آیا مخاطبان طلبه خلع لباس شده از وعاظ مشهور بیشتر است؟

ماه محرم امسال به خاطر شیوع ویروس کرونا حال هوای دیگری داشت، از رعایت کامل پروتکل‌های بهداشتی در اکثر مراسم‌های عزاداری سیدالشهداء (ع) تا رونق و انتشار مراسمات مذهبی در فضای مجازی.

همین توجه هیأت‌ها به پوشش زنده مراسمات در فضای مجازی و انتشار کامل و گزیده محتواهای مذهبی در شبکه های اجتماعی سبب شد تا عده ای با بررسی میزان بازدید‌ها در یک پلتفرم خاص، دست به قضاوت های عجولانه بزنند. 


یکی از این همین قضاوت های اشتباه، توییتی است که با کنار هم قرار دادن میزان بازدید یک کلیپ سخنرانی طلبه خلع لباس شده با حجت الاسلام پناهیان به مقایسه این دو پرداخته است و که این توییت بازتاب زیادی در فضای مجازی داشت و کاربران شبکه های اجتماعی بدون بررسی درست میزان مخاطبان به تحلیل این وضعیت پرداختند.



در این یادداشت تلاش می کنم اولا به این سوال پاسخ دهم که آیا منبرهای شلوغ و یا بالا بودن میزان مخاطبان یک سخنران ، اماره است بر حسن واعظ و یا خیر، و در پایان به این موضوع می پردازیم که آیا واقعا میزان مخاطبان طلبه خلع لباس شده از میزان وعاظ مشهور ایران بیشتر است؟

مسأله اول : آیا منبرهای شلوغ و یا بالا بودن میزان مخاطبان یک سخنران ، اماره است بر حسن واعظ ؟

1- شهید مطهری در کتاب ده گفتار به پدیده ای در بین برخی از روحانیون منبری نقد وارد و از  آن به مزاج گویی تعبیر می کند؛ ایشان این سؤال را طرح می کند که چرا بسیاری از پیغمبران وقتی مبعوث می شوند مخالفان زیادی پیدا می کنند و برخی مانند حضرت نوح پس از صدها سال تبلیغ هم اندازه انگشتان دو دست حتی از نزدیکان خودشان پیرو ندارند و در مقابل برخی از مبلغین و روحانیون منبری در مدت کوتاهی پیروان زیادی پیدا می کنند.

به تعبیر شهید مطهری این پدیده رمزی دارد و آن رمز این است که هدف تبلیغ و رسالت پیامبران مبارزه با نقاط ضعف مردم بوده است و ما می خواهیم از همان نقاط ضعف برای جذب مرید بهره برداری کنیم؛ به تعبیر دیگر هدف پیامبران اصلاح نقاط ضعف و معایب جامعه است و هدف منبری های مزاج گو راضی کردن مخاطب و لذا اولی مطابق مصلحت مخاطب سخن می گوید و دیگری مطابق میل او.

شهید مطهری حالت دوم را بهره برداری از نقاط ضعف مردم و در جبهه مخالف رسالت پیامبری می داند و برای آن از تعبیر «تبدیل کردن منبر به کرسی دلالی شخصیت ها» استفاده می کند و معتقد است کرسی منبر باید از این آلودگی پاک شود؛ خود شهید مطهری از این قاعده تبعیت می کرد و به همین دلیل هم تا آخرین روزهای شهادت مخاطب و مریدی بسیار کم تعدادتر از برخی منبری های مزاج گوی کم سواد همان دوره داشتند.

برخی ها چنین استدلال می کنند که این پدیده نشان دهنده موفقیت حسن آقا میری است در جذب حداکثری مخاطب از قشری که پیش از این با دین و دستورات اسلام مسأله داشت، اما این تحلیل، یک فهم غلط و سیاست زده از مفهوم جذب و جذب حداکثری است؛ اساس مفهوم جذب به معنی تلاش برای بالا بردن نظام فکری مخاطب و نزدیک کردن آن به ایده آل دینی است؛ اگر قرآن می گوید «و ما ارسلنا من رسول الا بلسان قومه»، بر استفاده از ابزار و روش جذب متناسب با مخاطب تأکیدکرده و منظور استحاله در محتوا نیست.

2- علاوه بر نکاتی که از شهید مطهری نقل شد، شرایط فضای مجازی پیچیده تر از مزاج گویی در بالا منبرها است؛ در این فضا، بسیاری از کاربران بدون ارزش گذاری محتوایی و فقط از روی کنجکاوی بشری بر روی کلیپ ها و لینک هایی که با تیتر های جذاب مخاطب را وسوسه می کند، کلیک می کنند و این مسأله چنان بغرنج شده است که کاربران فضای مجازی برای ارضای حس کنجکاوی خود حتی کانالی که روزانه عکسی یکسان از یک چنگال را آپلود می‌ کرد، دنبال می‌کردند! این دیکتاتوری در دیدن عکس چنگال، در نظر ایرانی‌ها با چنان استقبالی روبرو شد که طی دو هفته میزان بازدید آن از 6 هزار نفر به 42 هزار نفر رسید و میزان بازدید هر چنگال نیز قریب به 93 هزار عدد رسید که همین موضوع سبب بحث و نظرهای زیادی را در فضای مجازی شد.

مسأله دوم: آیا واقعا میزان مخاطبان طلبه خلع لباس شده از میزان وعاظ مشهور ایران بیشتر است؟

مغالطه اصلی در این جا شکل می گیرد عده ای با کنار هم قرار دادن میزان بازدید (نه بازدید کننده) دو کلیپ از دو نفر، آنهم در یک پلترم خاص (اینستاگرام) را نشانه ای از میزان مخاطب و همراه دانستند!

1- آنچه مهم است میزان بازدیدکننده است و نه میزان بازدید و میزان viwe هیچ گاه نشان دهنده تعداد بازدیدکننده نیست، بلکه نشان دهنده میزان بازدید است و این امکان وجود دارد که تعداد زیادی از بازدیدها توسط بازدیدکنندگان تکراری صورت گرفته است، البته این داستان دوسویه است و حتی این احتمال نیز وجود دارد که با ابزارهای مجازی میزان بازدید افزایش پیدا کرده باشد که این احتمال برای هر دو کلیپ امکان تحقق دارد، اما مسأله اصلی این است که به هیچ عنوان نمی شود بر روی میزان بازدید تکیه کرد و آن را شاهدی بر میزان مخاطب دانست مگر آنکه این پلتفرم میزان مخاطبان را نیز ذکر کنند.

2- بررسی میزان بازدید دو سخنران در پلتفرم اینستاگرام برای اثبات تعداد طرفداران، مقایسه ای بسیار ساده انگارانه است، به این دلیل که تنها رسانه رسمی حسن آقا میری اینستاگرام است و مخاطبان وی فقط در این پلتفرم سخنرانی های او را دنبال می کنند، اما سخنرانی های وعاظ معروف از جمله حجت الاسلام و المسلمین پناهیان را علاوه بر اینستاگرام ایشان، در پلتفرم های زیادی از جمله روبیکا، آپارات، تکیه و ... دنبال می کنند و همچنین سخنرانی های این وعاظ معروف معمولا بارها از شبکه های مختلف سیما و همچنین رادیو  پخش می شود؛ بنابراین نمی توان گزینشی عمل کرد و مخاطبان تجمیع شده طلبه خلع لباس شده را فقط با یکی از درگاه های اطلاع رسانی سخنرانی های حجت الاسلام و المسلمین پناهیان مقایسه کرد و نتیجه کلی گرفت، اگر قصد مقایسه وجود دارد باید مخاطبان همه درگاه های رسمی آقای پناهیان و همچنین همه مخاطبان برنامه های سخنرانی ایشان را از شبکه های تلویزیونی و رادیویی جمع شود و سپس نتیجه گیری کنیم.

بر درک بهتر این مسأله فقط به آمار بازدید سخنرانی های زنده حجت الاسلام والمسلمین پناهیان در نرم افزار داخلی روبیکا اشاره می کنم. لازم بذکر است که به دلیل این که ترافیک پلت‌فرم‌های داخلی مثل روبیکا رایگان محاسبه می شود، مراجعه کاربران مذهبی بیشتر از این درگاه‌های داخلی است و نه اینستاگرام.

از آنجا که معیار آن توییت معروف محاسبه در روز یک شنبه مورخ نهم شهریور بوده است مانیز همین را معیار قرار می دهیم. حجت الاسلام والمسلمین پناهیان در این روز حداقل 5 سخنرانی با میانگین یک ساعت داشته اند (درحالی که حسن آقا میری فقط یک کلیپ از سخنرانی خود گذاشته)، که آمار بازدید (نه بازدیدکننده) آن از پلت‌فرم روبیکا (غیر از خروجی‌های استریم‌ تکیه، تلوبیون، اینستاگرام ، آپارات) 389400 ، 462700، 288300، 532200، 208900، 279000 است که جمع بازدید زنده سخنرانی ایشان بیش از 2.160.000 بازدید می شود و بازهم تأکید می شود این آمار بازدید (نه بازدیدکننده) 5 سخنرانی زنده آقای پناهیان فقط در روبیکا است و نه در آپارات و نه در پلتفرم تکیه و نه در رادیو و تلویزیون است و به هیچ عنوان نمی توان آن ها را با بازدید فقط یک کلیپ از سخنرانی حسن آقا میری آن هم در تنها کانال رسمی اطلاع رسانی هایش (که در آنجا تجمیع مخاطب صورت می گیرد) مقایسه کرد./990/ی704/ق

یادداشت: مهدی شادمانی