واعظ مبارز

به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، به مناسبت 14 اسفندماه سالگرد رحلت آیت الله واعظ طبسی به معرفی این شخصیت انقلابی می پردازیم.

بی تردید وقتی کتاب تاریخ انقلاب را ورق بزنیم و به صفحه انقلاب در خطه خراسان برسیم، حتماً با این نام برخورد خواهیم کرد، نامی که یکی از ارکان اصلی محور جریان انقلابی در آن دیار بود. او کسی نیست جز مرحوم آیت الله عباس واعظ طبسی.

عباس در بهمن‌ماه سال ۱۳۱۴ه.ش در خانواده مذهبی و روحانی در شهر مقدس مشهد دیده به جهان گشود. پدرش حاجی غلامرضا از مفاخر و وعاظ مشهور مشهد بود بنحوی که امام خمینی در دیداری با آیت الله عباس واعظ طبسی فرمودند: «من به شما از دو  حيث ارادت دارم به خاطر خودتان و به خاطر مرحوم والد تان چه بسیار افراد غیرمسلمان بودند که تحت تاثیر منطق و کلام موثر و پر جاذبه او به اسلام مشرف شدند و در کشورهای عربی موقعیت ویژه‌ای داشت.»۱

اما عباس نتوانست از وجود ظاهری پدرش بهره ای ببرد، چراکه درست یک سال بیشتر نداشت که از داشتن نعمت پدر ۳۸ساله اش محروم شد. آنهم به طرز مشکوکی، خود ایشان در این رابطه می فرمایند: «پدرم که به قصد ایراد چند سخنرانی علیه حکومت رضاخان راهی تهران شده بود در سبزوار به گونه‌ ای مشکوک دار فانی را وداع گفت پیکر پدرم را در حالی به مشهد برگرداندند که در بین مردم شایع بود که آقا را چیز خور کرده اند.»۲

عباس در دوران مدرسه هم دارای هوش و استعداد ویژه بود، تا آنجا که مدیر دبیرستان ابن یمین وقتی فهمید که عباس قرار است به حوزه برود از او خواست که از این تصمیم منصرف شود و دروس رسمی را پی بگیرد تا طبیب شود، اما عباس تصمیم خود را گرفته بود او می خواست طبیب روح انسان ها شود.۳

عباس در سن ۱۶ سالگی به حوزه علمیه مشهد وارد شد و دروس حوزوی را نزد اساتیدی چون آیات عظام، شیخ محمد تقی نیشابوری، میرزا احمد مدرس یزدی، شیخ مجتبی قزوینی، شیخ هاشم قزوینی، سید محمدهادی میلانی، فقیه سبزواری و آیت الله بروجردی گذراند.

آیت الله بروجردی اورا طلبه خوشفکر و به عنوان زبان حوزه های علمیه دانسته و با تقدیر و تفقد از او نام می برد.۴

حتی در اسناد ساواک می توان ردپای تلاشهای علمی او را در آن دوران دید که نوشته بودند: «تحصیلات خود را نزد شیخ هاشم قزوینی مدرس و رشته فقه و اصول را تکمیل و در ادبیات تسلط و بهره کافی دارد وی علاوه بر این که سواد عربی دارد به اخبار و احادیث تسلط کامل دارد».۵

اما آنچه وجه تمایز عباس بود، آگاهی از مسائل روز و سیاسی جامعه و روحیه مبارزاتی او بود. که این روحیه بنا به گفته خود ایشان اثرات سخنرانی های شهید نواب صفوی در ابتدای دهه ۳۰ در مدرسه نواب مشهد بود، روحیه ای که متاسفانه در حوزه آن دوران آنچنان که باید وجود نداشت.۶

چنان که ایشان خود بدان اشاره می کند:

 «مبارزه علنی بنده و جمع دوستان تقریبا از سال ۱۳۳۵ شروع شد. در آن موقع برادرانمان جناب آقای خامنه ای در مشهد تشریف نداشتند و شهید هاشمی نژاد هم در قم بودند بنابراین من در آن زمان تنها بودم و خیلی سخت می گذشت. به ویژه اینکه در حوزه هم افکار خاص ضد مبارزه حاکم بود. بعدها با پیوستن این دو بزرگوار محور واحدی در خراسان تشکیل دادیم در اوایل نشست هایمان از هم جدا بود، اما بعدا تصمیم گرفتیم مرکزیتی داشته باشیم.»۷

این آغاز ارتباط حلقه اصلی یاران امام خمینی(قدس) با یکدیگر و شکل‌دهی مرکزیتی برای اندیشه‌های امام خمینی(قدس) درخطه مهم خراسان بود.

اما یکی از نقاط عطف زندگی ایشان دیدار با پیر مرادش بود که خود آن را اینگونه بیان می کند: «سال ۱۳۳۹ سال بزرگی در زندگی من محسوب می شود. در این سال برای نخستین بار با امام خمینی(قدس) و اندیشه مترقی او آشنا شدم حاج آقا روح‌الله همان گمشده ای بود که من در تمام زندگی ام به دنبالش می گشتم تفسیر روشنی که از اسلام ارائه می‌کرد علمای برجسته سلف را تداعی می نمود روح الله موسوی خمینی کوهی بود که وزش هیچ تندبادی از جا تکانش نمی داد. ساده و بی پیرایه زندگی می کرد و بینش عمیق و درک دقیق از تعالیم اسلامی، موقعیتی ممتاز به او بخشیده بود. من پس از سال ها جستجو امام را پیدا کرده بودم و از آن پس زندگی ام بر مدار دیگری ادامه یافت.»۸

در فروردین ۱۳۴۰ آیت الله بروجردی از دنیا می رود و شاه تلگراف تسلیت را برای آیت الله سید محسن حکیم در نجف ارسال می کند این کار با برنامه ‌ریزی انجام شده بود تا مرجعیت را از ایران به عراق منتقل کنند.

حالا او باید کاری می‌کرد و به میدان می آمد، برای همین به مسجد ملا هاشم رفت و در سخنرانی خود امام خمینی را به عنوان مرجع اعلم معرفی کرد، که با اعتراض دستگاه وقت مواجه شد و منجر به دستگیری موقت ایشان گشت.۹

سخنرانی های او بر ضد رژیم ادامه یافت تا در تاریخ ۱۴/۰۴/ ۱۳۴۰ موضوع در کمیسیون امنیت استان مطرح و جلوگیری از ادامه منبر توسط شهربانی به تصویب رسید و گزارش زیر به اداره سوم ساواک ارسال شد:

«نامبرده از وعاظ مشهد و از اطرافیان آیت‌الله قمی می‌باشد که در گذشته پیشینه بدی نداشته ولی در سال جاری که از تاریخ ۰۲/۰۳/ ۱۳۴۰ الی ۱۵/۰۴/ ۱۳۴۰ در منزل آیت الله قمی و سرای محمدیه منبر رفته است، در طی بیانات خود حمله به دستگاه‌ها و سازمان‌های دولتی و افسران ارتش و فرهنگیان و فرق غیرشیعه نموده و حتی در پرده کنایه و ابهام نسبت به مقام شامخ سلطنت مطالبی ابراز داشته است.»۱۰

همین گزارشات سرانجام باعث ممنوع المنبر شدن ایشان به مدت هفت ماه شد. اما این ممنوعیت باعث نشد تا او دست از مبارزه بر علیه رژیم بردارد. برای همین بعد از برطرف شدن ممنوعیت منبررفتن ایشان، که با فشار مردم و علما برطرف شده بود و بعد از تصویب لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی و رفراندوم شاه در سال ۱۳۴۱ به دنبال ایراد چند سخنرانی دستگیر و پس از چند روز به زندانی در تهران منتقل شد.۱۱

یکی از نکات جالب در طول مبارزات ایشان در سال ۱۳۴۲ رخ می دهد، که منجر به دستگیری ایشان برای سومین بار می شود و دلیل آن هم دیدار با امام بود که ایشان آن ماجرا را چنین نقل می کنند:

 «پس از آنکه امام از زندان شاه به منزلشان منتقل شدند و بنده به عنوان نماینده حوزه علمیه مشهد همراه با عده‌ای از اساتید خدمت امام رفتیم که عرض ارادت کنیم، در آنجا به من پیشنهاد شد که صحبت کنم و البته مشخص است که آن روزها در قم چه غوغایی بود. منزل امام هم پر از جمعیت بود و ۳۵ دقیقه در خدمت امام صحبت کردم، حادثه ۱۵ خرداد را برای امام توضیح دادم، امام حدود ۲۰ دقیقه اشک می ریختند. آن روز به امام عرض کردم برای اینکه (مشخص شود) مراتب ایمان و اعتقاد من به راهی که از رهنمود شما استفاده می کنیم در چه حدی است، آمادگی دارم تنها فرزندم (پسر ۲ ساله ام) را به اسلام و انقلاب تقدیم کنم و آماده ام به نمایندگی از مردم مشهد و خراسان دست شما را ببوسم و مجدداً با شما بیعت کنم. پس از پایان سخنرانی و دیداری که با بعضی دیگر از آقایان داشتیم بلافاصله بنده را گرفتند و از قم مستقیم به زندان قزل‌ قلعه بردند.۱۲

این مبارز نستوه در دهه پنجاه نیز به مبارزات خود ادامه داد که باز هم منجر به دستگیری و حتی محکوم شدن به یک سال زندان شد. اما  پس از آزادی بار دیگر در خرداد ۵۷، این بار توسط ماموران کمیته مشترک ضدخرابکاری دستگیر می‌شود. که این خود مؤید نقش ویژه ایشان در مبارزات خطه خراسان است. چرا که افراد موثر گذرشان به کمیته مشترک می‌افتاد.۱۳

شروع انقلاب اسلامی برای ایشان تازه آغاز گامی دیگر در راه تلاش و مجاهدت برای رسیدن به ارزشهای اسلامی بود. از این رو تنها سه روز پس از پیروزی انقلاب یعنی در ۲۵ بهمن ۵۷ به خاطر شناخت امام خمینی(قدس) از آیت الله واعظ طبسی ایشان را به سرپرستی تولیت آستان قدس رضوی منصوب می کنند و پس از حدود یک سال و دو ماه یعنی فروردین ماه ۵۹ به عنوان تولیت رسمی آستان قدس منصوب می شوند.۱۴

مسئولیت مهم دیگر ایشان پس از انقلاب ریاست کمیته انقلاب اسلامی خراسان بود که در روزهای آغازین انقلاب مهمترین مرجع تصمیم‌گیری در اداره جامعه بود.

در سال ۱۳۵۸ هم ایشان به عضویت مجلس خبرگان قانون اساسی درآمد.

در ۲۹ بهمن ۱۳۶۱ در فاصله دو خطبه نماز جمعه  مورد ترور نافرجام منافقین قرار گرفت که امام خمینی(قدس) بلافاصله در پیامی خرسندی خود را از شکست این توطئه اعلام می دارند‌.۱۵

حالا دیگر آن عباسی که در ۱۶ سالگی به حوزه آمده بود، با تلاش علمی، مبارزه و مجاهدت، آیت الله عباس واعظ طبسی شده بود. اما شاید بتوان دو ویژگی بارز آیت الله طبسی را مبارزه و مدیریت دانست. همان که امام خمینی(قدس) در حکم مجدد تولیت آستان قدس اشاره می‌کنند و می‌فرمایند: «جنابعالی از چهره‌های درخشان مدیریت و انقلاب اسلامی به خصوص در استان خراسان می باشید.»۱۶

ایشان از آغاز تأسیس مجلس خبرگان رهبری در سال ۱۳۶۲ تا آخرین روز حیات شان عضو مجلس خبرگان رهبری بود و همچنین از سال ۱۳۷۰ تا پایان عمر پر برکتشان عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام بودند.۱۷

یکی از ویژگی‌های ایشان دفاع به هنگام از حضرت آیت الله خامنه ای حتی پیش از انقلاب اسلامی بود و این نه فقط به خاطر علاقه شخصی بلکه به جهت خصوصیاتی که در ایشان می دیدند بود. حجت الاسلام تقوی رئیس مرکز فقهی جوادالائمه مشهد خاطره ای از استاد خود یعنی آیت الله طبسی را این گونه بیان می کنند:

«فردی در سال ۱۳۵۰ نسبت به آیت الله خامنه ای مسأله ای بیان کرده بود و آیت الله واعظ طبسی در درس خود فرمودند من قیام خواهم کرد اگر کسی علیه ایشان سخنی بگوید.»۱۸

این دفاع بعد از رهبری ایشان دوچندان شد به خاطر ایمان آیت الله طبسی به اصل ولایت فقیه، تا آنجا که در سال ۸۸ که خیلی ها بخاطر حفظ جایگاه خود سکوت پیشه کردند بار دیگر ایشان به میدان آمد و با تمام وجود در برابر فتنه گران ایستاد و از جایگاه ولایت فقیه دفاع کرد. به این موضوع مقام معظم رهبری بعد از رحلت ایشان در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری اشاره می فرمایند:

 «یک برجستگی هایی هست که این برجستگی ها را نمی شود انسان نادیده بگیرد. رحمت خدا بر این بزرگ مرد و بر برادر عزیز ما، ایشان در حساس‌ترین مواقع جایگاه انقلابی خودش را به طور واضحی ظاهر کرد و حفظ کرد و بر آن اصرار ورزید و تصریح کرد. مرحوم آقای طبسی در فتنه (سال) ۸۸ همه ملاحظات را کنار گذاشت و آمد وسط میدان، رفاقت ها و رودربایستی ها و مانند اینها را کنار گذاشت. مواقع زیادی ما از ایشان این حالت را دیدیم انسان صریح، مؤمن، قاطع، اینها آن چیزهایی است که در حفظ شخصیت افراد و در تاریخ زندگی افراد می ماند. در حساب الهی اینها باقی است.۱۹

سرانجام بعد از عمری مجاهدت و مبارزه در راه تحقق آرمان‌های اسلامی در سحرگاه جمعه ۱۴ اسفندماه ۱۳۹۴ کتاب زندگانی ایشان به صفحه پایانی خود رسید و دعوت حق را لبیک و به دیدار معبود شتافت.

 مقام معظم رهبری خود را به مشهد رسانده و بر پیکر مطهر ایشان اقامه نماز فرمودند و این نیز نشان از جایگاه این عالم مبارز بود. روحش شاد و راهش پر رهرو

نویسنده: حاج آخوند 

پی نوشت ها:

۱.سایت ویکی شیعه

۲. آیت الله واعظ طبسی به روایت اسناد ساواک (قسمت اول)، روزنامه کیهان تاریخ ۲۱/ ۱۲/ ۱۳۹۴

۳.همان

۴. زندگینامه آیت الله طبسی، پایگاه اطلاع رسانی آستان قدس رضوی

۵. کتاب یاران امام به روایت اسناد ساواک (۵۵)، آیت الله شیخ عباس طبسی

۶. آیت الله واعظ طبسی به روایت اسناد ساواک (قسمت اول)، روزنامه کیهان تاریخ ۲۱ /۱۲ /۱۳۹۴

۷. گفتگوی مجله پیام انقلاب با آیت الله واعظ طبسی فروردین ۱۳۶۲

۸. آیت الله واعظ طبسی به روایت اسناد ساواک (قسمت اول)، روزنامه کیهان تاریخ ۲۱ /۱۲ /۱۳۹۴

۹. گفتگوی مجله پیام انقلاب با آیت الله واعظ طبسی فروردین ۱۳۶۲

۱۰. کتاب یاران امام به روایت اسناد ساواک (۵۵)، آیت الله واعظ طبسی

۱۱. پایگاه جامع شخصیت نگار، زندگینامه آیت الله واعظ طبسی

۱۲. سایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تاریخ شفاهی، خاطره آیت الله واعظ طبسی

۱۳. کتاب مشهد از مقاومت تا پیروزی بررسی مبارزات علما و مردم مشهد از ۴۲ تا ۵۷، مرکز اسناد انقلاب اسلامی صفحه ۴۴ تا ۴۸

۱۴. سایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی، مقالات، ۸۰ سال جهاد علمی و سیاسی آیت الله واعظ طبسی

۱۵. همان

۱۶. زندگینامه آیت الله طبسی، سایت آستان قدس رضوی

۱۷. سایت ویکی شیعه

۱۸. حجت‌الاسلام تقوی، گفتگو با خبرگزاری حوزه

۱۹. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری ۲۰/۱۲/ ۱۳۹۴