پاسخ به ادله مخالفان حجاب

به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، هر ساله با آغاز فصل گرما، مسأله حجاب در جامعه ما برجسته‎­تر شده و به طور طبیعی سوالات گوناگونی در افکار عمومی و اذهان اهالی اندیشه تولید و بازتولید می‎­شود.

ضرورت این بحث

جماعتی بر این باورند که در مباحث «اجتماعی»، حجاب نه اهمیتی برای بحث دارد و نه اولویتی.

دلیل آن را نیز چنین بیان می‎کنند: جایگاه مسأله حجاب نسبت به مسائل بزرگتری، چون عدالت اجتماعی، پیشگیری و برخورد با مفاسد اقتصادی، ... پست­‎تر و پایین­‌تر است و از اساس یک مسأله حاشیه­‌ای به حساب می­‌آید، در واقع حجاب مسأله‌­ای است فردی و منوط به تصمیم شخصی.

تفصیل دلیل نخست

در فضای بی در و پیکر مجازی و در مراودات و معاشرت­‎های روزمره دیده و شنیده­‌ام که: برخی چنین می‌­اندیشند و چنین می­‌گویند تا زمانی که در مملکت، دزد‌‎ی‌­ها و اختلاس‌­های میلیاردی، بی‌عدالتی­‌های آشکار قضایی، معضلات عمیق اجتماعی نظیر فقر، محرومیت، اعتیاد، کودکان کار، بیکاری، طلاق، ... هست، گیردادن به «چند تار موی خانم‌­ها» و اولویت ­دادن به آن چه توجیهی دارد؟

عده‌­ای حتی می‌­گویند کسی که به جای مطالبه عدالت و اعتراض به بی‌­عدالتی‌­ها، مسأله حجاب بانوان را فریاد می‌­زند، «خشکه‌­مقدسی» است که از دین، تنها ظاهرش را درک کرده و بویی از آموزه اصلی دین که همان «عدالت و آزادی» است، به مشامش نرسیده است. این گروه اندیشه خود را به سیره پیشوایان دین مستند کرده‌­اند که آن‌ها هرگز به «اجباری ­کردن حجاب در جامعه» و برخورد فیزیکی و انتظامی با بدحجابی نپرداخته‌­اند.

گروهی حتی بر این باورند که در جامعه ما درست بر عکسِ اهم و مهم قرآن رفتار می‌­شود. قرار است مسأله رباخواری با موعظه و نصیحت حل شود و مسأله حجاب با برخورد‌های تند انتظامی. این جماعت می‌­گویند و می‌نویسند که برای حل معضل بدحجابی، خطبه نماز جمعه می‌­خوانیم، هزینه‌­های کلان انسانی و اقتصادی می­‌پردازیم، گشت ارشاد راه می‌­اندازیم، اجتماعات گسترده در دفاع از حجاب وعفاف برپا می‌­کنیم، ... تا آنچه را که قرآن درباره آن با لحنی بسیار نرم و لطیف و نصیحت‌­گرانه سخن گفته (احزاب/۵۹) به جامعه تحمیل کنیم، اما برای حل معضل رباخواری که قرآن با لحن تندی علیه آن حکم کرده، دست روی دست گذاشته و اقدام قابل توجهی صورت نمی­‌گیرد. این «رفتار کاریکاتوری» با دین، عاملی برای گریز جوانان از دین شده است.

پاسخ به دلیل نخست

در نگاه اول این نوع استدلال به نظر متین و درست می‌­رسد. طرفداران این دیدگاه به واقع بر این باورند که پرداختن کارگزاران نظام به یک مسأله حاشیه‌­ای و سهل­‌انگاری و غفلت از مسائل اصلی دین، حاکی از آن است که دین، نه تنها دغدغه حقیقی مسئولین نیست بلکه صرفاً بهانه و ابزاری شده است تا در خدمت اهداف سیاسی و حزبی آنان قرار گیرد. این امر ریاکارانه، می­تواند چنان اکراه و انزجاری در جوانان ایجاد کند که با مسأله حجاب از سر لجبازی مخالفت عملی ورزند.

دقت بیش­تر در تحلیل این استدلال نتایج دیگری را پیش روی ما قرار می‌دهد. سه نکته قابل توجه و تأمل در این بیان وجود دارد:

اول) مسأله حجاب نسبت به مسأله عدالت، اقتصاد، معیشت و نظایر آن از اهمیت بسیار کمتری برخوردار است.

دوم)  توجه به مسائل فرعی در حالی که مسائل اصلی روی زمین مانده­‌اند، انحراف و کج‌­روی است.

سوم) کمیت و کیفیت بحث از حجاب در منابع دینی نشان­ دهنده­ نوع نگاه دین به وضعیت حجاب در جامعه است.

آیا مسأله حجاب یک مسأله فرعی و کم اهمیت است؟

واقعیت آن است که مسائل مختلف سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی آن چنان درهم تنیده شده و شبکه پیچیده‌­ای ساخته­‌اند که نمی­‌توان به طور مستقل به اهمیت یک مسأله و فارغ از سایر مسائل حکم کرد. عدالت اسلامی آن زمان برقرار خواهد شد که زمینه­‌های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی آن در کنار رفتار سیاسی فراهم شوند.

برقراری عدالت، هم محتاج قوانین دقیق و مناسب است و هم نیاز­مند مجریان و قاضیانی که عدالت، ملکه آن‌ها شده باشد و چنین اشخاصی از دل همین جامعه و آموزش و پرورش موجود بر می‎­آیند؛ بنابراین برای تحقق عدالت، باید فرهنگ، نظام آموزشی و نظام اقتصادی نسل حاضر اصلاح شود تا مجریان فردا به مراتب بهتر از امروز باشند. در یک کلام، سرنوشت مسائل کلان به سرنوشت مسائل به ظاهرکوچک و فرعی بستگی دارد؛ بنابراین چه بسا یک مسأله ظاهراً فرعی در عمل در بردارنده اهمیت بسیار زیاد می­‎باشد.

اصولاً فرهنگ به نوعی شالوده و زیربنای سیاست و اقتصاد است و تحولات فرهنگی بر این دو اثرات عمیق می‌گذارد. مسأله حجاب که از اساس یک مسأله فرهنگی است، با مسائل زیادی گره خورده است. حداقل در کشور ما -و چه بسا در همه کشور‌ها -با مسأله «عفاف عمومی»، «اخلاق جنسی» و «پیوند خانواده» مرتبط است؛ بنابراین می­‌توان گفت از یک سو مخالفان ترویج و تبلیغ حجاب نسبت به مشغول­ شدن نسل جوان به تمایلات جنسی بی‎­تفاوت­‌اند و روشن است چنین نسلی نسبت به مسائل کلان و اصلی کشور و جهان همچون عدالت حساسیتی ندارد و از سوی دیگر حامیان ترویج و تبلیغ حجاب به طهارت و بهداشت اخلاقی جوانان می‌اندیشند؛ طهارتی که در نهایت به تحقق آرمان بسط عدالت در جامعه کمک خواهد کرد.

آیا می‎­توان پرداختن به مسائل فرعی را با توجیه روی زمین ماندن مسائل اصلی رها کرد؟

نکته یا پیش‌­فرض دوم در صورتی صحیح است که «قابل تعمیم» باشد. اکنون وضعیت آن را در صورت تعمیم بررسی می­‌کنیم:

اگر تعمیم این امر صورت پذیرد، تبلیغ انبوه رسانه‌­ای و سخن­ گفتن مسئولین درباره مسائلی، چون لزوم حفظ محیط زیست، ضرورت تشدید مجازات تخلفات رانندگی در کاستن از تصادفات، لزوم صرفه­ جویی در مصرف انرژی، لزوم توسعه بیمه، ... همه و همه انحراف و کج‌­روی است؛ زیرا هنوز مسائل کلانی، چون عدالت بر زمین مانده‌اند.

اینکه یک خطیب جمعه به مسأله عدالت نمی­‎پردازد و به بی‌­عدالتی‌­ها اعتراض نمی‌­کند، گرچه یک نقیصه و ایراد و به بیان صریح­تر عیبی فاحش، نابخشودنی و غیرقابل توجیه است، اما موجب نمی­‎شود که سخن­ گفتنش درباره حجاب را تخطئه کنیم؛ همان گونه که او را درباره بیان سایر موضوعات مثل بهداشت عمومی، محیط زیست، ... سرزنش نمی‌­کنیم.

دیگر آنکه هر چند برخی کاستی‎­ها و نارسایی‌­ها در جامعه دارای اهمیت فوق‌­العاده‌­ای نسبت به برخی کاستی‌های دیگرند، اما چه بسا به همان نسبت که اهمیت‌­شان بیش­تر است، حلّشان هم دشوارتر و نیازمند زمان بیش­تر است. در کشور ما هرچند تبعیض­‌ها و بی‌­عدالتی‌­های کلانی به چشم می‌­آیند که به واقع آزاردهنده و جانکاه هستند، اما نباید موارد بسیاری از تحقق عدالت را هم از یاد برد. دستگاه‌­های حکومتی استوار ایستاده‌­اند و کشور را بر اساس قوانین مجلس به نظم و انتظام اداره می‌­کنند، هرچند در این متن منظم مواردی از اختلاس و ارتشا و رانت‌­خواری هم با کمال تأسف دیده می‌­شود که قطعاً به لحاظ کمیت در مقایسه با اقدامات قانونی و مثبت «مجموعه حاکمیت نظام» مقدار اندکی است. ریشه‌­کن ­کردن بعضی مفاسد نظیر ویژه‌­خواری و رانت، آرمانی است که حتی در کشور‌های صنعتی با وجود برخورداری از سیستم­‌های نظارتی چندلایه و دقیق محقق نشده است.

از همه این‌ها گذشته اولویت‌­بندی و کنارگذاشتن اولویت‌­های پایین‌­تر به سود اولویت بالاتر در صورتی انجام می‌شود که «تعارضی در کار باشد». به بیان ساده­‌تر اگر زمان یا امکانات اجازه انجام دو امر را به صورت هم‌زمان و توأمان به ما ندهد، در این صورت است که باید بین آن دو، اولویت­‌بندی کنیم و امری را که از اولویت بالاتری برخوردار است انجام دهیم. اما در صورتی که هر دو کار قابلیت انجام همزمان داشته باشند، تعیین اولویت در این حالت معقول نیست. اکنون این سوال جدی مطرح است که مگر پرداختن به مسائل مهمی همچون مبارزه با ربا با پرداختن به بدحجابی و معضلات اجتماعی پیرامون آن تعارضی دارد که ناگزیر باشیم دومی را به نفع اولی رها کنیم؟ آیا زمان و امکانات ما تنها ظرفیت پرداختن به یکی از دو مسأله فوق را دارد؟ در جامعه، عده‌­ای استعداد، دانش و تخصص حل معضلات و مسائل کلان کشور را نداشته، اما دغدغه و فکر و مهارت حل معضلات ریز و خرد اجتماعی و فرهنگی را دارند؛ آیا باید این پتانسیل و ظرفیت را رها کرد تا آنکه اول مسائل بزرگ جامعه و سیاست حل شود؟

آیه کریمه قرآن (تغابن/۱۶) با بیان یک دستور کلی (فاتقوا الله ما استطعتم) مانع از آن می­‎شود که در زندگی فردی به بهانه عدم توان در ترک یک گناه بزرگ مبادرت به گناهان کوچک­تر کنیم. در زندگی جمعی نیز همین قاعده استوار است و نمی­توان به بهانه اختلاس­های میلیاردی از احکام به ظاهر کم اهمیت­‎تر نظیر حجاب، عدم روزه­‎خواری در ملأ عام، طبابت زنان توسط زنان چشم­‌پوشی کرد؛ همانطور که افراد نمی‌­توانند به بهانه رفتار‌های خلاف شرع برخی مسئولان مثل دروغ­گویی و تهمت­ زدن، رفتار‌های خلاف شرع خود را توجیه کنند یا به رفتار‌های مشابه در زندگی فردی روی آورند.

نوع نگاه دین به وضعیت حجاب در جامعه چگونه است؟

یک نمونه از رویارویی با مسأله حجاب، مناقشه در کمیت و کیفیت پرداختن قرآن کریم به حجاب است. این جماعت می­‌گویند به طور کلی هرگاه درباره مسأله‌­ای، قرآن با شدّت و حدّت کمتر سخن گفته باشد، باید آن مسأله از مسائل فرعی، کم­ اهمیت و با اولویت پایین به حساب آید. در این خصوص بیان چند نکته قابل ذکر است:

یکم) بر حسب حدیث شریف ثقلین که نزد فریقَین مقبول است، «عترت» را از قرآن نمی­‌توان جدا کرد؛ بنابراین درباره آیات و مفاهیم قرآن، باید روایات اهل بیت علیهم­ السلام نیز بررسی گردد. اساساً آن­ها مفسرین حقیقی قرآن‌­اند؛ بنابراین مرجع ما از جایگاه احکام و دستورات دینی نباید منحصر در قرآن باشد؛ بلکه لحاظ روایات نیز ضروری است. البته روایات، منبعی مستقل و در عرض قرآن به حساب نمی­آیند بلکه مفسر مجمَلات قرآن‌­اند.

اکنون در موضوع مورد بحث باید به روایات مراجعه کرد. «روایت معراج» که با سندی قابل اتکاء از طریق جناب عبدالعظیم حسنی نقل شده روایت قابل توجهی است. روایت مرحوم صدوق در کتاب من لایحضره الفقیه را نیز نباید از نظر دور داشت. روایتی را که در آن اصبغ بن نباته از امیرالمومنین علیه­‎السلام نقل می­‌کند که حضرت فرمودند: در آخرالزمان نزدیک به قیامت که بدترین زمان­‎هاست، زنانی ظاهر شوند بی­‌حجاب و برهنه (کاشفاتٌ عاریاتٌ) آرایش­‌کننده و آشکارکننده زینت‌­ها، بیرون­‌رونده از دین، داخل­‌شونده در فتنه­‎ها، متمایل به شهوات و امیال جنسی، شتاب­‌کننده به سوی لذات و خوش­گذرانی‌­ها، حلال­ شمارنده محرمات الهی و جاودانه در دوزخ.

دوم) بسیاری از آیات قرآن در نزول تدریجی ناظر به یک مسأله یا حادثه خارجیه نازل می‌­شدند. در نتیجه چه بسا بتوان گفت لحن بیان و کمیت ذکر یک مسأله در قرآن به «شرایط و مقتضیات زمان نزول» بستگی دارد. پس با این توضیح نمی­‌توان درباره آیات قرآن به مثابه سخنرانی یک رییس جمهور به تحلیل محتوا پرداخت؛ بنابراین اگر قرآن در مورد ربا با لحن تندتری نسبت به حجاب سخن می­‌گوید الزاماً به معنی کم ­اهمیتی حجاب نیست بلکه چه بسا به شرایط اجتماعی صدر اسلام و لزوم تبلیغ تدریجی احکام دین مربوط باشد. همان‎گونه که میزان قبح زنده به گورکردن دختران از منظر قرآن را نمی‌­توان از کمیت و کیفیت طرح آن در مقایسه با قبایح دیگر استنباط نمود.

سوم) در بررسی یک مسأله در قرآن نباید تنها به دنبال کلیدواژه گشت بلکه باید با استفاده از «عمومات قرآنی» و تطبیق اصول کلی دین و اخلاق که در قرآن مطرح شده است و در همه شئون انسانی کاربرد دارند بر مصادیق و مسائل جزئیه خارجیه نظر قرآن کریم را استنباط کرد. اگر حجاب را جزء دستورات مسلّم اسلام و در نتیجه بدحجابی را به عنوان یک منکر در نظر بگیریم آن­گاه سعی و تلاش برای از بین­بردن این منکر در جامعه تحت عمومات قرآنی «نهی از منکر» و قاعده کلی «تعاونوا علی البر و التقوی و لاتعاونوا علی الإثم و العدوان» (مائده/۲) قرار می­‌گیرد. از آن جهت از مصادیق تعاون بر برّ و تقواست که ترویج حجاب، عموم جامعه و به ویژه جوانان مجرد را بر رعایت نیکی و تقوا کمک می­‌کند و از آن جهت از مصادیق و لاتعاونو است که رواج بی­‌حجابی کمک به بی­‌تقوایی و گناه می­‌کند.

چهارم) از دستورات مؤکَّد قرآن کریم، «تفکر»، «تدبر»، «تعقل» و «تفقه» در آیات الهی است؛ بنابراین نباید به ظاهر قرآن بسنده نمود بلکه باید به دنبال فهم باطن قرآن بود که بسیار مهم است. فرض کنیم که حجاب از منظر قرآن اهمیت چندانی ندارد و تلاش برای گسترش آن در جامعه سفارش و توصیه نشده است؛ اما باید توجه داشت که این عدم اهمیت مفروض تنها مربوط به خود مسأله حجاب است و نه مربوط به حجاب آن­گاه که ابعاد دیگری یافته باشد.

مسأله حجاب امروزه، با صدر اسلام تفاوت­‎های بسیار دارد. امروزه باید با در نظرگرفتن اموری همچون سبک زندگی مدرن غربی، حضور حداکثری زنان در جامعه و برخورد بسیار زیاد آنان با مردان، فراوانی و تنوع بیش از حدِّ مُدها و مدل­‎های پوشش شهوت­‌انگیز، امکانات فراوان در عمل زیبایی و زیبایی اندام و نقاشی صورت و بدن، لوازم پیشرفته آرایش و مدل‎­های آرایشی متنوع به مسأله حجاب توجه کرد. علاوه بر این‌ها باید وجود عکس­‎ها، فیلم­‎ها، رمان­‎ها، فضای مجازی، سایت­‎های اینترنتی و شبکه­‎های ماهواره‌­ای پورنوگرافیک را لحاظ کرد که به محض «افسردگی جنسی افراد»، به «تحریک و برانگیختگی» می­‌پردازند. حتی پزشکی و صنعت داروسازی نیز به کمک «محرکات سکسی» آمده‎­اند. سهولت و در دسترس ­بودن انواع لذات جنسی را نیز به این فهرست اضافه کنید.

سؤال: کدام فکر و عقل و منطقی، ترویج بی­‎حجابی در چنین فضایی را اجازه می­‎دهد؟ آیا از آیات کریمه ۳۳ سوره اعراف و ۱۵۱ سوره مائده نمی­‎توان نتیجه گرفت که دستِ کم در دوران حاضر رواج بی­‌حجابی مورد رضایت پروردگار نیست؛ زیرا به فواحش باطن و ظاهر دامن می‎­زند؟/918/ی701/س

محمدامین امامی