شماره 40 فصلنامه «اخلاق» منتشر شد

به گزارش خبرنگار سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، چهلمین شماره فصلنامه علمی ـ پژوهشی «اخلاق» به صاحب امتیازی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم شعبه اصفهان با مدیر مسؤولی محمد قطبی جشوقانی و سردبیری اصغر هادی منتشر شد.

در این فصلنامه در 8 مقاله و در 241 صفحه منتشر شده است و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات به شرح زیر است:

بررسی لذت و لذت‌طلبی از منظر قرآن و مادی‌گرایان

علی احمدپور

چکیده: لذت و لذت‌طلبی از اموری است که انسان به‌طور فطری به آن گرایش دارد و اندیشمندان اخلاقی و فلسفی، از روزگاران قدیم دربارۀ آن بحث کرده‌اند. قرآن با تأیید اینکه گرایش به لذت در وجود آدمیان قرار داده شده است، استفادۀ افسارگسیخته از آن را نهی می‌کند و ترجیح لذت‌های زودگذر مادی را که آدمی را از کمال و سعادت حقیقی بازمی‌دارند، بر لذات پایدار اخروی مذموم می‌شمارد. در مقابل، از دیدگاه مکاتب مادی‌گرا، سعادت آدمی در کسب هرچه بیشتر لذات دنیوی است. هدف پژوهش حاضر، بررسی لذت مادی‌گرایانه و لذت قرآنی است تا به این پرسش پاسخ بدهد که چه نقدهایی بر لذت مادی‌گرایانه در مقایسه با لذت قرآنی وارد است؟ روش پژوهش، توصیفی-تحلیلی است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که قرآن، انسان را به آگاهی از لذات دنیوی و اخروی و مقایسۀ آن‌ها، ایمان و عشق، قرب به خدا، تفکر و ترجیح لذات باقی بر فانی، تقوا و زهد از لذات توصیه و او را از دل‌بستگی به لذت‌های دنیوی نهی کرده است. در حالی که انکار یا غفلت از بُعد ملکوتی انسان، اصالت‌دادن به لذات آنی، غفلت از لذات اخروی و انسان‌محوری، از ویژگی‌های مکاتب مادی‌گرا دربارۀ لذت است که سبب ترجیح لذت‌های مادی بر لذات اخروی و پایدار می‌گردد.

راهکارهای ایجاد استحکام در خانواده از چشم‌انداز آموزه‌های اخلاقی- اسلامی و دانش روان‌شناسی

علی احمد پناهی

چکیده: استحکام‌بخشی به خانواده و رفع تعارض‌های همسران، از موضوعات مهم در عصر حاضر است. با ژرف‌اندیشی و تتبع در آموزه‌های اسلامی و اخلاقی و روان‌شناختی می‌توان به بعضی از راهکارهای مهم استحکام‌بخشی به خانواده دست یافت. سؤال اساسی این است که مهم‌ترین راهکارهای اسلامی و اخلاقی و روان‌شناختی برای افزایش استحکام خانواده و کاهش تعارض‌ها چیست؟ این پژوهش از نوع تحقیقات کیفی است و با روش توصیفی-تحلیلی، ضمن تبیین راهکارهای مستخرج از منابع اسلامی و اخلاقی و روان‌شناختی، به مهم‌ترین آن‌ها اشاره کرده است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که التزام زنان به نقش‌های هم‌تراز با ظرفیت‌های آنان، التزام به هنجارهای اجتماعی، رعایت ضوابط تعامل با همسر، هم‌افزایی در خانواده، کنش‌وری‌های صمیمانه و همدلانۀ دوسویه، قدردانی دوسویه، چشم‌پوشی از خطای همسر، تأمین نیازهای جنسی و عاطفی همسر، ارتباط حداقلی با بیگانه و تعامل مبتنی بر اخلاق هنجاری با همسر، از مهم‌ترین‌ راهکارهای استحکام خانواده و کاهش تعارض در روابط همسران هستند.

درآمدی بر مبانی رابطۀ حقوق و اخلاق در سنجۀ منطق ‌فازی: تعامل یا تعارض

محمد رسول آهنگران؛ امیر احمدی

چکیده: تأثیرپذیری قانون‌گذار از اخلاق و شریعت، برای رسیدن به اصل تناسب در قوانین، انکارناپذیر است. گاه دستورهای اخلاقی و گاه دستورهای حقوقی، نظم اجتماعی را ایجاد می‌کنند. بعضی بر این باورند که اخلاق و حقوق با یکدیگر در تعارض‌اند و بعضی این دو را مکمل و متعادل‌گر هم می‌دانند. هدف از این پژوهش، بررسی رابطۀ اخلاق و حقوق بر اساس تفکر فازی است. در حقیقت، بر اساس نظریۀ فازی‌سازی، نوعی نگرش جدید دربارۀ رابطۀ حقوق و اخلاق در نگارش قوانین و روابط حقوقی به وجود می‌آید. لذا بر مبنای منطق و تفکر ‌فازی، کنجکاوی و دقّت شناختن متغیرهای این مسئله و درک چرایی روابط حقوق و اخلاق موردنظر است و بر این اساس، زمینه‌یابی رابطه میان حقوق و اخلاق با تفکر فازی را مى‌توان به‌طور موسع در عرف عام یافت. نتیجه اینکه یکی از نظریه‌های مطرح‌شده در این پژوهش این است که برای تحقق بیشتر عدالت باید از مبانی و اصول اساسی اخلاقی تفکر فازی در حقوق و قانون‌گذاری در مباحث کیفری و مدنی و بازرگانی و غیره استفاده شود.

گستره‌شناسی تحلیلی پژوهش‌های اخلاقی

سید اکبر حسینی قلعه بهمن

چکیده: موفقیت در هر پژوهشی، در گرو دانستن جایگاه آن پژوهش در منظومۀ دانش بشر است؛ به این معنی که لازم است پژوهشگر بداند موضوع تحقیقش در چه ساحتی از علوم و معارف قرار می‌گیرد. پژوهش‌های اخلاقی نیز از این قاعده مستثنا نیستند. محقق اخلاق، قبل از هر کاری باید به شناخت حوزۀ تحقیق خویش بپردازد و مسیر تحقیق را در آن حوزه سامان بخشد. در این نوشتار، با تحلیل پژوهش‌های انجام‌گرفته در این حوزه، جغرافیای پژوهش‌های اخلاقی بررسی، و ضمن تحلیل و تبیین پژوهش‌های اخلاقی، هفت حوزه برای این پژوهش‌ها معرفی شده است. این هفت حوزه عبارت‌اند از: کلیات اخلاق، اخلاق هنجاری، فرااخلاق، اخلاق توصیفی، روان‌شناسی اخلاق، تربیت اخلاقی و جامعه‌شناسی اخلاق. یادآوری می‌شود این عرصه‌های هفت‌گانه، بر اساس پژوهش‌های موجود تعیین شده‌اند و ممکن است در آینده عرصه‌های دیگری نیز به این موارد افزوده شود.

فرایند شکل گیری رفتار غیراخلاقی درکسب وکار: مطالعه موردی بر مبنای نظریۀ داده‌بنیاد در بازار اصفهان

مرجان اسماعیلی؛ محمدرضا حیدری؛ وحید مقدم

چکیده: رعایت اخلاق در حوزۀ کسب‌وکار، هم موجب دستیابی به حسن شهرت و سود کلان در امور دنیوی و هم موجب سعادت اخروی می­گردد. متأسفانه امروزه چنان که باید اخلاق کسب­وکار در کشور رعایت نمی­شود. هدف از پژوهش حاضر، بررسی فرایند شکل­گیری رفتار غیراخلاقی و عوامل ایجاد شکاف بین نظر و عمل اخلاقی در بازار است. بدین منظور، ده نفر از بازاریان دغدغه­مند اصفهان، بر اساس نمونه­گیری گلوله­برفی، انتخاب شدند و در مصاحبۀ ساختارنیافته به سؤالات پاسخ گفتند. بر اساس نتایج، ارادۀ فرد تحت‌تأثیر هواهای نفسانی (عامل درونی) قرار می­گیرد و طی زندگی، فرایند مشخصی بر آن اثر می­گذارد تا او از رعایت اخلاق کسب‌وکار دور شود. عوامل بیرونی نظیر طمع و فریب دنیا، رفتار والدین، مسئولان، قانون‌گذاران، مدرسان آموزشی، جامعۀ روحانیت و... در تشدید این آسیب مؤثرند. در نهایت، تقوی و ایمان می­تواند ضعف ارادۀ فرد را جبران کند.

مؤلفه های اخلاق حرفه ای در معماری سنتی از منظر استادکار «بهرام الیکی»

مریم قاسمی سیچانی

چکیده: یکی از مباحثی که همواره موردتوجه انسان بوده، مبحث اخلاق­­مداری در حرفه است که بر اساس تنوع ایدئولوژی و چیستی اخلاق در جوامع مختلف، دارای تشابهات و الگوهایی بوده است. امروزه در معماری ایران، علی‌رغم حضور الگوها، برای توسعۀ اخلاق حرفه­ای و ترویج الگوهای شاخص، تلاش جدی انجام نگرفته است که از علل اساسی آن می­توان به عدم کاوش دقیق در شیوۀ کار و منش حرفه­ای بزرگان معماری سنتی، به­ویژه استادکاران (که معدود منابع اصیل شفاهی به‌جای­مانده محسوب می‌شوند)، اشاره کرد. با این وصف، در پژوهش حاضر، محقق در پی استخراج مؤلفه­های اخلاق حرفه­ای از منظر استاد «بهرام الیکی»، از استادکاران معماری سنتی اصفهان، بوده است. این استادکار از نگاه دست­اندرکاران معماری سنتی اصفهان از نظر کیفیت کار و اخلاق­مداری، یکی از استادکاران و مرمت‌گران شاخص معماری اصفهان در دورۀ معاصر است. پژوهش حاضر با روش کیفی و با بهره­گیری از اسناد کتابخانه­ای و مصاحبه­های نیمه­ساختاریافته در محل کارگاه­های مرمتی استادکار انجام شده و پژوهشگر پس از انجام مصاحبه­ها، به تحلیل محتوای کیفی آن‌ها پرداخته است. نتیجۀ این پژوهش، دستیابی به دو دسته مؤلفه بود­: الف) مؤلفه­های اخلاقی مرتبط با کار و ساخت بنا؛ ب) مؤلفه­های اخلاقی مرتبط با تربیت شاگرد. توکل به خدا و نفی انسان­مداری، تلقی عبادی از کار، اتقان در عمل و پشتکار (در دستۀ الف) و پایبندی به نظام استاد–شاگردی، صرف وقت برای شناسایی استعداد شاگردان، دافعه و جاذبه توأمان در تربیت شاگردان و آموزش جامع اصول کار به شاگردان (در دستۀ ب)، از جمله مؤلفه­های اخلاقی حرفه­ای در معماری سنتی از منظر استادکار الیکی است.

تحلیل محتوای کتب فارسی دورۀ دوم ابتدایی بر اساس مؤلفه‌های تربیت اخلاقی

پیروز مرادی؛ میثم غلام پور

چکیده: هدف پژوهش حاضر تحلیل محتوای کتاب‌های فارسی پایه‌های چهارم، پنجم و ششم ابتدایی از نظر میزان توجه به مؤلفه‌های تربیت اخلاقی است. در این پژوهش برای مشخص‌کردن مؤلفه‌های تربیت اخلاقی و سپس، میزان توجه به این مؤلفه‌ها در کتب فارسی دورۀ دوم ابتدایی، از روش تحلیل محتوای کیفی- قیاسی استفاده شده و واحد تحلیل، شامل تمام متون، تصاویر و فعالیت‌های این کتاب‌هاست. ابزار تحلیل محتوا، چک‌لیست تحلیل محتواست که محقق با توجه به مرحلۀ اول پژوهش (استخراج مؤلفه‌ها از سند تحول بنیادین و کتب راهنمای معلم) ساخته است. روایی ابزار پژوهش بر اساس نظر کارشناسان این حوزه به دست آمد. همچنین، پایایی ابزار با فرمول ویلیام اسکات محاسبه شد که ضریب توافق 72درصد را نشان داد. یافته‌ها حاکی از آن است که در کتب یادشده، به‌طور نامتعادل به این مؤلفه‌ها پرداخته شده است. بیشترین فراوانی در جمع سه واحد تحلیل به آموزش به‌کارگیری معیارهای عقلانی و دینی در ارزیابی‌ها و کمترین فراوانی به آموزش قوانین و مقررات مربوط است. بنابراین، لزوم توجه متوازن به این مؤلفه‌ها در کتب فارسی ضرورت دارد.

متغیرهای تأثیرگذار بر تحصیل سعادت در فرهنگ اسلامی

زهره اولیائی

چکیده: این مقاله با روش تحلیل محتوا به بررسی متغیرهای تأثیرگذار بر تحصیل سعادت در فرهنگ اسلامی می‌پردازد. جامعۀ آماری، منابع مرتبط با موضوع تحقیق است که به روش نمونه‌گیری هدفمند انجام شده است. در بخش توصیفی، اطلاعات به شیوۀ کتابخانه‌ای جمع‌آوری شده و تجزیه‌و‌تحلیل به‌صورت کیفی و از طریق یادداشت‌برداری صورت گرفته است. برای دستیابی به پاسخ پرسش‌های پژوهش، ضمن مطالعۀ پیشینه، منابع مرتبط با موضوع سعادت و فرهنگ اسلامی مطالعه گردید. یافته‌های پژوهش حاکی از این است که سعادت به‌منزلۀ برترین غایتی که انسان در جست‌وجوی آن است، به دو گونۀ پنداری و واقعی تقسیم می‌شود و متغیرهای زیادی بر آن تأثیر دارند؛ از جمله: وراثت، شرایط هنگام انعقاد نطفه، تغذیه، عوامل محیطی، تربیت، تهذیب نفس، اراده، ایمان، خودشناسی، ملازمت با فضایل اخلاقی، الگوگیری از چهره‌های سعادت در قرآن، عبرت‌آموزی از چهره‌های شقاوت در قرآن. لذا توجّه به همۀ متغیرها در فرهنگ اسلامی به‌منزلۀ عامل تأثیرگذار بر تحصیل سعادت، ضروری به نظر می‌رسد.

دفتر فصلنامه «اخلاق» در اصفهان،خیابان حافظ ، چهارراه کرمانی ،دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان واقع شده است؛ علاقه‌مندان جهت کسب اطلاعات بیشتر می‌توانند به نشانی اینترنتی این فصلنامه به آدرس http://akhlagh.morsalat.ir/ مراجعه کنند و یا با شماره ۰۳۱۳۲۲۰۸۰۰۱ تماس بگیرند.