تحریف دانش‌های دینی از سوی نظریه پردازان غربی

به گزارش خبرگزاری رسا حجت الاسلام اصغر اسلامی‌تنها در پنجمین جلسه فقه ارتباطات از سلسله درس گفتارهای رمضانی پایگاه تخصصی فقه حکومتی وسائل «آیه شناسی» را نقطه بدیل بحث «نشانه شناسی» دانست و اظهار داشت: بسامد به کارگیری واژه آیه به اشکال مفرد و جمع در قرآن بسیار بالا است و همین امر نشان می دهد که باید برای نظریه پردازی روی این کلیدواژه وقوف و طواف کنیم.

وی گفت: ظهور دانش نشانه شناسی با تعبیر«semiology» و «semiotics» بوده است؛ این دو اصطلاح تفاوت جدی باهم دارند. پیرس با واژه semiotics دانش نشانه شناسی را نام گذاری کرد و سوسور از واژه semiology بدین منظور استفاده کرد. این دو نفر برای بنیان گذاری نشانه شناسی از علم منطق و نحو بهره بردند؛ البته منظور ما از نحو معنای اعم آن است که شامل صرف و فقه اللغه و علومی از این دست می‌شود.

استاد حوزه و دانشگاه افزود: پیرس و سوسور دو فهم متفاوت از ماهیت نشانه را ارائه کردند. سوسور نشانه را ترکیبی از دو عنصر کلیدی دال و مدلول معرفی کرد؛ دال مفهومی است از تصور صوتی که از واژه‌ها داریم. البته دو عنصر دیگر نیز وجود دارد که از نظر سوسور در دانش نشانه شناسی از آن بحث نمی شود.

استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع) تصریح کرد: ما چهار نوع واژه داریم؛ 1ـ صوتی که از دهان خارج می شود 2ـ شکل نوشتاری واژه ها 3ـ تصور صوتی که دلالت می کند بر تصور مفهمومی 4ـ مصداق خارجی واژه ها. از نظر سوسور مصداق و صوتی که از دهان خارج می شود در حوزه مطالعاتی نشانه شناسی قرار نمی گیرد.

تفاوت نگاه سوسوری و پیرسی به دانش نشانه شناسی

حجت الاسلام اسلامی‌تنها با اشاره به دغدغه سوسور در زمینه نشانه شناسی قراردادی، گفت: اما پیرس نگاه دیگری داشت و معتقد بود که نشانه از سه عنصر تشکیل شده است. دال و مدلول رابطه و پیوند عمیق دارند که نمی توان از هم تفکیک کرد مگر به دقت لفظی، چیزی شبیه اینکه ما می گوییم لفظ فانی در معنا است.

وی در تبیین بیان عناصر نشانه از نگاه پیرس، ابراز داشت: از نظر او بازنمون، تفسیر و موضوع سه عنصری است که نشانه را تشکیل می دهند. بازنمون شبیه دال سوسوری و تفسیر شبیه مفهوم سوسوری است اما سوسور از موضوع استفاده نکرد. دلیل این تفاوت نگاه آن است که این دو نفر سر اینکه قلمرو دانش نشانه شناسی تا چه حدی است اختلاف دارند.

استاد حوزه و دانشگاه گفت: نشانه شناسی از نظر پیرس منحصر در نشانه های قراردای نیست بلکه دانش های شناخت زبان، شناخت انسان، شناخت حیات و شناخت جهان را از دانش های پایه این علم می داند. طبق اندیشه سوسور اگر شما از قرارداد مطلع نباشید ذهن شما از دال به مدلول منتقل نمی شود.

استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع) با اشاره به اینکه هر دو جریان سوسوری و پیرسی در مطالعات ارتباطات معاصر زنده هستند و طرفدار دارند، تصریح کرد: ریشه های فکری این دو جریان به یونان باستان باز می گردد و با تکیه بر آراء متفکران غربی و باستانی علم نشانه شناسی را ترقی دادند.

دانش‌های غربی؛ علوم دینی تحریف شده

حجت الاسلام اسلامی‌تنها بیشتر دانش های غربی را دانش‌های دینی تحریف شده دانست و گفت: معنای سکولاریسم کندن لباس دین را از امری دینی است. حتی کلمه دکتر نیز معنای دینی دارد؛ دکتر به کسی می گفتند که توانایی داشت قواعد زندگی را از کتاب مقدس و عهد عتیق استخراج کند، به عنوان مثال فرزندان لاوی که توانایی استخراج دکترین های یهود را داشتند، دکتر بودند. معنای اصلی و دقیق دکتر یعنی فقیه که امروزه به معنای دانشمند است؛ بسیاری از این مباحث اساسا دینی است اما در طول زمان ماهیت دینی آنها را حذف کردند.

وی با اشاره اختلاف افلاطون و ارسطو در بحث زبان، اظهار داشت: ارسطو رابطه زبان را قراردادی می داند اما افلاطون دال و مدلول طبیعی می داند. ما مفهوم آیه را هم مقابل نشانه و هم مقابل پدیده در پدیدار شناسی استفاده می کنیم. واژه آیه در قرآن با کلمات بسیاری پیوند دارد مثل عقل، فقه، فهم، تفکر، لب، نعمت، ایمان، تنزیل، سخط، عقاب، عذاب و ... .

استاد حوزه و دانشگاه آیه را دارای دو بخش خواند و گفت: یک بخش ناظر به خدای متعال و بخشی مربوط به انسان است. آیه از طرف خدا به سمت انسان نازل می شود، انسان معنای آیات را فهم می کند؛ برای بخش فهم در قرآن عبارتی همچون عقل، فهم، تفکر، توسم به کار رفته است.

استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع) افزود: قرآن عضوی که آیه را می فهمد را لب، قلب یا فوائد می نامد. فرآیند فهم آیه می تواند ماهیت تبشیری داشته باشد یعنی نعمت و رحمت باشد یا ماهیت انذاری داشته باشد یعنی انتقامی، عقاب، سخطی باشد. انسان یا آیه را تکذیب می کند و یا تصدیق می کند که نتیجه فوری آن شکر، تقوا و یا کفر است و نتیجه نهایی آن ایمان یا کفر است.

پیوند عمیق واژه «آیه» با «هدایت»

حجت الاسلام اسلامی‌تنها با بیان اینکه کلمه آیه با واژه هدایت پیوند عمیقی دارد، گفت: واژه تصدیق و تکذیب به وجه مختار بودن انسان اشاره می کند اما در ادبیات قرآن کلمه هدایت وجه فعال ما یشاء الهی را نشان می دهد؛ بنابراین به پیامبر(ص) می فرماید تو نمی توانی در مقابل اضلال الهی بایستی.

وی بیان داشت: انسان می تواند هدایت الهی «Divine Guidance» را بپذیرد یعنی اهتدا کند؛ اگر پذیرفت نتیجه نهایی اش حرکت به سمت جنت است و اگر نپذیرد در مسیر ضلال قرار می گیرد که نتیجه نهایی اش جهنم است.

استاد حوزه و دانشگاه به پیوند میان واژه هدایت و هدی اشاره کرد و گفت: مفهوم راه در واژه هدایت وجود دارد«إِنَّا هَدَيْنَاهُ السَّبِيلَ إِمَّا شَاكِرًا وَإِمَّا كَفُورًا» اگر بخواهیم اهتدا داشته باشیم باید نشانه ها را بشناسیم و فهم کنیم تا در این مسیر به هدایت الهی برسیم. مسیر نظریه پردای اسلامی را با کلیدواژه «آیه» می توانیم طی کنیم./1330/د102/ب1