فلسفه ای ارزش دارد که در خدمت علم کلام باشد

حجت الاسلام والمسلمین رضا برنجکار عضو هیأت علمی دانشگاه تهران در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری رسا،‌ با اشاره به ایام بزرگداشت علامه طباطبایی(ره) و نقش ایشان در احیا و گسترش علوم عقلی از جمله در فلسفه در حوزه اظهار داشت: علامه زمانی که به قم آمدند در حوزه قم علوم عقلی اعم از فلسفه و کلام رایج نبود برخلاف حوزه مشهد و تهران که بزرگانی از فلاسفه بحث و تدریس داشتند.

وی افزود: غالبا حوزه قم را به عنوان یک حوزه متمحض در فقه و اصول می شناختند و مباحث فلسفی و تفسیری رواج چندانی نداشت از این رو علامه طباطبایی(ره) درس فلسفه و تفسیر را به راه انداختند و عمده تلاش ایشان رواج حکمت متعالیه و فلسفه اسلامی در حوزه بود و حتی مباحث تفسیری خود را نیز همین گونه مطرح می کردند.

حجت الاسلام والمسلمین برنجکار در ادامه با اشاره به المیزان به عنوان یکی از برترین کتب تفسیری معاصر اذعان داشت: ایشان در این کتاب در تشریح آیات قرآن از بیانات فلسفی نابی استفاده کرده اند به علاوه این که کتب فلسفی ایشان نیز آن قدر مستحکم و زیبا نوشته شده بود که حقیقتا یک دوره خلاصه حکمت متعالیه است؛ البته علامه صرفا شارح و مفسر فلسفه صدرایی نیست بلکه ایشان خود صاحب نظر و ایده بودند.

وی در بخش دیگری از سخنان خود مسأله تضعیف فلسفه و علوم عقلی را در حوزه کلامی نادرست خواند و تصریح کرد: به عقیده من همانطور که فارابی در «احصاء العلوم» بیان کرده، علوم دینی در اصل دو علم یکی فقه و دیگری کلام؛ اتفاقا جهت این که فلسفه توسط علامه در حوزه گسترش پیدا کرد خلأ موضوعات کلامی شیعه بود که توانستند با کتاب های خود بخشی از این خلأ را پر کنند.

استاد فلسفه دانشگاه تهران ادامه داد: فارابی معتقد است که دین مباحثی عملی و مباحثی نظری دارد که مباحث عملی مربوط به فقه و احکام و مباحث نظری آن مربوط به کلام می شود، بنابراین فلسفه یک دانش دینی نیست همچنانکه ما فلسفه الحادی هم داریم که از یونان باستان گرفته شده و در کلام افلاطون هیچ سخنی از ادیان الهی به میان نیامده است، اما کلام یک علم دینی است.

وی با بیان این که گاهی نام علم کلام با فلسفه عوض می شود، گفت: به طور کلی استفاده از ابزار عقل برای اثبات مسائل دینی مهم است حال اسم آن را فلسفه بگذاریم یا کلام؛ که این علم در برابر فقه قرار دارد که دانشی عملی و کاربردی است، به عبارت دیگر فلسفه می تواند اسلامی باشد یا نباشد ولی کلام نمی تواند که اسلامی نباشد.

حجت الاسلام والمسلمین برنجکار اضافه کرد:  یک فلسفه چه زمانی اسلامی می شود؟ زمانی که از اسلام تأثیر بپذیرد یعنی ما مسائل اجتماعی، مدیریت و حقوق و فلسفه را از اسلام در بیاوریم نه این که گزاره های فلسفی را بر دین تطبیق کنیم به عبارت دیگر ما باید برای داشتن یک فلسفه اسلامی و مفید از قرآن و روایات الهام بگیریم البته با همان روش نظری و عقلی که در علوم دیگر از جمله جامعه شناسی صورت می گیرد.

وی با اشاره به اقسام فلسفه ابراز داشت: غیر از فلسفه مشاء، اشراق و حکمت متعالیه بنده معتقدم که خود علامه فلسفه جدایی تأسیس کرد که رنگ و بوی دینی بیشتری دارد و بعد از ایشان آیت الله مصباح و آیت الله فیاضی نیز در اسلامی سازی فلسفه تلاش های گسترده ای کرده اند که نباید از آنها غافل باشیم.

عضو هیأت علمی دانشگاه تهران رواج علم کلام را در حوزه مسأله ای ضروری و غیر قابل انکار دانست و تأکید کرد: ما در حکومتی زندگی می کنیم که داعیه دار اسلام و دین است، بنابراین نمی توانیم جدای از علوم مهمی از جمله کلام باشیم و در عین حال بخواهیم از دین دفاع کنیم، بله فلسفه هم لازم است اما فلسفه ای که به کار کلام بیاید نه صرفا فلسفه ای که از غرب گرفته شده باشد.

وی ادامه داد: ما در این چهل سال بعد از انقلاب این قدری که روی فلسفه سرمایه گذاری کردیم بهتر بود روی کلام سرمایه گذاری می کردیم؛ چراکه می دانید موضوع اصلی فلسفه وجود بما هو وجود است و این موضوع نمی تواند شبهات وهابیت را برطرف کند و یا شبهات غرب و سکولاریسم که با جوهر و عرض پاسخ داده نمی شود، بنابراین اصل، علم کلام است که باید تقویت شود.

حجت الاسلام والمسلمین برنجکار تصریح کرد: بازهم تکرار می کنیم فلسفه محترم است و باید باشد و رواج پیدا کند ولی باید از آن در کلام که یک دانش عقلی دینی است استفاده کنیم، همچنانکه علامه طباطبایی(ره) نیز قبل از این که یک فیلسوف باشد یک متکلم است و از همین مباحث کلامی دقیق در المیزان نیز استفاده کرده است./1330/ت۳۰۲/ج