اسرار تربیتی " رجب، شعبان، رمضان"

به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، ماه‌های رجب، شعبان و رمضان بهار بندگی و عرفان است و نزد اهل معرفت و سالکان طریق الهی جایگاه ویژه‌ای دارد.

دعا، استغفار و روزه از شاخصه‌های مهم این سه ماه با عظمت است. روزه ماه رمضان که واجب است و حساب خاص خودش را دارد و روزه ماه رجب و شعبان که مستحب است ولی برتری قابل توجهی نسبت به سایر روزهای سال دارد.

صدقه، استغفار و همچنین کثرت ذکر شریف صلوات از نکاتی است که درباره ماه شعبان سفارش بیشتری به آن شده  و فضیلت بیشتری نیز دارد. مناجات شعبانیه  نیز گل سر سبد   این ماه به شمار می‌آید که از ائمه علیهم السلام رسیده و بزرگان و عرفا اهتمام خاصی به این مناجات شریف دارند.

عارف و سالک الی الله، میرزا جواد ملکی تبریزی، در کتاب شریف «المراقبات» درباره مناجات شعبانیه می‌گوید که اهلش به خاطر آن با ماه شعبان مأنوس شده‌اند و به همین جهت منتظر و مشتاق این ماه هستند. این مناجات شامل مطالب اساسی در مورد چگونگی معامله بندگان با خدای بزرگ بوده و آداب خواستن ، دعا و طلب آمرزش از او را آنگونه که شایسته است بیان می‌کند.

سخن در باب فضیلت ماه شعبان زیاد است. از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده که ماه شعبان از این جهت ماه شعبان نامیده شده که روزی‌های مؤمنین در آن تقسیم(شعبه شعبه) می‌شود. (ثواب الاعمال و عقاب الاعمال/ص62)

در روایت دیگری از نبی اکرم صلی الله علیه و آله نقل شده که چون خیر زیادی از این ماه به ماه رمضان سرازیر می‌شود شعبان نامیده شده است. (بحارالانوار/ج55/ص341)

به هر حال این ماه‌های با عظمت، معرکه‌ای برای تمرین بندگی است و می‌تواند سیرصعودی انسان را در کمالات معنوی تسریع بخشد؛ هر چند که هر وقت انسان اراده کند و خدا هم به او توفیق بدهد مسیر صعود بندگی همیشه باز است ولی با این وجود زمان نیز در این مسئله دخیل است؛ همچنانکه مثلا شب جمعه، ویژگی‌هایی دارد که سایر شب‌ها‌ آن ویژگی را ندارند.  

شواهد بر این است که در گذشته اهتمام به عبادت در این سه ماه از زمان حال بیشتر بود. بی شک زندگی ساده  و بی تکلف گذشته و زندگی شلوغ و تجملاتی روزگار ما در این نکته تأثیر گذار هست .

شهید مطهری در این باره می‌گوید: حالا دیگر این چیزها ور افتاده. ما وقتی بچه بودیم ماه رجب و شعبان كه می‌آمد احساس می‌كردیم؛ چون مرحوم پدر ما وقتی ماه رجب می‌آمد همه اوضاع و عباداتش فرق می‌كرد. ایشان و والده ما در ماه رجب پنجشنبه‌ها و جمعه‌ها روزه می‌گرفتند و گاهی ابوی ما هر سه ماه رجب و شعبان و رمضان را روزه می‌گرفت.اصلا ماه رجب در منزل ما فرق داشت. حالا اصلا خود ما احساس نمی‌كنیم كه ماه رجب آمده، و باید با تقویم آن را پیدا كنیم. (آشنایی با قرآن، ج14، ص94)

الان حدود چهل سال است که استاد مطهری به شهادت رسیده؛ یعنی اگر در اواخر عمرش این مطالب را گفته باشد، به گفته وی، دست کم چهل سال پیش اوضاع  عبادت در این ماه‌ها مساعد نبوده، چه برسد به زمان ما که  این هجم گسترده فضای مجازی  و رسانه  علیه دین و معنویت در حال  تبلیغ شدن است و تغییرات اساسی در سبک زندگی‌ به وجود آمده است.

اهتمام شدید امام خمینی(ره) به مناجات شعبانیه

امام خمینی(ره) ارادت ویژه‌ای به مناجات شعبانیه داشتند و تأکیدات زیادی در این باره داشته‌اند که جای تأمل دارد.

ایشان در بیانی فرمودند: «مناجاتی که در ماه شعبان هست و من در نظر ندارم که در هیچ یک از ادعیه گفته شده باشد که ادعیه مال همه ائمه است. این دعای شعبان، مناجات شعبان، مناجات همه ائمه است و در این، مسائل بسیار هست، معارف بسیار هست و ادب اینکه انسان چه جور باید با خدای تبارک وتعالی مناجات کند. ما غافلیم از این معانی که وضع چی است. شاید بعضی از جهال ما هم اینطور اعتقاد دارند که این ادعیه وارد شده و این چیزهایی که از ائمه وارد شده است، اینها تشریفات است. می خواهند ما را یاد بدهند و حال اینکه مسئله این نیست، مسئله این است که در مقابل خدا ایستادند آنها، آنها می دانند که در مقابل چه عظمتی ایستادند، آنها معرفت دارند به خدای تبارک و تعالی و می دانند چه کنند و مناجات شعبانیه ازمناجاتهایی است که اگر یک نفر انسان دلسوخته، یک عارف دلسوخته، نه از این عارفها لفظی – بخواهد این را شرح کند و شرح کند از برای دیگران، بسیار ارزشمند است و محتاج به شرح است...» (صحیفه نور، ج21، ص2)

ایشان در بیان دیگری فرمودند: «مناجات شعبانیه از مناجات‌هایی است که اگر انسان دنبالش برود و فکر در او بکند، انسان را به یک جایی می رساند. آن کسی که این مناجات را گفته و همه ائمه هم به حسب روایت می‌خواندند؛ اینها، آنهایی بودند که وارسته از همه چیز بودند. مع ذلک آن طور مناجات می کردند، برای اینکه خود بین نبودند.» (همان/ج19/ص253)

رهبر انقلاب در دیداری با پاسداران در سال 68 فرمودند: یک بار از ایشان (امام خمینی) سؤال کردم که در میان دعاهای معروف، به کدامیک از آنها بیشتر انس یا اعتقاد دارید؟ ایشان بعد از تأملی فرمودند: دعای کمیل و مناجات شعبانیه.

در کتاب برداشت‌هایی از سیره امام خمینی به نقل از نوه  امام آمده است که  اواخر سال ۶۷ روزی به اطاق آقا وارد شدم، دیدم خیلی اوقاتشان تلخ است. من اوقات تلخی ایشان را که دیدم قدری ساکت نشستم. آقا به من گفتند: «آن مفاتیح را به من بده» بلند شدم و مفاتیح را آوردم. دستکش دست ایشان بود و ورق زدن هم برایشان سخت بود. چون اوقاتشان تلخ بود ، هی ورق می‏‌زدند ولی آنجایی را که می‏‌خواستند پیدا نمی‌‏کردند.

یک ساعت به مغرب مانده بود به من گفتند: «من تا حالا خیال می‏‌کردم که امروز آخر رجب است و تا حالا اعمال روز آخر ماه رجب را انجام می‏‌دادم. حالا فهمیده‌‏ام که اول شعبان شده و نمی‏‌دانم اصلاً باید چه کار کنم. تازه من فهمیدم که عصبانیت ایشان به خاطر این است که از صبح تا حالا اعمال و دعاهای ماه رجب را می‏‌خوانده ‏اند و حالا که روزنامه آمده متوجه شده ‏اند که اول ماه شعبان است و ماه رجب ۲۹ روز بوده نه سی روز. آقا هی ورق می‏‌زدند تا پیدا کردند و به من فرمودند: «این مناجات شعبانیه را بخوانید، خیلی چیزهای عالی در آن هست.» و بعد آماده شدند که دعا را بخوانند.

آیت الله  بهجت و ادعیه ماه رجب و شعبان

به گزارش خبرگزاری ایکنا حضرت آیت‌الله بهجت در طول عمر خود، روزه دو ماه رجب و شعبان را به روزه ماه رمضان متصل می‌کردند و درباره ادعیه این ماه‌ها می‌فرمودند: «شیعه را با داشتن این همه ادعیه مأثوره از اهل‌بیت(ع) غرق در نور می‌بینیم». ایشان طلاب و عموم مردم را به بهره از این نور فرا می‌خواندند و آنها را به مطالعه کتاب اقبال‌الاعمال سیدبن‌طاووس تشویق می‌کردند. ایشان می‌فرمودند: «هر کس که [کتاب] اقبال سید‌بن‌طاووس را نداشت، اساتید ما او را رفیق خود نمی‌شمردند. هر مقدار از اقبال که مطالعه کردنی است، مطالعه و هر مقدار که عمل کردنی است، به هر اندازه حال دارید عمل کنید.»

وصیت آیت الله سید علی قاضی

آیت الله سید علی قاضی طباطبایی که استاد مسلم عرفان بود و از این حیث شهرت زیادی دارد و شخصیت‌های بزرگ معنوی همچون آیت الله بهجت، سید جمال الدین گلپایگانی و... مفتخر به شاگردی ایشان بوده‌اند، در وصیتی به شاگردانش که معروف است و در منابع مختلف آمده دستورالعملی برای سه ماه رجب،‌شعبان و رمضان را مطرح می‌کند که به این شرح است:

1-  علیکم بالفرائض فی أحسن أوقاتها! دستورالعمل آن است که نماز‌های واجب را در بهترین اوقات خودش انجام دهید همراه نوافل آن! (که مجموعاً پنجاه و یک رکعت می‌شود، اگر نتوانستید چهل و چهار رکعت) و اگر شواغل دنیا شما را منع کردند، صلاه أوابین را که همان نماز ظهر است، ترک نکنید؛ چون خیلی اهمّیّت دارد! خصوص نماز ظهر خیلی اهمیت دارد و آن به واسطه وقت آن و خصوصیت و موقعیت آن در بین اوقات دیگر است! و«صلاه‌ وسطی» را که در قرآن آمده، تفسیر به نماز ظهر کرده‌اند، و «صلاه اوابین» یعنی آنها که خیلی توجه به پروردگار دارند، یعنی رجوع‌کنندگان به خدا؛ زیرا رجوع‌کنندگان به خدا به آن تمسک می‌کنند.

2- نوافل شب را هیچ چاره‌ای نیست، مگر آنکه آنها را به جا آورید، نه خیال کنید نماز شب ساقط است و آن سد سکندری است که هیچ شکسته نمی‌شود! عجب از کسانی که قصد دارند، دنبال کنند مرتبه‌ای از کمال را در حالی‌که شب‌ها قیام نمی‌کنند؛ ما نشنیده‌ایم کسی به مرتبه‌ای از کمال برسد، مگر به قیام شب و نماز شب.

3- علیکم بقرائت القرآن! بر شما باد به قرائت قرآن کریم با صوت حزین و باآهنگ و غنا! یعنی با صدای خوش بخوان که تو را تکان دهد و در روایات داریم که قرآن را با تغنّی بخوانید. امام زین‌العابدین تغنّی به قرآن می‌کردند، این تغنی در قرآن برای انسان بسیار مفید است. به طور کلی غنای صوتی حرام است و این اصلاً در تحت غنای حرام نیست؛ زیرا غنای حرام آن است که انسان را به سوی لهو و لعب بکشاند.

4- بر شما باد به أوراد معتاده که معروف است و هر کدام از شما که ورد خاصی دارد که باید بجا آورد؛ و سجده یونسیه را از پانصد تا هزار به‌جا آورید؛ یعنی تا هزار هم می‌توان به‌جا آورد، بسیار هم خوب است.

5- بر تو باد زیارت مشهد أعظم در هر روز!(که منظور از مشهد أعظم أمیرالمؤمنین(ع) است، چون مرحوم قاضی در نجف بوده‌اند) و زیارت مساجد معظمه! (که منظور کوفه و سهله است) و در بقیه مساجد عبادت خود را به‌جا آورید! چون مؤمن در مسجد مثل ماهی است در آب؛ همان‌طوری که حیات ماهی به آب است، حیات مؤمن هم در مسجد است؛ ماهی را از آب بیرون اندازند، می‌میرد.

6- بعد از نماز‌های واجب تسبیح حضرت صدیقه طاهره(س) را ترک نکنید! زیرا که آن ذکر کبیره شمرده شده و لااقل بعد از هر نماز یک‌بار بگویید و اگر توانستید دو یا سه بار بگویید بهتر است.

7- از لوازم مهم، دعا برای فرج حضرت حجت بقیه الله الأعظم است در قنوت نماز وتر، و از آن گذشته در هر روز و در جمیع دعاها برای حضرت دعا کنید.

8- زیارت جامعه را روز‌های جمعه به‌جای آورید! مقصود، زیارت جامعه معروف است: زیارت جامعه کبیره.

9- قرآن که می‌خوانید، در این سه ماه از یک جزء کمتر نباشد، در هر روز یک جزء.

10- زیارت و دیدار برادران خود را زیاد کنید! (مقصود رفقای طریق هستند) خیلی آنها را زیارت کنید و ببینید؛ زیرا اینها هستند برادران طریقی شما که در طریق و عقبات نفس و تنگناها که انسان گیر می‌کند، کمک انسان می‌کنند و نجات می‌دهند.

11- زیارت قبور کنید نه هر روز بلکه کم‌کم و گاه‌گاهی، (هفته‌ای یک مرتبه خوب است) و در روز زیارت کنید نه در شب.

ما را چه کار با دنیا؟! ما را چه کار با اسم دنیا؟! این دنیا ما را گول زد و فریفت و ما را به پستی و ذلت گرایید، مقام ما را پائین آورد و پست کرد، دنیا مال ما نیست، دنیا را ول کنید و بسپارید به دست آنها که دنبال آن هستند و به کسانی که اهل دنیا هستند بدهید... .

اینها دستوراتی بود که این عارف بزرگ به شاگردانش داده بود و نشان از سطح بالای عبادت این مرد الهی دارد./999/ی۷۰۳/س

بابک شکورزاده، پژوهشگر حوزوی