توفیقی اجباری که کرونا فراهم کرد!

به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، محمدفاضل مبهوتی: ویروس کرونا به عنوان میهمان ناخوانده مدتی است که دنیا را درگیر خود کرده است و سبک جدیدی از زندگانی را به مردم تحمیل کرده است. از برخی امور که تعطیل شده اند تا فعالیت هایی که برای ادامه کار مجبور به تغییر روال خود شده اند. در این میان حوزه های علمیه نیز همچون دیگر مراکز آموزشی و دینی با چالش ها و بعضا تغییر رویه ها روبه رو شده است.

یکی از تغییرات که بارها طلاب آن را خواستار بودند اما هر بار بی نتیجه می ماند، موضوع پرداخت شهریه بود. پرداخت سنتی دردسرهای فراوانی داشت. از اتلاف وقت طلاب گرفته تا هزینه کرایه ای که طلبه باید می‌پرداخت تا بتواند خود را به این صفوف برسانند و گاها این هزینه با میزان شهریه ای که برخی آقایان می‌پردازند برابری می‌کرد.

اینها نمونه کوچکی از دردسرهای روش سنتی بود. هر بار که طلاب از مسؤولان خواستار برچیده شدن صف شهریه بودند در پاسخ دلایل عجیب و غریبی را می شنیدند. اما با ورود ویروس کرونا این معضل که از عهده و توان مدیران خارج بود به یک باره حل شده و تمامی موانع آن یک شبه رفع و برای همیشه صف شهریه برچیده شد.

این ویرویس در قدم بعدی کلاس های حوزه های علمیه را تعطیل کرد و برخی را نیز به فضای مجازی کوچ داد و طلاب شهرستانی را نیز راهی مناطق خود کرد.

حال مسأله تعطیلی مراکز آموزشی و بازگشت طلاب به مواطن خود در نگاه نخست یک تهدید آموزشی و تضعیف بنیه علمیه طلاب قلمداد می شود اما با دقت نظر و مدیریت می توان آن را به یک فرصت طلایی و راه حل نهایی برای هجرت طلاب از قم ارزیابی کرد.

زیرا موضوع مهاجرت طلاب بارها از سوی بزرگان و مدیران حوزه های علمیه مطرح شده اما هر بار به دلیل دستورات فرمایشی به ثمر ننشسته و شکست خورده است. چراکه هیچ‌گاه به دلایل اصلی عدم مهاجرت توجه نگردیده و تنها از باب نصیحت اخلاقی در باب آن سخنرانی شده است.

بحث هجرت طلاب نیازمند تحقیق میدانی و ریشه یابی است که با بررسی و پرس‌وجو از روحانیون و طلاب به دلایل مختلفی برخورد می کنیم. این دلایل را می توان در موارد زیر جمع بندی کرد:

1ـ نبود فرصت رشد علمی در شهرستان ها

از آن جایی که طلاب با جمله معروف «اطلُبوا العِلمَ مِنَ المَهدِ إلَى اللَّحْدِ»؛ پرورش یافته اند همیشه رشد و بالندگی خود را در علم آموزی می دانند و هجرت را از دست دادن این فرصت و رکود تلقی می کنند. بارها با مراجعه به دروس خارج اشخاصی را می بینیم که سالیان متمادی تلمذ کرده اند و هنوز قصد فراغت ندارند.

به نظر می رسد تا زمانی که مدارج سطح عالی و کرسی های تخصصی علمی در شهرستان ها آنچنان که شایسته است استقرار نیافته، نباید انتظار مهاجرت داشت چراکه این انتظار بی فایده و حتی ظالمانه است.

2 ـ تمرکز امکانات و منابع در قم

امروزه بسیاری از منابع و امکانات حوزه علمیه در قم صرف می شود و این تمرکز سبب شده تا حوزه های علمیه شهرستان ها همچون حوزه علمیه قم توسعه نیابد. اگر چه به طور کلی منابع حوزوی نسبت به سایر مراکز علمی کشور چندان عدد و رقمی نیست اما همین مقدار هم برخی را در قم نگه می دارد.

3 ـ دو گانگی اجتهاد و تبلیغ

بارها از کلام بزرگان و مسؤولان حوزه شنیده شده که کسانی که توانایی علمی ندارند در قم نمانند و به تبلیغ بروند. این نگاه نیز در افکار طلاب نقش بسته است و تبلیغ را امری نازل می شمارند. بنابراین هیچ کس حاضر نیست خود را دست کم بگیرد و در قم برای کسب مرتبه علمی باقی می ماند. برای نمونه روحانی که می تواند در شهرستان خود موفق باشد تبلیغ را رها کرده و در قم به تدریس کم و مختصر اکتفا می کند.

این بی توجهی به امر تبلیغ در حالی است که رسالت نهایی روحانیت بر اساس آیه نفر امر ارشاد و تبلیغ می باشد اما آن‌چنان به تبلیغ و هجرت توجه نمی شود و طلاب به آن تشویق نمی شوند.

4ـ انس با قم

طلاب با سپری کردن بخشی از عمر خود در قم با این شهر مانوس می شوند. برخی نیز با پا گذاشتن بر سن میانسالی، عائله مند شدن و ازدواج فرزندان‌شان عملا قمی می شوند و اگر حتی خود مایل به هجرت باشند با عدم همراهی خانواده رو به رو می شوند.

با مطالعه این چهار دلیل عمده و دیگر دلایل می توان دید که توصیه بزرگان و دستورات فرمایشی مدیران بی تاثیر است و انگیزه ای برای هجرت وجود ندارد. روحانیون و طلاب حاضر نیستند از پیشرفت و فرصتی که برای خود در قم احساس می کنند دست کشیده و تن به هجرت دهند. هجرتی که امروز امری کم ارزش تلقی می شود و گویا نشان از بی استعدادی و کم سوادی است. در واقع باید از مسؤولان و بزرگان حوزه پرسید آیا خود با این شرایط حاضر به هجرت از قم هستند؟

به عقیده نگارنده امروز کرونا یک فرصت برای حل این مسأله است زیرا این بیماری امروزه بسیاری از اجتماعات و برنامه های جاری را بر هم زده است. مراکز علمی و آموزشی در حال جایگزین کردن روش های نوین هستند.

بیماری ناخوانده کرونا نیز معلوم نیست تا چه زمانی مهمان ما باشد. برخی کارشناسان از حضور طولانی مدت بیماری کرونا صحبت می کنند. حتی گفته شده ممکن است این ویروس همچون ایدز ماندگار باشد. بنابراین مدیران حوزه های علمیه می توانند به این مسأله به مثابه یک فرصت نگاه کند و موضوع مهاجرت طلاب را برای همیشه حل کنند.

در این راستا و در گام نخست برای حل معضل فرصت و عدالت آموزشی در سراسر کشور می توان از بستر فضای مجازی بهره جست. بستر فضای مجازی روز به روز در حال گسترش است و در اکثر نقاط ایران قابل دسترسی است. با توسعه فعالیت های آموزشی در این بستر و ارتقا آن به راحتی می توان در هر نقطه ای به تدریس و تعلیم و مباحثه پرداخت. البته این امر نیازمند توسعه زیر ساخت های فناوری در حوزوه علمیه است و همچنین نیازمند فرهنگ سازی برای طلاب و اساتید جهت استفاده کامل از فرصت آموزش مجازی است.

در گام بعد تقویت و حمایت از روحانیون ساکن شهرستان‌ها می تواند موجب دلگرمی روحانیون شود تا کم کم شاهد گسترش شبکه تبلیغ باشیم. در این مرحله ارزشمند سازی امر تبلیغ در باور و اذهان طلاب بسیار موثر خواهد بود.

بنابراین با توسعه عدالت آموزشی برای تمامی طلاب در سراسر کشور و حمایت از امر تبلیغ می توان امید به گشایشی در مسأله هجرت طلاب شد. چراکه عدم هجرت سبب متمرکز شدن روحانیون در قم و هدر رفت سرمایه های حوزه علمیه خواهد شد. همچنین صدمات جبران ناپذیری نسبت به فرهنگ دینی جامعه خواهد داشت./1370/ی703/ف

محمد فاضل مبهوتی