماند و بعد تلگرام آمد و از او جلو زد. به یک معنا تلگرام هیچ‌وقت پیام‌رسان انحصاری در ایران نبوده و نیست. همین الآن هم من کسی از دوستان و اطرافیانم را نمی‌شناسم که تلگرام داشته باشد؛ ولی واتس‌اپ نداشته باشد. اجازه بدهید پرسش پیشین را به شکل دیگری طرح کنم: چرا ما ایرانی‌ها به واتس‌اپ اکتفا نکردیم؟ تلگرام برای ما چه می‌کند که واتس‌اپ نمی‌کند؟
من قصد آن را ندارم که از تلگرام تعریف و ترویج کنم. من هم مانند هر ایرانی وطن‌دوستی، آرزویم این است که تنها از پیام‌رسان‌های ایرانی استفاده کنم؛ مخصوصاً اگر بدانم پیام‌رسانی خارجی می‌تواند و یا می‌خواهد که تهدیدی باشد برای امنیت و رفاه کشورم. هدف من از نگارش این چندسطر کمک کردن است؛ دوست دارم حالا که قرار است به سمت پیام‌رسان وطنی حرکت و با تهدیدی اگر هست مقابله کنیم، به دور از شتاب‌زدگی و واقع‌بینانه باشد.
تلگرام دست‌کم دو ویژگی و امکان مهم دارد که واتس‌اپ ندارد: کانال، گفتگوی محرمانه. شما در واتس‌اپ فقط می‌توانید گروه بسازید و ما می‌دانیم که به دلایل گوناگون، گروه به‌تنهایی نیاز ما را برطرف نمی‌کند؛ زیرا اولاً بیشتر ما بیش از آنکه اهل دیالوگ باشیم، مونولوگ هستیم؛ بسیاری از ما حوصله‌ی شنیدن نقد و اظهارنظر پیرامون گفته‌ها و نوشته‌های خود را نداریم و این کانال است که با این روحیه‌ی ما سازگارتر است؛ ثانیاً بسیاری از ما مهارت‌های اجتماعی لازم در گفتگو را نداریم؛ برای همین کم نیستند که گروه‌هایی که با هزار امید و آرزو شروع به کار می‌کنند؛ اما طولی نمی‌کشد که تعطیل می‌شوند؛ چون گروه تبدیل به صحنه‌ی جنگ‌ودعوا و بدوبیراه گفتن به همدیگر شده است؛ ثالثاً گروه که داشته باشی، باید شبانه‌روز از آن مراقبت کنی، چون ممکن است شب بخوابی و صبح بیدار شوی و ببینی عضوی ناشناس، کلی عکس و فیلم مستهجن در آن گذاشته و در رفته است و حالا بیا و درستش کن و آبروریزی؛ ولی کانال که داشته باشی، هیچ‌کدام از این مشکلات را ندارید.
ویژگی دیگر تلگرام امکان گفتگوی محرمانه است؛ تلگرام به شما این امکان را می‌دهد که برخی گفتگوهای خود را یک‌لایه محرمانه‌تر بکنید؛ البته کسی چه می‌داند، شاید پیام‌های محرمانه‌ی ما، به همان اندازه‌ی پیام‌های غیرمحرمانه در دسترس مدیر تلگرام باشند، اما مهم این است که اولاً کاربر ایرانی با خود می‌گوید که مدیر تلگرام بیرون از مرزهای کشور است و به من دسترسی ندارد که بخواهد کاری بر ضدم انجام دهد؛ ثانیاً گرداننده‌ی تلگرام حداقل توانسته است کاری کند که شما «احساس» امنیت بیشتری بکنید؛ تا آنجا که حتی شما می‌توانید کاری کنید که پیام‌های محرمانه‌تان پس از زمان کوتاهی مثلاً چندثانیه، خودکار پاک شوند و حتی طرف مقابلتان هم به آنها دسترسی نداشته باشد و نتواند در صورت لزوم آنها را به‌صورت سند، نگه دارد و بر ضد شما به کار گیرد.
حرف اصلی این یادداشت آن است که امروز یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های پیش روی دعوت به پیام‌رسان داخلی، جلب اعتماد کاربران نسبت به محرمانگی پیام‌های آنهاست. همین الآن در گروه‌ها و کانال‌های متعددی به شوخی یا جدی این موضوع را مطرح می‌کنند که در پیام‌رسان‌های داخلی همیشه پای کس دیگری نیز در میان است! پسرم می‌گفت: در یکی از کانال‌های پرطرفدار فوتبالی، نوشته‌اند که فرض کنید شما در یک پیام‌رسان داخلی داری با رفیقت درباره‌ی تیم محبوبت مثلاً پرسپولیس صحبت می‌کنی و به همدیگر فاز مثبت می‌دهید؛ یک‌دفعه می‌بینید که پیام سومی روی صفحه‌ی هردوی شما آمد که «آبیِ‌ته»؛ چون بزرگواری که در حال مشاهده‌ی صفحات و رصد پیام‌های شماست، استقلالی است! حاصل سخن اینکه برای موفقیت در رسیدن به وضعیتی ایدئال استفاده از پیام‌رسان‌ها، به‌شدت نیازمند اعتمادسازی برای کاربران هستیم.
چالش دیگری که مطرح است، زیرساخت‌ها و قابلیت‌های فنی و آسانی استفاده از پیام‌رسان‌های داخلی است که آن نیز موضوع مهمی است که شاید در یادداشتی دیگر به آن پرداختم./۸۴۱/ی۷۰۳/س
حجت الاسلام محمدرضا آتشین صدف، نویسنده و پژوهشگر حوزه علمیه قم