راز چرخش سیاست اردن به سوی سوریه

به گزارش سرویس بین‌الملل خبرگزاری رسا، کاخ ریاست جمهوری روسیه (کرملین) جمعه پیش با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد که رئیس‌جمهور روسیه دوشنبه (امروز) در مسکو میزبان «عبدالله دوم» شاه اردن خواهد بود. آخرین ملاقات پوتین و عبدالله دوم به اکتبر سال ۲۰۱۹ در شهر سوچی روسیه بازمی‌گردد.

پایگاه خبری«عربی۲۱» در یادداشتی به قلم «محمد العرسان» با اشاره به این دیدار در مسکو، محور اصلی آن را، پرونده سوریه و دغدغه‌های امان برای اصلاح سیاست خارجی خود در قبال دمشق به منظور جلوگیری از ضرر و زیان بیشتر خود اعلام کرد و نوشت: «یک تحرک دیپلماتیک مستمر، اخیراً به رهبری اردن آغاز شده که یکی از مهمترین مسائل مطرح در آن، پرونده سوریه است. پادشاهی اردن با همکاری مصر و برخی کشورهای خلیج فارس به دنبال بازتولید نظام سوریه و ادغام مجدد آن در اتحادیه عرب است».

قرار است، «عبدالله دوم»، شاه اردن امروز (دوشنبه - ۲۳ آگوست)، در مسکو با «ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهور روسیه برای بررسی پرونده‌های مختلف دیدار کند که به اعلام کرملین، مهمترین‌ آن، بحران سوریه است.

تحرک دیپلماتیک

در این یادداشت آمده است: «پس از آن‌که وزارت برنامه‌ریزی اردن اعلام کرد که نیازمند ۲.۴ میلیون دلار برای تامین بودجه طرح پاسخگویی به بحران سوریه در سال جاری است، اردن که بنا بر آمار و ارقام دولتی، میزبان ۱.۳ میلیون پناهجوی سوری است، تلاش دارد تا در آب راکد پرونده سوریه سنگی بیاندازد».

مقامات و کارشناسان سیاسی سابق اردنی در گفت‌وگو با عربی ۲۱، دلیل تغییر موضع اردن در قبال نظام سوریه را «وضعیت فعلی و توازن قوا در خاک سوریه» و جستجوی پادشاهی اردن برای تأمین منافع اقتصادی خود به ویژه در سایه بحران خفه‌کننده اقتصادی که کشور را درگیر کرده است، می‌دانند.

«ممدوح العبادی»، معاون نخست‌وزیر پیشین اردن می‌گوید: «به نفع اردن است که آغوش خود را به روی سوریه باز کند. موضع‌گیری قبلی ما به اردن صدمه زد، این کشور با بستن مرزها و واردات کالا با هزینه بیشتر در سایه افزایش اخیر هزینه حمل و نقل دریایی، به ویژه از لحاظ اقتصادی محاصره شد».

وی تاکید کرد که بستن مرزها با سوریه، به منزله «کشتار اقتصادی» اردن است.

باز کردن صفحه جدید در روابط امان - دمشق

بنا بر این یادداشت، «روابط بین اردن و سوریه در سال ۲۰۱۱ ، پس از وقوع آن تحولات در سوریه وخیم شد. دمشق، امان را متهم کرد که اقدام به آموزش و تسلیح جنگجویان می‌کند و عبور نیروهای [موسوم به] جهادی را تسهیل می‌کند. این امر تا قطع روابط رسمی میان دو کشور کشانده شد تا آن‌جا که «بهجت سلیمان» سفیر سوریه در امان، از اردن اخراج شد».

عبدالله دوم نیز در سال ۲۰۱۷، در گفت‌وگو با روزنامه آمریکایی «واشنگتن پست» به صورت ضمنی خواستار برکنار «بشار اسد» رئیس‌جمهور سوریه شد و گفت: «منطق حکم می‌کند که فردی که با ریختن خون مردم خود در ارتباط است،بهتر است از صحنه خارج شود».

اما شاه اردن در ژوئیه گذشته از این حرف خود بازگشت و در گفت‌وگو با شبکه آمریکایی «سی.ان.ان» گفت: «بشار اسد و نظام او در سوریه برای مدتی طولانی باقی می‌مانند» و در ادامه خواستار گفت‌وگوی هماهنگ‌ با مقامات دمشق شد.

در همین حال، «بشیر الخصاونه» نخست وزیر اردن، نقش اردنی- مصری را در ادغام مجدد رژیم سوریه در اتحادیه عرب و بازگرداندن کرسی سوریه به نمایش گذاشت و در مصاحبه با بخش عربی روزنامه ایندیپندنت گفت: «اردن به همراه جمهوری عربی مصر و برخی از کشورهای دوست و برادر دیگر تلاش دارد تا سوریه به جایگاه خود در اتحادیه عرب بازگردد. زیرا غیبت آن در این‌جا سازنده نبوده و یک نظام رسمی عربی می‌تواند با بازگرداندن کرسی سوریه به آن در آغوش اتحادیه عرب، حاشیه امن مناسبی را برای ابتکار عمل و گفت‌گوی بهتر با سوری‌ها ایجاد کند. بسیاری از مسائل مهم از طریق این اتحادیه می‌تواند با برادران سوری مورد بحث قرارگیرد که مهمترینشان، بازگشت پناهندگان و آوارگان به سرزمین خود است».

پرونده سوریه و دیدار آتی شاه اردن با پوتین

«سمیح المعایطه» وزیر مشاور اسبق در امور اطلاع‌رسانی و ارتباطان اردن به عنوان یک نویسنده و تحلیلگر می‌گوید: «پرونده سوریه به صورتی اساسی در سفر شاه اردن به روسیه مطرح خواهد شد. شاه اردن در سفر خود به واشنگتن به دنبال تحکیم دیدگاه اردن در این پرونده بود و سعی کرد دولت آمریکا را متقاعد کند که در واقعیت کنونی، علاوه بر یافتن راهکاری سیاسی برای بحران سوریه باید با [دمشق] وارد تعامل شد».

وی افزود: «چشم انداز اردنی برای تعامل با پرونده سوریه مبتنی بر واقعیتی است که نظام سوریه از نظر نظامی و سیاسی با هزینه نیروهای مخالف بر زمین تحمیل کرده است. اردن همانند برخی کشورهای عربی دیگر از جمله مصر، معتقد است که سوریه باید به اتحادیه عرب بازگردد».

وی معتقد است که بازگشت سوریه به آنچه او «آغوش عربی» می‌خواند در درجه نخست، یک مصلحت عربی، سیاسی، اقتصادی برای اردن است.

این در حالی است که اردن با نگرانی به وضعیت امنیتی درعا پس از درگیری های مسلحانه بین مخالفان سوری و نظام سوریه می‌نگرد. با وجود این واقعیت که جناحهای مخالف در سال ۲۰۱۸ توافق سازشی را با نظام سوریه تحت نظارت روسی - اردنی امضا کردند.

همچنین اردن به دنبال تامین برق لبنان از طریق شبکه سوریه با هزینه ایالات متحده است.

مهمترین انگیزه‌های امان برای چرخش به سوی دمشق

«خالد الشنیکات» رئیس سابق انجمن علوم سیاسی اردن و استاد دانشگاه در همین رشته می‌گوید: «اردن از آغاز بحران سوریه خواستار راهکار سیاسی برای این بحران بود هرچند به دلیل فشارها به صورت غیرمستقیم در این بحران دخالت کرد».

وی افزود: «امروز، بعد از مداخله روسیه، موضوع به نفع نظام سوریه تمام شد و تغییراتی در واقعیت روی داد. روسیه کلید این پرونده است و رشته‌های این بازی را در دست دارد. اردن با تکیه بر سیاست واقع‌گرایی، دریافته است که موضوع تغییر نظام سوریه دیگر منسوخ شده است و دیگر با سیطره کامل این نظام بر تمام سوریه ، به استثنای برخی از مناطق کوچک، دیگر مطرح نیست».

الشنیکات تصریح کرد: «شاه اردن شخصاً با پوتین به عنوان سیاستگذار خارجی روسیه صحبت می‌کند و انتظار می‌رود سفر اخیر خود به واشنگتن و آنچه در پرونده سوریه مورد بحث قرار گرفته است را با او نیز مطرح کند».

وی تاکید کرد که اردن از بحران سوریه بسیار آسیب داد و این دلایل موجب تغییر موضع اردن شد. اردن مدتهاست میزبان نزدیک به ۱.۳ میلیون پناهجوی سوری است و به نفع اردن است که این پناهجویان، پس از تثبیت وضعیت امنیتی در سوریه که نیازمند حمایت روسیه در این زمینه است، به کشورشان بازگردند.

این استاد علوم سیاسی بدون پنهان کردن نگرانی اردن از تحولات درعا و آغاز موج جدید پناهندگی از سوریه، گفت: «اردن فشار می آورد تا مسأله به صورت مسالمت آمیز مورد رسیدگی قرار گیرد. پادشاه در سفر اخیر خود به واشنگتن، پرونده سوریه را طرح کرد تا یک راه حل سیاسی چندجانبه شامل روسیه، آمریکا و برخی کشورهای دیگر به وجود آید».

وی در خصوص بازگشت سوریه به اتحادیه عرب نیز توضیح داد: «این موضوع مطرح شد و من فکر می‌کنم که کشورهای حاشیه خلیج فارس دیگر به این موضوع اعتراض ندارند. اما به اعتقاد من، این موضوع در یک توافق جامع شامل حل و فصل مسأله حضور شبه‌نظامیان مسلح نزدیک مرزهای اردن حل خواهد شد».

از نظر اقتصادی، الشنیکات می‌گوید: بازگشت تجارت با سوریه از طریق گذرگاه‌های مرزی به نفع اردن است. همانطور که اردن نمی‌تواند برق مورد نیاز لبنان را بدون رضایت سوریه و برقراری ارتباط با آن به لبنان برساند.

اتاق بازرگانی اردن در بیانیه‌ای مطبوعاتی روز یکشنبه پیش از تمایل خود برای مشارکت در بازسازی سوریه خبر داد و اعلام کرد: این پادشاهی دروازه بزرگی برای بازسازی سوریه خواهد بود. بخش لجستیک و بنادر اردن رونق خواهد گرفت و بسیاری از مکان‌های تجاری و موسسات شخصی موجود در این مسیر، رونق می‌گیرند و اردن بهترین مکان برای شرکت‌های خدماتی، به ویژه مالی خواهد بود».