کتاب «سوره مائده(تاریخ گذاری، مفهوم شناسی و کیفیت نزول)» منتشر شد

به گزارش خبرنگار سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، مؤسسه بوستان کتاب وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم کتاب «سوره مائده(تاریخ گذاری، مفهوم شناسی و کیفیت نزول)» نوشته امیر احمدنژاد و زهرا کلباسی را منتشر کرده است.

یکی از مهم ترین اتفاقات عصر حاضر در حوزه فهم قرآن، نگاه – تا حدودی – روشمند تاریخی به متن قرآن و تلاش برای بازخوانی آن در بافت زمانی و مکانی نزول وحی است.

نگاه تاریخی به متن قرآن و تلاش برای بازخوانی آن در متن زمانی و مکانی، یکی از مهم ترین پدیده های علمی این عصر است؛ این نگاه که با عنوان «دانش تاریخ گذاری» شناخته می شود، با تکیه بر شواهد درون متنی و برون متنی، به ویژه گزارش های تاریخ، در پی کشف تاریخ نزول قرآن است تا به مدد این شواهد خوانش تفسیری را قوت ببخشد.

کتاب پیش رو بر آن است تا با تکیه بر این دانش، نخست بر روند تاریخی نزول سوره مائده پرتو بیفکند و سپس به فهمی دقیق تر از محتوای سوره مائده دست یابد.

ساختار کتاب:

این اثر در هشت فصل تهیه و تدوین شده است. فصل اول این اثر در صدد کشف آخرین سوره قرآن برآمده و در میان سه گزینه مطرح(مائده، توبه و نصر) با دلایل و قراین فراوان تاریخی و سیاقی، سوره مائده با عنوان آخرین سوره فرود آمده آن هم در ایام حجه الوداع سال دهم هجری تاریخ گذاری شده است.

فصل دوم این مجموعه به بررسی کیفیت نزول و چینش آیات در سوره مائده - به عنوان یکی از مهم ترین مبانی تاریخ گذاری سوره های قرآن – پرداخته است. در این فصل دو الگوی نزول پیوسته و گسسته آیات در سوره مائده بررسی و اثبات شده که آیات در این سوره از ابتدا تا انتها به تدریج و به طور پیوسته در ایام حجه الوداع سال دهم هجری نازل شده به همان ترتیب در مصاحف نگارش شده است. بر اساس این یافته که بیانگر چینش طبیعی آیات در سوره مائده است، تاریخ گذاری این سوره به همه آیات آن نیز تسری یافته و سیر نزول این سوره که تقریباً چهار ماه به طول انجامیده، ترسیم و با منابع تاریخی تطبیق شده است.

در فصل سوم این اثر به بررسی آیات به ظاهر متعارض دو سوره توبه و مائده پرداخته و با تکیه بر دستاورد دو فصل پیشین، فرضیه نسخ برخی از آیات سوره مائده را رد شده است. سپس به بازسازی فضای نزول مائده و برائت، توجیه ظاهری میان آیات دو سوره و تبیین راهبرد مسلمانان در تعامل با غیر همکیشان اعم از اهل کتاب و مشرکان بر اساس سوره مائده اشاره شده است.

در فصل چهارم ریشه های ادعای نسخ برخی از آیات مربوط به تعامل با اهل کتاب در سوره مائده بازخوانی شده و با تکیه بر قرائن فراوان، به جریان شناسی این تلقی ناصواب که از همان دهه های نخست قرن اول آغاز شده و سپس در گذر زمان با تابلوی «شروط عمریه» مورد توجه خلفا قرار گرفته و در کشاکش دهر جامه فقه مذاهب مختلف را پوشیده، پرداخته شده است.

تلاش نویسندگانئئ در فصل پنجم، بر مفهوم شناسی یکی از کلیدی ترین آیات سوره مائده است و نشان داده اند که بر اساس آیه دوم این سوره ورود مشرکان غیر حربی به مسجد الحرام بلامانع بوده و حفظ و حرمت آن بر مسلمانان واجب است.

همچنین، نویسندگان در فصل ششم با تکیه بر این که مائده آخرین سوره نازل شده است و تضعیف دلایل فقیهان در خصوص منع ورود غیرمسمانان به اماکن مقدس، جواز ورود غیر مسلمانان به مساجد را بررسی کرده اند.

در ادامه، در فصل هفتم این مجموعه با تکیه بر تاریخ گذاری همه آیات سوره مائده در ایام حجه الوداع، به مصداق شناسی انبوهی از آیات این سوره که خطاب به اهل کتاب نازل شده، پرداخته و با تکیه بر شواهد قرآنی و تاریخی، احتمال حضور آنان در این حج و به طور کلی در مکه را مطرح شده است.

فصل هشتم این اثر نیز جستاری در باب یکی از مسائل مهم کلامی از زاویه ای جدید است. در این مقاله قاعده عدالت صحابه که بسیاری از اهل سنت بر آن ادعای اجتماع کرده اند، از منظر سوره مائده – که آخرین سوره قرآن است – بازخوانی و موارد مکرر نقش حتمی آن بیان شده است.

این مجموعه به خوبی نشان خواهد داد دانش تاریخ گذاری تا چه اندازه بر برداشت های کلی از مفاهیم قرآن اثرگذار است و گاهی نتایج متعارضی در پی دارد.

برشی از کتاب:

آخرین نزول؛ سوره مائده یا سوره توبه؟

از مجموع روایات، فهرست های تحقیقی و تاریخ گذاری سه سوره نصر، مائده و توبه که هر یک گزینه احتمالی برای «آخِرُ ما نَزلَ» هستند، برتری سوره مائده به وضوح هویداست. در بخش روایات و فهرست های ترتیب نزول، روایات سوره مائده برای اثبات «آخِرُ ما نَزلَ» بودن این سوره، قطعی و بی رقیب است، در حالی که روایات ذیل سوره توبه، اندک و محل تردید و روایات سوره نصر نیز متعارض است.

در بخش تاریخ گذاری، هر سه سوره آیات زمان دار، روایات سبب نزول و گزارش های تاریخی قابل اعتمادی دارند. نتیجه این بخش نیز اثبات نزول سوره مائده در آخرین برهه حیات پیامبر است، در حالی که بر حسب نتایج تاریخ گذاری دو سوره دیگر سوره توبه در سال نهم هجری و سوره نصر در نیمه دوم سال هشتم هجری نازل شده و پس از آن ها نه تنها سوره مائده، بلکه چند سوره دیگر نیز نازل شده است.