کتاب خاطرات سفیر ایران در فرانسه در عهد محمدشاه به بازار آمد

به گزارش سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا،نشر تاریخ ایران کتاب «روزنامه سفارت میرزا محمدعلی شیرازی به فرانسه در عهد محمدشاه قاجار» به کوشش مهدی موسوی را با شمارگان هزار نسخه، ۱۳۲ صفحه و بهای ۵۵ هزار تومان منتشر کرد. کتاب سه بخش کلی دارد: «نقش میرزا محمدعلی خان شیرازی در معاهده دوم ارزنةالروم»، «ماموریت فرانسه» و «سفارت فرانسه».

میرزا محمدعلی شیرازی فرزند محمداسماعیل استاد و برادرزاده میرزا ابوالحسن خان شیرازی وزیر خارجهه ایران در زمان فتحعلی شاه و محمد شاه بود. محمدعلی در زمان وزارت عمویش در این وزارتخانه مشغول به کار شد. در اواخر پادشاهی محمد شاه به‌عنوان سفیر به پاریس فرستاده شد. همچنین او به جهت مبادله تصدیق‌نامه‌های قرارداد ارزنةالروم به استانبول رفت و در آن جا عثمانی‌ها، روس‌ها و انگلیسی‌ها مسائلی موسوم به «ایضاحات چهارگانه» را به او تحمیل کردند که حقوق ایران را زیر سوال می‌برد.

در زمان پادشاهی ناصرالدین شاه و پس از مرگ میرزا مسعود خان انصاری، امیرکبیر خود با حفظ سمت، زمام امور خارجه را نیز در دست گرفت و میرزا محمدعلی خان شیرازی را به عنوان نایب وزارت خارجه برگزید، تا این که به موجب فرمان ۱۹ رمضان ۱۲۶۷ ه‍.ق. (برابر ۲۷ تیر ۱۲۳۰) از سوی ناصرالدین شاه به وزارت امور خارجه برگزیده شد.

مدتی بعد امیرکبیر برکنار شد. او که تلاش بسیاری برای راه اندازی دارالفنون کرده بود و به آن دلبستگی داشت، نتوانست گشایش این مرکز علمی را ببیند، اما یار او یعنی میرزا محمدعلی خان شیرازی نخستین رئیس دارالفنون شد، ولی دوران ریاستش دوامی نداشت و اندکی بعد یعنی به تاریخ دوشنبه ۱۸ ربیع‌الثانی ۱۲۶۸ ه‍.ق. (۲۰ بهمن ۱۲۳۰ ه‍جری شمسی) در گذشت.

روزنامه «سفارت میرزا محمدعلی شیرازی به فرانسه در عهد محمدشاه قاجار» از کتاب‌هایی است که در قالب سفرنامه نوشته و نقل شده است. شاید همین ویژگی کتاب باشد که آن را جذاب می‌کند؛ چراکه تا دوره ناصری سفرنامه و سفارت‌نامه‌نویسی امری رایج و معمول نبود.

در عین حال همانطور که اشاره شد میرزا محمدعلی خان در تصویب معاهده دوم «ارزروم» و معاهده بازرگانی با فرانسه در دوره محمدشاه نیز نقش مهمی داشت و از آن اثر ارتباطی مستقیم با تصویب این دو معاهده دارد. مطالعه این سفارتنامه می‌تواند در روشن کردن هرچه بیشتر روند تصویب و سرانجام این دو موافقت نامه لازم و مهم شمرده شود. نسخه دست‌نویس این اثر و تصویری است که از میرزا محمدعلی خان شیرازی نیز در کتاب منتشر شده که این اسناد از مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه به دست آمده است./826/د102/ق