آشنایی با لایه های شبکه ملی اطلاعات

به گزارش خبرگزاری رسا، با اینکه عنوان شبکه ملی اطلاعات بسیار تکرار شده است؛ اما شمار زیادی از کاربران هنوز به درستی نمی دانند که این شبکه چه می کند و قرار است چگونه مشکلات و کاستی های فعلی عرصه ارتباطات و فناوری اطلاعات کشور را رفع کند. 

پیدا کردن وظایف و کارکردهای شبکه ملی اطلاعات از میان اسناد و قوانین کار آسانی نیست و علاوه بر این، باید به زبان ساده و قابل فهم برای مردم گفته شوند. یکی از موضوعاتی که هنوز دارای زوایای پنهان زیادی است، لایه خدمات در شبکه ملی اطلاعات است که امکان قرارگیری سکوهای نرم افزاری یا همان خدمات مورد استفاده کاربر نهایی را فراهم می کند و همچنین نحوه بهره مندی کاربران اینترنت به عنوان آخرین حلقه از این شبکه را هم روشن می کند.

در این گزارش به سوالات کلیدی از جمله اجزا و کارکرد آنها در لایه خدمات شبکه ملی اطلاعات، جایگاه و کارکرد سکوهای نرم افزاری داخلی در این شبکه ملی و نحوه تعریف و کارکرد لایه دسترسی کاربر پرداخته خواهد شد.

*نمای کلی شبکه ملی اطلاعات متشکل از سه لایه زیرساخت، خدمات و محتوا

تقسیم بندی لایه ها بر اساس سند معماری و طرح کلان شبکه ملی اطلاعات مدل معماری مرجع شبکه‌ ملی اطلاعات توسط شورای عالی فضای مجازی تصویب و ابلاغ شده است.

بر اساس این مصوبات، در حالت کلی شبکه ملی اطلاعات از سه لایه تشکیل شده است: زیرساخت، خدمات و محتوا که هر کدام از این لایه های به دو زیرلایه تقسیم می‌شوند.

لایه زیرساخت شامل زیرساخت ارتباطی و زیرساخت اطلاعاتی است. لایه خدمات هم به دو بخش خدمات پایه و ابزارهای ضروری و همچنن خدمات کاربردی عمومی تقسیم می‌شود.

همچنین لایه آخر که روی این دو لایه قرار دارد لایه محتوا است که شامل دو زیرلایه است که به عنوان قالب محتوا و کاربرد محتوا شناخته می‌شود. 

لایه های شبکه ملی اطلاعات

همچنین در راستای الزامات بالا دستی، شش لایه به صورت عمودی باید در کلیه‌ لایه‌های فوق رعایت شود. این لایه ها عبارت‌اند از: مدیریت یکپارچه، سالم‌سازی و امنیت، پدافند غیرعامل، الزامات شکوفایی و تقنینی، الزامات حاکمیت داده و الزامات فرهنگی.

لایه خدمات شبکه ملی اطلاعات متشکل از چه بخشی هایی است؟

همان طور که در قسمت پیش در در توضیح نمای کلان شبکه ملی اطلاعات مطرح شد، لایه خدمات شبکه ملی اطلاعات از دو بخش اصلی تشکیل شده است؛ بخش اول خدمات پایه و ابزارهای ضروری و بخش دوم خدمات کاربردی که در ادامه هر یک شرح داده می شود.

*اجزای کلیدی خدمات پایه و ابزارهای ضروری

اجزای کلیدی خدمات پایه و ابزارهای ضروری شامل خدمات ابری پایه، زیست‌بوم سیستم‌عامل، زیست‌بوم جویشگر، خدمات پایه مکانی و نقشه، پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی، کلید عمومی و گواهی‏ های دیجیتال، سکوهای ارایه‌ خدمت دیجیتال، مخازن، کتابخانه‌ها و APIهای ضروری است.

خدمات ابری پایه

این خدمات شامل «خدمات زیرساخت ابری» یا IaaS مخفف Infrastructure as a Service، «خدمات بسترهای ابری» یا PaaS مخفف Platform as a Service و «خدمات ابری نرم‌افزاری» SaaS مخفف Software as a Service بوده و با هدف بهبود زیرساخت های اطلاعاتی و زیرساخت های توزیع محتوا در مراکز داده ابری شبکه ملی اطلاعات ارایه خواهند شد. در خصوص «خدمات ابری نرم‌افزاری» ارایه‌ این خدمات و به‌طور کلی XaaS بنا به اقتضای مدل کسب‌وکار خدمات و استراتژی‌های خدمت‌دهندگان ارایه خواهد شد. ارایه‌ خدمات به‌صورت SaaS مشکل بسیاری از وابستگی‌ها را حل خواهد کرد.

زیست‌بوم سیستم‌عامل

سیستم‌عامل در شبکه‌ ملی اطلاعات شامل انواع سیستم‌های عامل نظیر سیستم‌عامل سرور، سیستم‌عامل رومیزی، سیستم‌عامل تلفن همراه، سیستم‌عامل کارت‌های هوشمند، سیستم‌عامل سامانه‌های صنعتی و ویژه، سیستم‌عامل مورداستفاده در تجهیزات اینترنت اشیا و سیستم‌عامل نهفته شده تجهیزات است. استقلال و پایداری در حوزه سیستم‌عامل خصوصا در حوزه‌های نظامی و امنیتی و مراکز حیاتی دارای اولویت بسیار بالایی است و وابستگی به شرکت‌های انحصاری خارجی (وضعیت موجود) خصوصا در حوزه های راهبردی و حیاتی قابل قبول نیست. بنابراین استفاده از سیستم عامل بومی در نسخه رومیزی، سرور و سیستم‌های کنترل صنعتی برای کلیه مراکز نظامی و امنیتی و همچنین استفاده از سیستم عامل متن باز سفارشی‌سازی شده در نسخه رومیزی، سرور و سیستم‌های کنترل صنعتی برای همه زیرساخت‌های حیاتی اجباری خواهد بود.

زیست‌بوم جویشگر

زیست‌بوم جویشگر بومی شامل مواردی نظیر خدمات موتور جست‌و‌جو، رایانامه، مترجم، مرورگر، دانشنامه و نقشه شکل خواهد گرفت.

خدمات پایه مکانی و نقشه

خدمات پایه‌ مکانی و نقشه به عنوان یکی از مهمترین خدمات پایه، دارای نمونه های داخلی قدرتمند و متناسب با نیازهای کاربران می باشد بنابراین تمامی دستگاه‌ها موظف‌اند از خدمات نقشه‌ داخلی استفاده کنند.

پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی

پیام‌رسان‌ها/شبکه‌های اجتماعی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین نیازهای ارتباطی کاربران امروزه به زیست بومی برای توسعه خدمات و کسب‌وکارها نیز تبدیل شده‌اند. بنابراین شکل‌گیری حداقل یک پیام‌رسان اجتماعی با ظرفیت ۵۰ میلیون کاربر فعال و با امکان کسب سهم از کاربران منطقه و بین‌الملل از اقدامات ضروری در حوزه خدمات پایه شبکه ملی اطلاعات خواهد بود.

کلید عمومی و گواهی ‏های دیجیتال

در خصوص خدمات کلید عمومی به‌طور عمده با همکاری دستگاه‌های اجرایی مسئول ازجمله وزارت صنعت، معدن و تجارت و قوه قضائیه و بخش خصوصی و دفاتر اسناد رسمی زیرساخت لازم فراهم خواهد شد.

سکوهای ارایه‌ خدمت دیجیتال

سکوها یا پلتفرم‌های خدمات نرم‌افزاری (PaaS) در واقع ابزار اصلی توسعه‌ی خدمات را برای توسعه‌دهندگان فراهم می کنند که در طرح کلان خدمات شبکه‌ ملی اطلاعات در لایه‌ی دوم آورده شده است که توسط مراکز داده و شرکت‌های بخش خصوصی در حال ارایه در شبکه‌ی ملی اطلاعات است و با توسعه‌ مراکز داده در قطب مراکز داده و خدمات ابری توزیع شده تقویت خواهد شد. این سکوها برای مقاصد گوناگون می‌توانند به صورت پویا استفاده شوند و مقیاس‌پذیری خدماتی که توسط آن‌ها ایجاد می‌شود از ویژگی‌های بارز آن‌ها است.

مخازن، کتابخانه‌ها و APIهای ضروری

برای آن دسته از وابستگی‌ها به خدمات خارجی از جمله کتابخانه‌ها، مخازن، APIها و SDKها مکانیزم های مقابله با محدودیت‏ های ایجاد شده توسط فراهم‏ کننده‏ های خارجی برای کسب و کارهای ایرانی، پیش بینی خواهد شد.

*لایه خدمات کاربردی

در این بخش روی خدمات کاربردی تمرکز شده است که به‌عنوان نرم‌افزارها یا خدمات اصلی شبکه توسط کاربر برای تحقق اهداف کاربر از بهره‌برداری از شبکه‌ ملی اطلاعات مورد استفاده قرار می‌گیرد. این خدمات بسیار متنوع هستند اما در این گفت وگو با توجه به اسناد بالادستی همچنین با توجه به میزان کاربرد آن‌ها در شبکه‌ ملی اطلاعات به خدمات دولت الکترونیکی، خدمات دیجیتال، خدمات صوت‌وتصویر فراگیر، ناوبری، خدمات اینترنت اشیاء و خدمات تحلیل داده می پردازیم.

اجزای کلیدی خدمات کاربردی شامل خدمات دولت الکترونیکی، خدمات دیجیتال و خدمات اینترنت اشیا است.

خدمات دولت الکترونیکی

خدمات دولت به دولت یا G۲G بین تمامی دستگاه‌های موضوع ماده ۵ قانون خدمات کشوری، از طریق مرکز ملی تبادل اطلاعات سازمان فناوری اطلاعات ایران و با رعایت مقررات مربوطه صورت می‌پذیرد.
ایجاد زیرساخت‌های توسعه خدمات دولت الکترونیکی و شکل‌گیری این‌گونه خدمات با مشارکت بخش خصوصی به‌گونه‌ای که اشتراک داده‌ها و خدمات دستگاه‌های دولتی و نهادهای حاکمیتی از طریق مرکز تبادل اطلاعات ملی و الزام اتصال تمامی دستگاه‌ها و نهادهای حاکمیتی به این مرکز و ارایه‌ خدمات به یکدیگر توسط سازمان فناوری اطلاعات ایران انجام می‌شود.
تمامی دستگاه‌ها و نهادهای حاکمیتی ملزم به گشودن داده‌ها و محتوای ملی بر روی کسب‌وکارهای دیجیتال کشور بدون تبعیض با در نظر گرفتن ملاحظات امنیت ملی، امنیت عمومی و حفظ حریم خصوصی افراد هستند و سازمان فناوری اطلاعات ایران از طریق شرکت‌های توسعه‌ای خود برای تولید APIهای مجاز برای انتشار عمومی در شبکه‌ ملی اطلاعات و مزیت رقابتی برای استارت‌آپ‌ها و کسب‌وکارهای ایرانی اقدام می‌کنند.

خدمات دیجیتال

خدمات دیجیتال شامل خدماتی نظیر تجارت الکترونیکی، سلامت الکترونیکی و حمل و نقل، گردشگری، سرگرمی و ... است که بخش‌هایی از آن‌ها به‌صورت دیجیتالی عرضه یا مدیریت می‌شود و موجب تسهیل زندگی روزمره کاربران با استفاده از شبکه‌ ملی اطلاعات است، این خدمات با استفاده از بخش خصوصی و شرکت های نوآفرین متناسب با برنامه کسب‌وکار خود در این حوزه فعالیت می کنند.

خدمات اینترنت اشیا

در راستای تحقق اهداف مربوط به اینترنت اشیاء در شبکه ملی اطلاعات، حمایت از سرمایه‌گذاری برای تولید تجهیزات سخت‌افزار و سنسورهای IOT و پلتفرم‌های اینترنت اشیا با استفاده از توان داخلی و ظرفیت‌های سازمان توسعه‌ای ضروری است.
تشویق به‌کارگیری جایگزین‌های مناسب آزاد/متن‌باز و غیر انحصاری به‌جای تجهیزات و نرم‌افزارهای انحصاری الزام آور است.
ایجاد و مدیریت سکوهای کاربردهای عمومی اینترنت اشیاء (کشاورزی، مدیریت منابع آب و حمل‌ونقل) اجتناب ناپذیر است و در نهایت استفاده از خدمات در کاربردهای اینترنت اشیاء نظیر ذخیره‌سازی ابری، نرم‌افزارهای ابری، خدمات امنیتی ابری و غیره موردنیاز کسب‌وکارهای مرتبط با اینترنت اشیاء توسط فراهم‌کنندگان داخلی انجام خواهد شد.

سکوهای نرم افزاری داخلی در چه بخشی از شبکه ملی اطلاعات قرار می گیرند؟

همان‌طور که در بخش خدمات شبکه ملی اطلاعات توضیح داده شد سکوها یا پلتفرم‌های خدمات نرم‌افزاری یا همان PaaS در واقع ابزار اصلی توسعه‌ خدمات را برای توسعه‌دهندگان فراهم می‌کنند که در طرح کلان خدمات شبکه‌ ملی اطلاعات در لایه‌ دوم آورده شده است و توسط مراکز داده و شرکت‌های بخش خصوصی در حال ارایه در شبکه‌ ملی اطلاعات است و با توسعه‌ مراکز داده در قطب مراکز داده و خدمات ابری توزیع شده تقویت خواهد شد.

این سکوها برای مقاصد گوناگون می‌توانند به صورت پویا استفاده شوند و مقیاس‌پذیری خدماتی که توسط آن‌ها ایجاد می‌شود از ویژگی‌های بارز آن‌ها است.

لایه دسترسی در شبکه ملی اطلاعات برای کاربران نهایی چگونه است؟

لایه دسترسی کاربر شبکه ملی اطلاعات در واقع یکی از اجزاء لایه­ زیرساخت ارتباطی است همانطور که توضیح داده شد لایه زیرساخت ارتباطی سه شبکه اصلی شامل؛ شبکه هسته، شبکه تجمیع و شبکه دسترسی دارد که در واقع کاربران شبکه ملی اطلاعات از طریق شبکه دسترسی از خدمات شبکه ملی اطلاعات بهره‌برداری می کنند.

این شبکه‏ ها با توجه به شرایط جغرافیایی و اقتصادی نقاط مختلف کشور و با استفاده از فناوری ‏های مختلف توسط اپراتورهای دارای پروانه‌ از سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی کشور، ایجاد می شوند و ارایه‌ خدمت می‌کنند و موظف‌اند متناسب با طرح کلان وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و در چارچوب الزامات پروانه و سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی خدمات شبکه‌ ملی اطلاعات را با رعایت الزامات مندرج در سند تبیین ارایه کنند.
شبکه دسترسی دارای پوشش کشوری خدمات پهن‌باند با لحاظ آمایش سرزمینی و مطالعات بازار و با هدف ارایه‌ خدمات پهن‌باند بومی و ارایه‌ی محتوا و خدمات حاکمیتی توسعه خواهد یافت.
به منظور رعایت الزامات عدالت اجتماعی به ویژه در تخصیص منابع خدمات عمومی اجباری وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات نسبت به توسعه‌ خدمات دسترسی در مناطق محروم و کم‌برخوردار اقدام خواهد کرد.