شاهی که در برابر مجلس شکست خورد

به گزارش خبرگزاری رسا، پس از کودتای سه‌شنبه دوم تیرماه و تعطیلی مشروطه اول، حکومت استبدادی توسط محمدعلی شاه با حمایت دولت‌های خارجی عنان کشور را در اختیار گرفت و با متواری شدن آزادیخواهان، سکوت و آرامش موقتی برقرار شد. ولی در زیر سکوت و آرامش، انقلابیون و آزادیخواهان به رشد خود ادامه دادند و محمدعلی شاه و عناصر طرفدار سلطنت نتوانستند آتشی را که زیر خاکستر جامعه ملتهب نهان بود، خفه کنند.

رهبران و سران آزادیخواه در شهرستان‌ها آرام ننشستند. آن‌ها برای برقراری مجدد حکومت ملی و برانداختن سلطنت محمدعلی‌شاه قیام کردند و این جنبش از نواحی مختلف مانند آذربایجان و گیلان و اصفهان و دیگر نقاط چون فارس و کرمان آغاز شد. در آذربایجان پس از به توپ بستن مجلس، آزادی‌خواهان با تشکیل قوای مجاهد ملی به سرداری ستارخان و باقرخان قیام را آغاز کردند.

دولت مرکزی با فرستادن چند هزار تن سرباز  تبریز را به محاصره درآورد و با ممانعت از ورود آذوقه به شهر بر آزادیخواهان سخت گرفت. این وضع بهانه و فرصت مناسب مناسبی برای دولت روسیه تزاری بود که به عنوان حمایت از اتباع خارجی در آوریل ۱۹۰۹ قشون خود را از سرحدات ایران بگذراند و شهر تبریز را اشغال کند.

مبارزات دلیرانه آزادیخواهان تبریز، انقلابیون سایر شهرستان‌ها را نیز امیدوار کرد تا به جنبش و قیام‌های ملی ضد استبدادی بپیوندند. هنگامی که تبریز در محاصره و فشار قشون دولتی و سربازان روسی بود، نیروهای نجات‌بخش ملی، گروه‌های آزادیخواه و بختیاری‌ها با تشکیل دسته‌های منظم و حفظ ارتباط با یکدیگر در تاریخ ۲۷ جمادی الثانی ۱۳۲۷ هجری قمری از رشت و اصفهان به تهران حرکت کردند و پایتخت در محاصره انقلابیون قرار گرفت. اکثریت مردم تهران هم به کمک انقلابیون برخاستند و با ورود قوای مجاهد و بختیاری به تهران مسجد سپهسالار و بهارستان به تصرف مجاهدین درآمد. جنگ بین دو نیروی آزادیخواه مشروطه طلب و قوای دولتی تحت فرمان روسیه در گرفت و با اینکه تقریبا دو هزار تن از قشون روسیه در قزوین تمرکز یافته بودند و دولت روسیه  نیروهای مهاجمان را تهدید به ورود در صحنه نبرد کرد، باز هم این تهدیدها نتیجه نبخشید و نیروهای نجات‌بخش ملی از شمال و جنوب به نبرد دلاورانه خود که آغاز آن از تاریخ ۴ تیرماه ۱۲۸۷ شمسی بود، ادامه دادند و پس از چهار روز زد و خورد توانستند تهران را به تصرف خود درآورند.

محمدعلی‌شاه با ۵ هزار تن از بستگان خود و سربازان محافظش به محل سفارت روس پناهنده شد. بیرق روس و انگلیس به عنوان حمایت مشترک از شاه فراری بر سر در عمارت سفارت افراشته شد و مبارزه مجاهدان و سران آزادی‌خواه با دولت محمدعلی شاه خاتمه یافت. پس از فتح پایتخت توسط مجاهدان و برای برقراری و رفع بلاتکلیفی و حفظ امنیت، جلسه خاصی از نمایندگان مجلس اول و پیشوایان عامه مردم و مجتهدان تهران و رجال آزادیخواه در مجلس شورای ملی منعقد شد. کمیسیون مجلس عالی در اولین جلسه خود محمدعلی شاه را که به  سفارت روس پناه برد، خلع کرد و ولیعهد ۱۳ ساله به نام احمد میرزا را به سلطنت برگزید. به علت اینکه سن شاه جدید به حد نصاب قانونی (۱۸ سال) نرسیده بود، علیرضاخان عضدالملک رئیس ایل قاجار به نیابت سلطنت تعیین شد.

مجلس عالی فرمانی برای سلطنت احمدشاه صادر کرد؛ مبنی بر اینکه پس از انتخاب احمد میرزا به سلطنت، شاه مخلوع  باید از ایران خارج شود و با وساطت سفرای روس و انگلیس یک میلیون ریال مستمری برای محمدعلی‌شاه مقرر کردند؛ مشروط بر این که شاه مخلوع در امور داخلی ایران مداخله نکند.

مجلس شورای ملی که مرکب از ۲۵ تن از مشروطه طلبان بود به تعیین هیأت دولت جدید و نظارت بر اعمال آنها پرداخت و مقدمات انتخابات مجلس دوم را فراهم کرد. بار دیگر حکومت ملی آغاز شد و آزادی مطبوعات تامین و سازمان‌های سیاسی تجدید حیات شدند.