واکاوی فقهی و تاریخی بیت‌المال در یک اثر
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، انتشارات بوستان کتاب، کتاب «بیت‌المال؛ اهمیت منابع مالی، شرایط ناظران، عوامل بازدارنده و کیفر خائینان» را به قلم آیت الله سید اصغر ناظم‌زاده قمی منتشر کرد.
بیت‌المال، منبع مالی و اقتصادی نظام اسلامی است، که هزینه های مردم و کشور از طریق آن تأمین می‌شود؛ از این رو نگارنده در مقدمه درباره اهمیت بیت‌المال در اسلام چنین نگاشته است:
این نهاد اقتصادی از روزگاران گذشته تاریخ امروز تأثیرگذار بوده است؛ به ویژه در صدر اسلام اهمیت ویژه‌ای یافت و با گسترش دامنه قلمرو اسلامی و ازدیاد منابع مالی بر اهمیت آن افزوده شد؛ سیره منحصر به فرد امیرمؤمنان علی (ع) و نظارت‌های دقیق ایشان حساسیت بیت‌المال را دوچندان کرد.
عدالت و عقل و تدبیر، دو اصل ثابت بیت‌المال است که تغییرناپذیر و همیشگی است و همه تلاش‌های مصلحان بر این است که با نظارت صحیح بر بیت‌المال و شناسایی عوامل اتلاف آن و مجازات خائینان.
بیت‌المال را غنی کنند و آن را از دستبرد ظلم و بی‌تدبیری دور نگه دارند و به سمت مصالح عمومی و رونق اقتصاد و شب و کار و عزت و سربلندی مردم سوق دهندY از این رو، این اثر، موضوع بیت‌المال را از نگاه فقهی و تاریخی کاویده است.
نویسنده در این کتاب در پنج فصل با عنوان‌های: ماهیت و اهمیت بیت‌المال، منابع مالی بیت‌المال، نظارت بر بیت‌المال و شرایط ناظران، عوامل بازدارنده از هدر رفتن بیت‌المال و کیفر خیانت به بیت‌المال به کاوشی فقهی و تاریخی درباره جنبه‌های مختلف بیت‌المال از دیدگاه آیات و روایات پرداخته است.
نگارنده در فصل نخست نگاهی بر ماهیت و اهمیت بیت‌المال داشته و وی در این فصل موضوعاتی همچون: بیت‌المال چیست؟، رواج کلمه بیت‌المال، بیت‌المال خزانه خدا، اهتمام به حفاظت بیت‌المال، عدالت در تقسیم بیت‌المال، توضیحی در تساوی تقسیم بیت‌المال، برخورد امیرالمؤمنین(ع) با زیادخواهی‌ها، دست درازی بیت‌المال ظلمی آشکار، چند نمونه از سیره عملی در تقسیم بیت‌المال، دقت در حفظ بیت‌المال، و احتیاط در هزینه کردن بیت‌المال را بررسی کرده است.
همچنین نگارنده در فصل دوم به ادله روایی و قرآنی منابع مالی حکومت اسلامی مانند: انفال، فیء، خمس غنائم جنگی، خمس، مالیات را اشاره کرده و در فصل سوم نیز اهمیت نظارت بر بیت‌المال و شرایط ناظران همچون: تقوا، بی‌رغبتی تعینات دینا، مهارت و کاردانی، شایسته سالاری و توانایی در مدیریت، صداقت و راست‌گویی، حفاظت و نگهداری، امانت داری، پایبندی به عهد و پیمان، مهربانی و ملاطفت، حفظ آبروی افراد و طرد عیب‌جویان، تواضع، انتقادپذیری و دوری از خودکامگی؛ ساده زیستی، دوری از بخل و حرص، مشورت در امور را واکاوی کرده است.
مؤلف در فصل چهارم پیشنهادهایی درباره عوامل از هدر بیت‌المال همانند: ثبت و علامت گذاری، حسابرسی و نظارت؛ کسب اطلاعات از نیروها، رسیدگی سریع و قاطع به تخلفات، مجازات شدید اخلالگران اقتصادی، برکنار کردن مدیران ضعیف و ناتوانمند، عزل مدیران سختگیر بی‌منطق، خودداری از ترفیع نااهلان، پاسداری از نیروهای شایسته و مغزهای جوان را بیان کرده است.
همچنین نویسنده در فصل پنجم نگاهی بر موضوع کیفر خائیان به بیت‌المال را داشته، از این روی در این فصل عنوان‌های: سیره امام علی در کیفر خیانت به بیت‌المال، خیانت در بیت‌المال کوچ و بزرگ ندارد، آثار ذلت‌آور خیانت به بیت‌المال، اعلان خطر پیامبر به خیانت بیت‌المال، سیره امیرالمؤمنین(ع) با بستگان در امر بیت‌المال را بررسی کرده است.
برش‌هایی از کتاب:
بیت‌المال در سیره و سخنان امیرالمؤمنین(ع) به قدری جدی و پراهمیت است که مسلمان پیرو آن حضرت(ع) با مطالعه آنها به خود جرأت نمی‌دهد اندکی از را بردارد یا دست به خیانت بزند؛ از این رو نگارنده زیر عنوان «دست درازی بیت‌المال ظلمی آشکار» در فصل نخست چنین نوشته است:
حضرت در یکی از خطبه‌های بسیار آتشین خود از ظلم و ستم تبری می‌جوید و داستان آهن تفتیده و به برادش عقیل را بازگو می کندو در ابتدای این خطبه، سخن خود را در اهمیت بیت‌المال و مراقبت از آن چنین آغاز می‌کند:
به خدا سوگند، اگر شب‌ها را به روی خارهای پرگزند سعدان به صبح آرم یا دست و پایم به غل و زنجیر کشیده شود، پذیریش آن برایم محبوب‌تر از آن است که خداوند و رسولش را در حالتی در روز قیامت ملاقات کنم که به شماری از بندگان ستم روا داشته باشم و یا چیزی از حطام دنیا به ناحق گرفته باشم.
سپس امام در قبح و ظلم آثار شوم آن می‌فرماید: چگونه به کسی ستم کنم برای وجودی که تار و پودش به سرعت می‌پوسد و اقامتش در زیر توده خاک طولانی می‌شود.
مجازات خائنان به بیت‌المال و افراد فاسدی که دستبرد به بیت‌المال می‌زنند، قطعا سبب عبرت دیگر نیروها و موجب خشکانیدن فساد و تباهی خواهد شد، از این رو نگارنده زیر عنوان مجازات شدید اخلالگران اقتصادی از فصل چهارم چنین آورده است:
اگر در این امر کوتاهی شود و با مسامحه و اهمال‌کاری و و یا چشم‌پوشی و اغماض همراه شود و به شدت با متخلفان و مفسدان مالی برخورد قاطع نشود، قطعا به دیگران جرئت داده خواهد شد که آنها هم دست به این کار بزنند و از عواقب گناه خود نترسند که در طول تاریخ در بسیاری از کشورها و حتی در عصر حاضر خصوصا کشورهای قانون گریزند و یا کشور به دست گروهی خاص یا نیروهای نظامی که با سرنیزه بر مردم حکومت می‌کنند اداره می‌شود؛ شاهدان این تباهی و فسادها بوده و هستیم.
گفتنی است که برخورد با مجرمان و گناهکاران نباید از عدل و انصاف به دور باشد و از حدود و موازین خارج شود که در این صورت فرد ستمکار مظلوم واقع می‌شود؛ لذا برخورد با چنین افراد باید توسط افراد صالح و قضات متدین و کاردان و بی‌علاقه به زر و زیور صورت گیرد؛ نه افراد بی تقوا یا وابسته به قدرت و احیانا قضات کم تجربه که برخورد ناپخته آنها مصیبت تازه‌ای را به دنبال خواهد داشت.
انتشارات بوستان کتاب، کتاب «بیت‌المال؛ اهمیت منابع مالی، شرایط ناظران، عوامل بازدارنده و کیفر خائینان» را در شمارگان 800 نسخه و 327 صفحه به قیمت 28000 تومان منتشر کرده است./۹۹۸/ن ۶۰۲/ش