راهکارهای ارتقای کیفیت آموزش مجازی

به گزارش سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، بیماری کرونا با همهٔ مشکلاتی که برای جامعهٔ جهانی ایجاد کرد، مزایایی هم به وجود آورد؛ از جمله این مزایا می‌توان به کاهش آلودگی هوا تا اثبات ناتوانی بشر قرن ۲۱ در مقابل خداوند متعال، اشاره کرد.

فواید ورود این بیماری به همین موارد محدود نمی‌شود و می‌توان به ورود رسمی آموزش مجازی به حوزه‌های علمیه نیز اشاره کرد؛ بسیاری از کارشناسان از ورود آموزش مجازی در حوزه‌های علمیه استقبال کردند ولی نمی‌توان عوارض و مشکلات این نوع آموزش را فراموش کرد.

در این یادداشت تصمیم داریم نکاتی مهم دربارهٔ آموزش مجازی در حوزه های علمیه و راه کارهای حل مشکلات و نواقص مربوط به آن را مطرح کنیم.

در آموزش سنتی در حوزه‌ٔ علمیه، برخی موارد جزء ارکان آموزش هستند که نباید از آنها غافل شد؛ در ادامه به ۳ مورد اشاره می‌‌کنیم:

اخلاق

از اخلاق به عنوان یکی از ۲ بال طلبه نام برده می‌شود. در صورتی که طلبه‌ای فقط در امر تحصیل تلاش کرده و اخلاق را فراموش کند، این امر نه تنها مفید نیست بلکه بسیار برای حوزه خطرناک است. امام خمینی (ره) دربارهٔ اهمیت تزکیه می‌فرمایند: «باید از همین حالا، همین جوان ۱۲ ساله، همین جوان ۲۰ ساله که در مدارس علمی است، باید خودش را آن طوری که رضای خدا است و آن طوری که دستورات الهی است، عادت بدهد به اینکه آن طور باشد. یک قدم برای تحصیل علم بر می‌دارید، یک قدم برای اخلاق خوب و تهذیب بردارید. اگر خدای نخواسته آقایان مهذب نباشند، اگر خدای نخواسته آقایان آن طوری که اسلام می‌خواهد نباشند، این ضررش از نفعش بیشتر است. تمام ادیانی که مختَرَع (ادیان ساختگی) است و تمام ادیانی که اختراع شده و کذب است، این اشخاص هستند که تحصیل کرده مؤسس هستند. اشخاصی که در حوزه‌های علمیه تحصیل کرده‌اند، لکن مهذّب نبودند. شما ملاحظه بفرمایید رؤسای مذاهب باطله را، می‌بینید که تمامی‌شان از اشخاصی هستند که درس خواندند، لکن مهذّب نبودند». و همچنین ایشان دربارهٔ تقدم تزکیه بر تعلیم می‌فرمایند: «تزکیه مقدم است بر همه چیز. طلبه‌ای که در مدرسه درس می‌خواند، هم‌دوش با درس، هم‌قدم با درس تزکیه لازم دارد».

استاد

استاد یکی از ارکان آموزشی در حوزهٔ علمیه است که نه تنها در بحث آموزشی و علمی، بلکه در مباحث اخلاقی برای تربیت یک طلبه بسیار مهم و تأثیرگذار است.

مباحثه

مباحثه نیز یکی از مباحث مهم در روند یادگیری دروس حوزوی‌ است که از گذشته طلاب در انجام آن تلاش و اهتمام ویژه‌ای داشتند.

حال باید در آموزش مجازی تلاش کرد تا در کنار حفظ این ارکان، از پتانیسل‌ها و مزایای آموزش مجازی نیز بهره‌ بگیریم. و در صورتی که در آموزش مجازی این ارکان حفظ نشوند، خطری جدی و بزرگ برای آیندهٔ حوزهٔ علمیه وجود خواهد داشت.

برای حفظ این ارکان در آموزش مجازی می‌توان پیشنهاداتی ارائه کرد تا بتوانیم کیفیت آموزش مجازی را تا جایی که امکان دارد به آموزش حضوری نزدیک کنیم. هر چند باید اعتراف کرد که هیچ روشی به صورت کامل جایگزین آموزش حضوری نخواهد شد.

در ادامه به برخی از پیشنهادات به صورت بسیار خلاصه اشاره می‌‌کنیم:

توجه ویژه به مباحث اخلاقی

با توجه به اهمیت بحث اخلاق در آموزش، باید تمامی اساتیدی که در عرصهٔ آموزش مجازی وارد می‌شوند اهتمام ویژه‌ای به مباحث اخلاقی داشته باشند. حداقل در ابتدای تمامی جلسات درسی دقایقی را به بیان مباحث اخلاقی بپردازند. هر چند این قدم کوچک و ساده به نظر می‌رسد ولی تداوم آن در هر جلسه و اهتمام تمامی اساتید به آن، باعث ظهور آثار و نتایج مطلوبی در طلاب خواهد شد.

ارتباط مستقیم اساتید با طلاب

متأسفانه بسیاری از افراد، آموزش مجازی را در ضبط یک فایل درسی یا برگزاری یک کلاس آنلاین خلاصه کرده‌اند. در صورتی که اگر با این نگاه به آموزش مجازی وارد شویم، نقش کلیدی استاد در آن روز به روز کمرنگ خواهد شد. برای پررنگ کردن نقش استاد در این بخش، نیاز ضروری این است که اساتید با تک تک طلاب ارتباط مستقیم داشته باشند. این ارتباط به صورت آنلاین و حتی تلفنی یا حضوری می‌تواند باشد. لازم به ذکر است که این ارتباط نباید در پاسخگویی به سؤال‌ها خلاصه شود. نگاه کلی به این ارتباط باعث نزدیک شدن طلبه به استاد خود شده و در قدم بعدی به الگوگیری طلبه از استاد خود منجر خواهد شد. برای روشن‌تر شدن موضوع لازم است به برخی از مصادیق ارتباط اشاره کنیم:

پاسخ‌گویی سؤال‌های احتمالی طلاب به صورت زنده/ سؤال از تک تک طلاب

اساتید محترم در آموزش مجازی نباید صرفا به سؤال‌های پرسیده شده توسط طلبه اکتفا کنند. ضروری است اساتید از تک تک دانشجویان به صورت مجزا دربارهٔ سؤال‌های احتمالی سؤال کرده و از فهم تمامی طلاب اطمینان حاصل کنند، زیرا در آموزش مجازی به خاطر عدم حضور فیزیکی استاد، بسیاری از طلاب از بیان سؤال‌های خود صرف‌ نظر می‌کنند و تأکید زیاد استاد باعث پرسش جدی‌تر طلاب خواهد شد.

رسیدگی به مشکلات غیر درسی طلاب

در صورتی که استاد صرفا خود را در موضوعات درسی محدود کرده باشد، نمی‌توان انتظار داشت طلبه از او به عنوان یک الگو استفاده کند. ولی اگر اساتید علاوه بر پاسخگویی به سؤال‌های درسی به سؤال‌های اخلاقی و تربیتی نیز پاسخگو باشند، می‌توانند به صورت جدی‌تر در عرصه تربیتی طلاب وارد شوند.

نظارت بر روند تحصیلی طلاب

اساتید باید بر روند آموزشی تمامی طلاب نظارت کافی داشته باشند. یکی از روش‌های نظارت، برگزاری آزمون‌های منظم از محتوای تدریس شده در هر جلسه است.

اخلاق عملی اساتید

رفتار اساتید در آموزش مجازی می‌تواند تأثیر فراوانی بر طلاب داشته باشد. برای مثال نظم در برگزاری کلاس، میزان پیگیری و جدیت در پاسخگویی به طلاب، اهمیت به مباحث اخلاقی و...

ممنوعیت کلاس‌های پرجمعیت

ایجاد کلاس‌های چند صد نفره خطر جدی برای آموزش مجازی خواهد بود. زیرا در اینگونه کلاس‌ها اساتید هیچ نظارتی بر طلاب نخواهند داشت و عملا بستر آموزش مجازی به فیلم‌های ضبط شده تغییر خواهد کرد. نهایتا برای هر استاد کلاس ۱۰ تا ۲۰ نفر توصیه می‌گردد تا استاد بتواند بر روند آموزشی طلاب نظارت کافی داشته باشد.

مباحثه

ایجاد بستر مناسب برای مباحثهٔ آنلاین و زندهٔ طلاب در فضای مجازی، یکی از موارد مهمی است که باید به آن توجه شود. همچنین در کنار ایجاد این بستر، باید اساتید محترم بحث آموزش و سپس پیگیری را در این زمینه انجام دهند.

در این یادداشت تلاش کردیم به چندین نکتهٔ مهم و ضروری در آموزش مجازی در حوزه اشاره و سپس راهکارهایی در این زمینه را بیان کنیم. امید است با اجرای این نکات، گامی هر چند کوچک در پیشرفت آموزش مجازی در حوزهٔ علمیه برداریم.

حجت الاسلام سید محمد حسینی نژاد؛ مدیر حوزه مجازی مهندس طلبه 

/1350/ی702/ف