تأثیر سبک زندگی در ساخت فرهنگی جامعه

به گزارش خبرگزاری رسا، حجت الاسلام محسن الویری در پنجمین جلسه از سومین جشنواره جنات با موضوع انقلاب ۱۴۴۰ ساله با موضوع بررسی دستاوردهای مشابه انقلاب نبوی و انقلاب اسلامی در حوزه سیاسی و اجتماعی که به همت اداره تبلیغ مجازی معاونت فرهنگی و تبلیغی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم در مرکز همایش های غدیر برگزار شد، گفت: بحث چالش های انقلاب اسلامی با مسأله ی تمدن، ارتباط مستقیم دارد. حیطه ی اجتماع که مهم ترین وجه آن فرهنگ است، دورترین نقطه ای است که یک نظام فکری می تواند اهدافش را در آن نقطه محقق کند. محیط فرهنگ و محیط های اجتماعی نقطه ی ابتدایی هر حرکت اجتماعی بزرگ است. وقتی که این جنبش به انقلاب تبدیل شد و دگرگونی وسیعی در جامعه ایجاد کرد، قستی که دیرتر از همه آورده های انقلاب را دریافت می کند باز هم محیط اجتماعی است.

وی با مهم دانستن سبک زندگی در ساخت فرهنگ یک جامعه ابراز کرد: تغییر سبک زندگی و باورهای مردم در مقایسه با تغییر ساختارهای سیاسی و عمومی جامعه یا ارکان حکومتی و اقتصادی جامعه، به مراتب سخت تر و زمان برتر است.

حجت الاسلام الویری چند سوال را در این حوزه مطرح کرد و گفت: سوال این است که چه مشابهت هایی بین دو جامعه مدینه که بذر اولیه ی دستاوردهای اسلام در آنجا بوده، در عرصه اجتماع و فرهنگ با جامعه ایران مبتنی بر انقلاب اسلامی وجود دارد؟ اگر مشابهتی داریم، چه آورده ای برای ما داشته است؟ و برای ما مبلغان چه آورده ی تبلیغی داشته است؟

وی ادامه داد: هر کس که با سیره و زندگی نبوی آگاهی عمومی داشته باشد نمی تواند انکار کند که پس از این که پیامبر از مکه به مدینه هجرت کردند و در مدینه حکومتی پایه نهادند، دستاورهای بزرگی را به دست آوردند. در شهری که سه گروه اوس و خزرج و یهودیان در آن بودند و دولت نداشت، شهر به یک قدرت و حکومت وسیع و قدرتمند تبدیل شد که همه ی این ها حاصل ده سال حکومت پیامبر بود. اما با این دستاوردها مشکلات و ناهنجاری های اجتماعی برای پیامبر وجود داشت. به عنوان نمونه در سوره حجرات که از آخرین سوره های نازل شده به پیامبر است آیاتی درباره شیوه سخن گفتن با پیامبر، صدا زدن پیامبر، وظیفه اصلاح بین مؤمنان، سخره نکردن همدیگر، با لقب زشت یاد نکردن هم، پرهیز از ظن و تجسس، غیبت نکردن، عیبجویی نکردن و...است که سوره نشان میدهد این مشکلات در جامعه نبوی حل نشده بود. خطاب این آیه به مؤمنان است نه خطاب عمومی که مشرکان را هم شامل شود. در این سوره ۵ بار «یا ایها الذین آمنوا» به کار رفته است، ۸ بار مؤمنات و مؤمنون در این آیه به کار رفته است. این خطابات که به ناهنجاری های اخلاقی بوده، نشان می دهد که این طور نبوده که در پایان عهد نبوی علی رغم تمام دستاوردهای بزرگ، مشکلات اجتماعی و اخلاقی حل شده باشد نکته ی مهم این است که این آیات به اخلاق اجتماعی اشاره دارد نه اخلاق فردی.

این استاد حوزه و دانشگاه مخاطب بسیاری از این آیات را اطرافیان پیامبر دانست و افزود: وقتی خداوند به مردم دستور میدهد مراقب نوع حرف زدنشان با پیامبر باشند، در واقع با اطرافیان پیامبر صحبت می کند. وقتی در شهر مدینه که پیامبر در آن حضور دارد، مؤمنان درگیر این آسیب ها باشند، شهرهایی که از مدینه فاصله دارند، طبیعتا ناهنجاری های بیشتری دارند. اگر سایر سوره ها و نیز تاریخ را ضمیمه کنیم، می بینیم که این خصوصیات در زمان پیامبر به صورت جدی وجود داشته است. جامعه ای که پیامبر از خود به یادگار گذاشت، این گونه نبود که از نظر اخلاقی و فرهنگی هیچ چالشی نداشته باشد.

وی در ادامه به معرفی یکی از کتاب های نوشته شده توسط یک مستشرق پرداخت و ابراز کرد: کتابی هست به نام «محمد(ص) بر پایه کهن ترین منابع». این کتاب را یکی از مسترقین مسلمان شده نوشته است. این نوشته، یکی از بهترین کتب غربی ها درباره پیامبر است. البته نقدهای جدی هم به این کتاب وارد است اما این کتاب در مقایسه با آثار غربی ها اثر خوبی است. در این کتاب با الهام از آیه ۱۴ سوره حجرات بحث لطیفی را درباره تعدد درجات انسان ها در عصر نبوی بیان می کند. در این کتاب می گوید: در افرادی که پس از جنگ تبوک به اسلام می گرویدند، کمتر معنویت دیده میشد. این طور نبود که پیامبر وقتی از دنیا میرفت، جامعه ای که از خود باقی میگذاشت، هیچ کاستی نداشته باشد. اتفاقا کاستی ها در حد مواردی که در سوره حجرات ذکر شد، بود.

حجت الاسلام الویری با نگاهی به وضعیت فرهنگی کشورمان گفت: اگر نگاهی به جامعه الان خود نیز بیندازیم، نمی توانیم به وضعیت فرهنگی و اجتماعی جامعه نمره خوبی بدهیم. کسی نمی تواند انکار کند در ۴۰ سال گذشته دستاوردهای خوبی داشتیم. در زمینه هایی مانند همگانی شدن آموزش و پرورش، بالا رفتن سطح سواد، افزایش بهداشت عمومی، امنیت اجتماعی و... اما قصد من در این جلسه بحث در جنبه های ایجابی نیست. می خواهیم جنبه های منفی را مورد بررسی قرار دهیم. باید گفت در عین حالی که دستاوردهای بزرگی داشته ایم، مشکلات فرهنگی و اجتماعی بزرگی هم در جامعه داریم. حرف ما این است که ضرورت دارد که ما نسبت به این مشکلات فرهنگی و اجتماعی یک نگاه واقع گرایانه و غیر آرمان گرایانه داشته باشیم. مقام معظم رهبری نیز فرموده اند که ما در جنبه های سخت ، موفقیت های چشم گیری داشتیم اما در قسمت نرم که سبک زندگی است، به موفقیت های چشم گیر نرسیده ایم.

وی ادامه داد: باید در گام اول متوجه باشیم که اهداف اجتماعی دین و هر نظام فکری دیگری، دورترین مکان و زمان تحقق را دارند. اقتضای تغییر فرهنگی دیر به دست آمدن و سخت کسب کردن آن است. این به مفهوم ساده جلوه دادن و سوء مدیریت های مدیران هر دولت و کشوری نیست. ما باید زبان مطالبه گرایانه ی مردم را تقویت کنیم و خود، نمایندگی کنیم از مردم و در حدی که توان داریم، در اصلاح فرهنگی و اجتماعی جامعه بکوشیم. سوال مهم این است که در مواجهه با این ناهنجاری های اجتماعی و فرهنگی چه باید کرد؟ وظیفه ما مبلغان چیست؟ آیا میتوانیم از اختلافات عصر نبوی و انقلاب اسلامی به باید هایی برسیم؟

حجت الاسلام الویری اخذ برنامه از قرآن کریم را ضروری دانست و عنوان کرد: با خطابات به مؤمنین در قرآن، تکالیف هم مشخص شده است. قرآن کوشیده که برطرف کردن ناهنجاری های اجتماعی را از خود مؤمنین بخواهد. آحاد جامعه اسلامی چه به حیث خطاب فردی و چه به حیث خطاب جمعی، برای برطرف کردن مشکلات وظیفه دارند. این طور نیست که رفع این مشکلات و برطرف کردن این کاستی ها تنها بر عهده حکومت باشد. این طور نیست که ما صرفا نقد کنیم و بیان مشکلات کنیم و فقط مطالبه گری داشته باشیم. مطالبه گری از مسئولین به جای خود باید باشد اما اگر همه ی حاکمان و دولت مردان یک جامعه وظیفه خود را انجام بدهند و عامه جامعه و نخبگان جامعه همراهی نکنند، آن جامعه خوب پیش نخواهد رفت. مبلغان وظیفه تبیین این فضا در بین مردم را دارند.

این استاد حوزه و دانشگاه همه ی مبلغان را موظف به تبیین فضای جامعه کرد و اظهار کرد: هم مبلغانی که به مناطق مختلف کشور اعزام می شوند و هم مبلغان فعال در فضای مجازی، به عنوان فرد، در حل این مشکلات سهم دارند. در یک جامعه اگر همه ی ارکان و ساختارها و نهادهای حکومتی هم کارشان را خوب انجام بدهند اما توده ی مردم همراهی نکنند نتیجه نمی دهد. کلید فهم سیره اجتماعی اهل بیت (ع) و نقش اجتماعی شان همین است. وقتی در جامعه، شرایط مطلوب سیاسی حاکم نیست، نقش اجتماعی فرد از دوش کسانی که درد دین و جامعه را دارند حذف نمی شود. باید از خود بپرسیم که من برای حل این مشکلات چه کرده ام؟ امام (ره) می گفت: نگویید انقلاب چه کرد، بگویید ما برای انقلاب چه کردیم. ما فکر میکردیم جامعه وقتی جامعه اسلامی شد همه چیز حل خواهد شد در صورتی که این گونه نیست. در کنار مطالبه از حکومت باید نقش فردی خود را بدانیم.

وی خاطرنشان کرد: باید ضمن نگاه مثبت و همدلانه با نقدهای موجود، باید فعالیت های فردی مان را ضمن رعایت قوانین کشور انجام دهیم. اگر نمی توانیم مشکلات شهر را حل کنیم، مشکل محله را حل کنیم، اگر نمی توانیم مشکل محله را حل کنیم، مشکلات خانواده مان را حل کنیم و اگر آن را هم نمی توانیم، رفتار خودمان را که می توانیم اصلاح کنیم. گاهی یک کلام یا رفتار ما می تواند بر دیگران یک اثر ریشه ای بگذارد. پس باید بسیار بر رفتارهای خود مراقبت کنیم. عمل به وظایف هم اقتضائاتی دارد که باید رعایت کرد.

حجت الاسلام الویری نگاه تمدنی را مهم خواند و گفت: یکی از مهم ترین بایستگی های عملکرد فردی مبلغ، نگاه تمدنی است. باید به خودآگاهی نسبت به راهی که رفته ایم و راهی که پیش رو داریم برسیم. نگاه تمدنی قدرت مقایسه ای به ما میدهد که چالش ها و ظرفیت های کشور خود را با کشورهای دیگر مقایسه کنیم و به نتیجه برسیم. برای تحقق این مسأله باید ابتدا آگاهی تاریخی خود را افزایش دهیم. مسیر جامعه پس از پیامبر به فاصله ی کمی، تغییر یافت و جنگ در درون امت اسلامی شروع شد. در عهد خلافت امیرالمؤمنین (ع) که حدود ۲۵ سال از رحلت پیامبر گذشته بود و اسلام به جنگ های درونی جمل، صفین و نهروان دچار شد. در دوره های بعد هم به همین ترتیب. با همین وضعیت به فاصله ی ۲۰۰ سال تمدن بزرگی ایجاد شد. نکته ی مهم دیگر در نگاه تمدنی، اخلاق گرایی و دوری از آسیب های تمدن سوز در تاریخ است. نکته مهم دیگر توجه به امتداد اجتماعی عبادات است. فحشاء و منکر پدیده ی اجتماعی است که نماز که یک پدیده ی فردی است می تواند آن را حل کند. نکته ی مهم دیگر این است که برخی مفاهیم مطرح شده، مانند این که مؤمنان مراقب باشند اعمالشان حبط نشود. یا خیر بودن برخی امور، یا امتحان قلب مؤمنین توسط خداوند، منحصر به این سوره نیست. ما در سوره های دیگر قرآن مفاهیم دینی جدیدی داریم که متناسب با نیازهای اجتماعی آن ها را بازخوانی نکردیم. پس مفاهیم اسلامی باید متناسب با یک درک اجتماعی و تمدنی بازخوانی شود. باید مباحثی مثل توکل را از حیث یک پدیده ی اجتماعی بررسی کنیم. یا مثلا در موردی مانند شکرگذاری غربی ها که نگاه نقدی به آنها داریم، روزی را به نام روز شکر گذاری دارند ولی ما آنقدر که باید به آن توجه نکرده ایم. /924/د103/ج