برون سپاری پژوهش؛مانع ازدیاد مؤسسات اقماری/نگاه حوزه به پژوهش نظام‌مند نیست

به گزارش سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا،  حوزه امروز با حوزه گذشته بسیار متفاوت است. چون دایره فعالیت طلاب دیگر محدود به حوزه نیست بلکه امروز حوزه باید تأثیر و اثر بخشی خوبی بر جامعه نیز داشته باشد. به همین دلیل نسل جدید حوزه نیز باید جدی تر و فعال تر از گذشته باشند. باید نسل تازه‌ خوبی‌های نسل گذشته را نگه دارند و اگر کاستی‌ها و یا ضعف‌هایی در آن می‌بینند، بر طرف کنند.

حوزه های علمیه بعد از انقلاب اسلامی چه از جهت کیفی و چه از جهت کمی رشد و تعالی خوبی یافته‌اند. این طلاب جوان حوزه هستند که با آثار و مکتوبات خود در تعالی هر چه بیشتر این میراث گران سنگ کوشش می کنند. در همین زمینه خبرگزاری رسا بر آن است که نویسندگان جوان حوزه را معرفی کند.

به همین مناسبت گفت‌وگویی با حجت الاسلام محمد اسماعیل عبدالهی نویسنده کتاب استکبارستیزی انجام داده ایم که در ادامه می خوانید:

رسا - در ابتدا خود را معرفی کنید.

بنده محمد اسماعیل عبدالهی متولد 1366 اهل قائن از استان خراسان جنوبی هستم. در سال 1382 وارد حوزه و مشغول درس خارج در حوزه علمیه قم شدم. همزمان با تحصیلات حوزوی ارشد کلام و دکترای عرفان اسلامی را از دانشگاه گرفتم. اشتغالاتم بیشتر حوزوی و تدریس است. هم‌اکنون مدرس سطوح عالی هستم و در عرصه تألیف کتاب و مقاله تلاش‌هایی دارم. تاکنون 20 عنوان پژوهشگر برتر در حوزه خراسان و قم کسب کرده ام. مدال طلای پژوهش فناوری حوزه خراسان، پژوهشگر برتر کشور، رتبه اول پژوهشگر برتر دانشجویان حوزه و طلبه رتبه اول طلاب جوان، مجموعه جوایزی بوده که به دست آورده ام.

رسا - انگیزه شما از نگارش کتاب استکبارستیزی چه بود؟

استکبار و استکبارستیزی سوژه اصلی این کتاب بوده است. این مفهوم یک مفهوم قرآنی بوده و این مسأله در انقلاب اسلامی مورد استفاده قرار گرفته است. نماد استکبار در قرآن فرعون و نماد استکبار در زمان ما آمریکاست و مبارزه سیاسی با استکبار جزء ارکان و سیاست های اصلی ایران به شمار می‌رود.

استکبار ستیزی پرچمی است که باید برافراشته نگه داشته شود و باعث شده حرکت های عمومی انقلاب جهت دهی و شتاب داده شود. باید دانست که استکبارستیزی روی دیگر خودباوری، خود اتکایی و روی پای خود ایستادن در برابر ظلم است. همچنین این مفهوم در واقع اجازه ندادن دخالت مستکبران در حیات بشری و حمایت از مظلوم است. استکبارستیزی هر چقدر در جامعه ما تقویت شود به همان میزان قدرت شتاب دهنده و رشد و توسعه یافتگی ارزش پیدا می کند.

من در پژوهش هایی که انجام داده ام احساس کردم مفهوم استکبارستیزی به عنوان یکی از مفاهیم مهم، مغفول مانده و لازم است مجددا به آن پرداخته شود. باید دانست که یکی از شاخصه های توسعه یافتگی جوامع، رشد مرجع خدمات علمی است و به میزان رشد مراجع علمی به همان میزان نیز، شاخص توسعه یافتگی رشد پیدا می کند. مثل دائر المعارف ها و دانشنامه ها جزء مرجع های علمی به کار می روند و بانک های اطلاعاتی علمی به حساب می‌آیند. کتاب شناسی امکانی برای رصد وضعیت موضوعی کتاب است.

کتاب شناسی هم مشخص می کند که کجای کار هستیم و هم یک افقی را برای پژوهش گران مشخص می کند که چه عرصه هایی ناپیداست و در چه عرصه هایی باید ورود کرد. کتاب شناسی می تواند منبع قوی و مفیدی باشد برای فرایند پژوهشی باشد.

رسا - از ساختار کتاب خود بگویید.

این کتاب در سه بخش تدوین شده است، این سه بخش عبارت است از: کتاب، پایان نامه و مقالات. در این کتاب حدود 70 منبع علمی معتبر شناسایی و رصد شده است و تا پایان سال 1396 بهترین و کامل ترین کاری است که در عرصه کتابشناسی توصیفی صورت گرفته است. در پایان کتاب هم نظام مسائل حوزه استکبار و استکبارستیزی که پژوهشگران می‌ توانند از آن استفاده کنند پیشنهاد داده شده است.

رسا - به نظر شما مشکلات بازار نشر خصوصا برای طلاب چیست؟

واقعیت آن است که علی رغم اینکه حوزه علمیه کانون تولید علم و رشد معارف است و با وجود قدمت طولانی و همچنین وجود شخصیت ها و هزاران نفر از علما و فقها و دانشمندان، همیشه در طول تاریخ با تنگنای مالی در حوزه نشر مواجه بوده است، اما امروز به برکت نظام مقدس جمهوری اسلامی وضعیت مناسب تری دارد و قابل مقایسه با قبل از انقلاب نیست.

با این حال بهتر است که توجه بیشتری به فضای نشر و تولید معارف دینی شود؛ از این حیث که با وجود اساتیدی که هم اکنون در حوزه هستند و  صاحب نظریه پردازی هستیم، اما خیلی از این نظریات یا نگارش نمی شود و در سطح گفت‌وگوها باقی می ماند و یا اگر هم نگارش شود در قالب کتاب منتشر می شود و در قالب مقاله که بازار روز علمی است  ارائه نمی شود که راحت تر به دست مخاطبان برسد.

البته باید گفت که حوزه اخیرا به سمت تولید مجلات و مقالات علمی رفته و این مقوله در دهه اخیر رشد چشمگیر و قابل ستایشی داشته است ولی تا وضع مطلوب انصافا خیلی فاصله است.

امروز انتظار زیاد در بحث نشر از حوزه بسیار مشکل است. امروز حوزه با تنگناهای اقتصادی مواجه است و در اولویت خودش که تربیت طلبه است مشکل دارد. جذب طلبه، تدبیر امورات طلبگی، تأمین استاد و پشتیبانی از مدارس علمیه از مشکلات امروز حوزه است.

ولی انتظار این است که مسؤولان حوزه برای اینکه محققین جوان اندیشه های خود را به کتابت در بیاورند ساز و کار راحت تری را پیش بینی کنند تا عرضه بهتری در جامعه نخبگانی حوزه فراهم شود.

ما اندیشه و قالب های مختلف اندیشه ای در حوزه کم نداریم اما امروز اینکه اولا این اندیشه ها عرضه شود و بعد با کیفیت هم باشد و در انتها در بازار نشر دیده شود مشکل است و جای کار دارد. آنچه که امروز در حوزه اتفاق افتاده با آنچه که باید باشد فاصله دارد.

رسا - از نظر شما راه های معرفی آثار حوزویان در جامعه چیست؟

به نظر من راه حل هایی برای این موضوع قابل تصور است. یک راه چاپ کردن آثار حوزویان است، یعنی طلاب اهل قلم توسط مدرسه یا استادان شناسایی و آثار آنها چاپ و منتشر شود.

راه دیگر این است که اولویت خرید کتابخانه های حوزه با آثار حوزویان باشد. این کار خود کمک دیگری برای نویسندگان حوزوی است.

از راه های دیده شدن آثار طلاب، امضای تفاهم نامه با انتشاراتی های بزرگ کشور جهت تبادل کتاب است. همچنین برگزاری نشست های نقد کتاب به طور دوره ای در حوزه ها می‌تواند کمک دیگری در جهت معرفی این آثار باشد. در باب نقد کتاب نیز می توان با برگزاری جشنواره هایی در این حوزه فعالیت بیشتری داشت. اثرات مفید این قضیه آن است که هم کتاب ها اشکالاتش بر طرف می شود و هم نویسندگان به کیفیت نگارش دقت می کنند و کتاب آن ها معرفی خواهد شد.

رسا - وظیفه حوزه نسبت به نویسندگان جوان چیست؟

حوزه نتوانسته از ظرفیت نویسندگان جوان خود درست استفاده کند. استفاده درست به این است که حوزه با متمرکز کردن نویسندگان جوانش در قالب کانون‌های علمی نشر، می‌تواند به آنها مأموریت دهد تا به دنبال سوژه های علمی روند. این کار در واقع برون سپاری تحقیقات علمی حوزه است که جلوی مؤسسات اقماری را می گیرد. البته باید اذعان کرد این کار کم و بیش انجام می می شود ولی هدف‌مند، نظام‌مند و جامع نیست.

از آسیب های جدی ما نداشتن یک بانک جامع اطلاعاتی از پژوهشگران است. ما متأسفانه هنوز بانک اطلاعاتی قوی از نویسندگان و پژوهشگران حوزه که هم حوزه آنها را بشناسد و هم خودشان یکدیگر را بشناسند و از ظرفیت هایشان آگاه شوند نداریم. هرکسی که رشد پیدا می کند حرکت های جزیره ای و شخصی است و نمی توانیم بگوییم اگر طلاب کار نشر را انجام می دهند کسی برنامه ریزی برای آنها کرده، بلکه حرکتهای شخصی بوده است.

باز هم تأکید می کنم که نباید زحمات مرکز مدیریت نادیده گرفته شود، کارهای خوب و جدی شده ولی کارها پراکنده است و نظام مند نیست و انسجام ندارد؛  این باعث می شود خروجی از کارها نمی بینیم و جریان سازی رخ نداده است.

رسا - آیا همایش کتاب سال حوزه باعث شناسایی طلاب جوان نخبه شده است؟  

به نظر من همایش کتاب سال حوزه با آسیب های جدی مواجه است. در این همایش اولا محدودیت سن وجود دارد. ثانیا افراد هرساله می توانند کتاب بدهند و هرسال رتبه بیاورند ولی قاعدتا نویسندگان قدر هستند که هرساله رتبه می‌آورند و هیچ وقت طلاب نخبه جوان نمی توانند با این اساتید رقابت کنند. اگر می خواهیم جریانی در باب تولید علم درست کنیم باید در این همایش سطح بندی انجام گیرد و یا به تناسب سنی برگزار شود. معنا ندارد طلبه جوان تازه تألیف، با استاد تمام حوزه، که صاحب صدها تألیف است در کنار هم داوری شوند. خوب نتیجه معلوم است چه می شود.

در این همایش نظام ارزشیابی کتاب و شیوه ارزشیابی آثار هم قابل نقد است. این نظام باید بسته به سطح نویسنده از نظر سنی، تحصیلاتی و تألیفی متفاوت دیده شود اما امروز همه فرم های ارزیابی کتاب یکسویه است. همه یک شکل و همه یک گروه است بنابراین نمی توانیم کتاب سال را به عنوان یک حرکت جریان ساز در بین سطوح حوزویان قرار دهیم. اما در سطح عالی در بین محققین برجسته حوزه، همایش کتاب سال امری مبارک و پدیده ای قابل ستایش است.

رسا - در پایان اگر نکته ای باقی مانده، بفرمایید.

به نظر بنده فرایندهای پژوهشی و آموزش‌های پژوهش محور، چه در عرصه ترویج پژوهش و چه در عرصه گفتمان سازی باید بر اساس یک فرایند پلکانی تعریف شوند. در این روش همه چیز باید نسبی باشد و نباید یک قاعده را به صورت یکسان برای همه قرار داد. تا زمینه برای اندیشه های مختلف حوزوی فراهم شود؛ حوزه، اندیشه های مختلف با سبک های مختلفی دارد و همه اینها باید زیر چتر حمایتی حوزه قرار گیرند.

بنده در مورد جشنواره علامه حلی هم نقد دارم. این جشنواره هم باید سطح‌بندی شود. چرا کسی که سن بالایی دارد نباید در این جشنواره شرکت کند؟ ما هم اکنون طلبه های فاضلی در مقدمات و در سطوح داریم که خیلی شریف و صاحب قلم هستند ولی متأسفانه در هیچکدام از مراحل جشنواره ها نمی توانند حضور پیدا کنند. متأسفانه حوزه نتوانسته یک نگاه نظام مندی به عرصه پژوهش داشته باشد.

در پایان ضمن تشکر از خبرگزاری رسا بابت معرفی طلاب و علمای اهل قلم و آثار آنها برای دوستان این مجموعه آرزوی موفقیت دارم./826/گ402/ق