حزب از لوازم طبیعی یک جامعه است

به گزارش خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام‌ والمسلمین محسن مهاجرنیا، استاد و پژوهشگر علوم سیاسی در هفدهمین نشست کرسی‌های آزاد‌اندیشی مجمع هماهنگی پیروان امام و رهبری استان قم که با موضوع «آینده احزاب و تشکل‌های سیاسی در نظام ولایی» در موسسه طلوع مهر قم برگزار شد، با بیان این‌که جامعه عرصه ناهمگونی، اختلاف و تنازع است، اظهار کرد: براین اساس، حزب نیز جزء لوازم طبیعی یک جامعه است؛ چراکه تا جامعه هست، اختلاف نیز هست و تا اختلاف وجود داشته باشد، احزاب و دسته‌ها و گروه‌ها نیز وجود خواهند داشت.

وی در ادامه افزود: آیه 213 سوره بقره یکی از آیات مهم است که به جریان‌شناسی اختلاف وتحزب پرداخته است. خداوند در این آیه سه دوره از سبک زندگی اجتماعی را گزارش می کند. دوره اول : دوره اتحاد و بساطت جامعه اولیه در قالب امت است.

دوره دوم : دوره اختلاف و طبقاتی شدن جامعه در قالب «فقیر و غنی» ، « قومیت» و «اشرافیت» است.

دوره سوم: دوره ارسال رسولان الهی است که سبب شکاف جامعه در دو طیف « مؤمنان » و «کافران» شد .

این استاد حوزه و دانشگاه  با اشاره به سه دوره فوق گفت: در دوره نخست به دلایل عدم وجود عامل اختلاف و با عنایت به مدنی بالطبع بودن بشر، نوع انسان ها با همنوعان خود انس طبیعی داشتند وبر اساس فطرت الهی، یک‌دست و بسیط بودند. اما بعد از شکل گیری زندگی کشاورزی و یکجا نشینی سه نوع عامل منفعت طلبی و برتری جویی و قدرت طلبی طبیعی پیدا شد. با آمدن پیامبران بشارت دهنده و انذارکننده، همراه با کتاب که همان قوانین الاهی است، اختلافات طبیعی به اختلافات ایدئولوژیک و فکری تبدیل شد و جالب است که هر سه جریان گذشته در قالب دو جریان جدید بازسازی شد. قرآن برای موضعگیری جریان جدید از واژۀ «بغی» استفاده کرده است. بغی، یعنی کسانی که تابع هوی وهوس، جاه‌ومقام سرکشی کردند.

حجت الاسلام والمسلمین مهاجرنیا به تشریح سه عامل اختلاف در جوامع اولیه پرداخت و گفت : اختلاف اول ناشی از عامل سرمایه بود که انباشت آن سبب نوعی شکاف طبقاتی در جامعه شد و به تدریخ طبقه دارا و ندار را به وجود آورد. اختلاف دوم ناشی از تکثیر جمعیت بود که بزرگ شدن خانواده ها و تبارها بوجود آورد و باعث دیده شدن اقوام و قبایل در مقابل یکدیگر و رقابت میان آنها و سبب نوعی اختلاف گردید. اختلاف سوم؛ ازجمع شدن ثروت و قومیت در میان عده ای بود که باعث به وجود آمدن قدرت سیاسی گردید. قرآن با نقل سه شکاف فوق سه طبقه اجتماعی برخاسته از آن ها را به نام « مترفین»، « قوم» و « ملأ» یاد می کند. این سه طبقه اجتماعی به مرور زمان به سه جریان فکری و سه گفتمان رایج، تبدیل شدند و جامعه یک دست و متحد و امت گذشته دچار شکاف و اختلاف گردید.

وی افزود: انبیاء آمدند تا بر اساس موازین وحی و کتاب انسان ها را هدایت کنند و اختلافات آنها را حل کنند. در نتیجه دعوت انبیاء، شکاف و اختلاف جدیدی به نام ایمان و کفر به وجود آمد. حضرت نوح(ع) اولین پیغمبری است که در چنین شرایطی مأمور شده است تا انسان های بعد از شکاف اجتماعی را دعوت به حق کند. انبیا که آمدند، کسانی که پیامبران را پذیرفتند، جزء گروه هدایت‌شدگان قرار گرفتند و بقیه مردم که از آنها با عنوان «قوم» ، «ملأ» و «مترفین» یاد شده است در ردیف تکذیب کنندگان و کافران قرار گرفتند.

پژوهشگر مسائل سیاسی کشور با بیان این‌که جامعه براساس تعریف جامعه‌شناسی عرصه ناهمگونی، اختلاف و تنازع است، اظهار کرد: براین اساس، حزب نیر جزء لوازم یک جامعه است؛ چراکه تا جامعه هست، اختلاف نیز هست و تا اختلاف وجود داشته باشد، احزاب و دسته‌ها و گروه‌ها نیز وجود خواهند داشت. به‌همین دلیل، صاحب نظران می‌گویند که جامعه بدون حزب محال است. حزب چرخ‌دندۀ دموکراسی است. بدون حزب، جامعه و دموکراسی ازکار می‌افتد.

حجت الاسلام والمسلمین مهاجرنیا در ادامه افزود: معنای امت در این آیه در مقابل، معنای آیۀ 143 سورۀ بقره« وَكَذلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّه وَسَطًا ...» و آیه 104 سورۀ آل عمران «وَلْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّه يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْر ...» است که مقصود از آن، امت ایدئولوژیک و متدین و آرمانی است؛ امتی که تشکل یافته و هم آهنگ و متصدی امر به معروف و نهی از منکر است؛ امتی است که به بقیۀ جامعه هم خوراک می‌دهد؛ امت وسط است؛ امتی است که نه افراط دارد و نه تفریط.

وی در پایان به سه نوع اختلاف اجتماعی که منشأ شکل گیری احزاب در قرآن می شود اشاره کرد و گفت: پاره ای از احزاب بر اساس لایه‌های بینشی دسته بندی شده اند که در مسائل بنیادین، مانند قیامت و توحید اختلاف دارند و منشأ بعضی از اختلاف‌ها احساسات، عواطف و جهت‌گیری‌های درون‌گروهی است که با عنوان اختلاف در گرایش شناخته می شود و پاره ای از اختلافات هم به کنش اجتماعی و رفتار حزبی بر می گردد./1324/ج