برای عدالت آموزشی، باید آموزش مجازی و حضوری را ترکیب کرد

به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، پیرو گزارش میدانی خبرگزاری رسا در خصوص کیفیت آموزش در دوران کرونا و بررسی روند آموزش غیر حضوری، خبرنگار خبرگزاری رسا گفت و گویی با حجت الاسلام سیدمحمدحسین موسویان مسؤول آموزش غیر حضوری حوزه های علمیه انجام داده است.

در این گفتگو ضمن طرح مشکلات طلاب با سیستم آموزش غیر حضوی، وی تأکید کرد که حوزه علمیه از نقطه صفر و همزمان با کرونا وارد این عرصه شده است و کاستی‌هایی وجود داشته که به تدریج کم شده است.

وی همچنین از راه اندازی بسته اسکروم آموزشی خبرداد که در حال حاضر به صورت نمونه در حال اجرا و در صورت موفقیت به همه مدارس عرضه می‌شود تا همزمان با حضوری بودن دروس گزینه‌ای هم به عنوان آموزش ترکیبی داشته باشند؛ عدالت آموزشی و بهره مندی طلاب مناطق محروم از اساتید مبرز حوزه چیزی بود که با آموزش غیر حضوری تا حدی محقق شد.

در ادامه مشروح این گفتگو را می خوانید:

رسا؛ توفیقات حوزه علمیه در آموزش مجازی چقدر بوده است؟

در مقدمه باید گفت در سنت دیرینه حوزه‌های علمیه ارتباط شاگرد با استاد از اصول اساسی حوزه بوده و تمام توسعه زیرساختی و فنی که صورت گرفته در ابعاد اداری بوده است؛ آموزش در حوزه‌های علمیه توسعه چندانی نداشته و وقتی کرونا همه گیر شد به مشکل برخوردیم، اما توانستیم پس از مدتی یک سر و سامانی به وضعیت آموزش بدهیم؛ بعد از همه گیری کرونا در دو بخش امتحانات و آموزش کارهایی انجام شد و در بخش آموزش نیز در دو بخش جداگانه روند کار پیگیری شد که بخش اول در پیشخوان انجام گرفت و ۱۳۳۰۰ کلاس در ۲۹۳ ارگان آموزشی تعریف و برگزار شد؛ در بخش دوم آموزش سامانه LMS بر اساس مودل برنامه ریزی شد که سال جاری راه اندازی شد.

رسا؛ توضیح بیشتری می‌فرمایید که مدلی که می گویید چیست؟

وضعیت حضور و غیاب، ارتباط اساتید و طلاب و از همه مهم‌تر مباحثه طلاب مشکلات سامانه آموزشی ما بود؛ در قدم اول در پیشخوان فقط به ارائه دروس پرداخته شد و سامانه نسبت به مباحثات و حضور و غیاب در سال ۹۹-۱۴۰۰ جوابگو نبود؛ در سال جاری در سامانه LMS قابلیت حضور و غیاب دیده شده و درصد حضور فیزیکی طلاب مشخص خواهد بود که بر اساس استماع ثبت خواهد شد همچنین قابلیت برنامه ریزی برای مباحثه هم ایجاد شده است.

رسا؛ همه این‌ها در سامانه پیشخوان فراهم شده است؟

بخش زیادی اش در سامانه پیشخوان فراهم شده است، اما ما به این میزان فقط نپرداختیم، کار دومی که انجام دادیم برنامه ریزی برای امتحانات بود؛ تجمع مشکل اساسی در دوران کرونا بود که امتحانات را مشکل می‌کرد، چون بعضی امتحانات تا ۲ هزار نفر هم تجمع داشتند که در دوران کرونا خطر ایجاد می‌کرد؛ می‌توانستیم با تست و مراقبت امتحان برگزار کنیم، اما اگر بیماری شایع می‌شد ممکن بود به نام حوزه تمام شود از همین رو سامانه آزمون آنلاین را راه اندازی کردیم که می‌توان گفت نسبت به جامعه دانشگاهی در این بخش سریع‌تر و بهتر عمل کردیم؛ تا الآن ۲۰۹۳ آزمون با ۴۰۰ هزار شرکت کننده در این سامانه برگزار شد.

همین جریان فتح بابی برای استفاده بهینه از ظرفیت‌های آموزش مجازی شد، البته باید توجه داشت ما یکباره از نقطه صفر شروع کردیم و ما قبول داریم کاستی‌هایی وجود داشته است؛ بعضی اشخاص سعی دارند حوزه را با دانشگاه مقایسه کنند؛ در حوزه حضور شاگرد در مقابل استاد اصل اساسی است که سال‌ها است به آن پایبند بوده و همه به اهمیت آن پی بردند.

حرکت ما از صفر بوده و قطعا کاستی‌هایی وجود داشته که به تدریج رفع شده است؛ همانگونه که شهید عزیز ما، سلیمانی تأکید داشتند که فرصتی که در بحران ها ایجاد می شود گاه از خود فرصت ها بیشتر است؛ بلیه کرونا فرصتی فراهم کرد که شاید بدون آن پیش نمی‌آمد و سبب شد در بحران‌های مشابه مثل زلزله چاره‌ای از پیش وجوده داشته باشد؛ برای مثال چند سال قبل سیلی در کشور به وجود آمد که حوزویان در قالب گروه‌های جهادی شرکت کردند و معاونت آموزش حوزه در آن برهه اعلام کرد طلابی که در کار جهادی شرکت کنند از دروس حوزه معاف هستند؛ با این سیستم اگر بحران مشابهی در آینده پیش آمد نگران تعطیلی طلاب نیستیم و می‌توان به طور مجازی برای عزیزانی که به کمک مردم می‌روند دروس را برگزار کرد.

رسا؛ با این توضیحات ادامه تدریس مجازی در پساکرونا هم امکان دارد؟

در حال حاضر ذائقه جامعه به سمت استفاده از فضای مجازی رفته است و بسیاری از دانشگاه‌های معتبر جهان هم برخی شعب خود را تعطیل کردند و به سمت مجازی شدن رفته اند؛ در حوزه به علت اهمیت تکوین و تکون شخصیت طلاب زیر نظر استاد، اولویت بر حضوری بودن است، اما شرایط ممکن است شکننده باشد و با آن شرایط ظرفیت برگزاری هر دو صورت را هم داریم.

آشنایی اساتید و طلاب با قابلیت‌های آموزش مجازی یکی از توفقیات دوران اخیر بود، در واقع ارزش و اهمیت آموزش مجازی نمود پیدا کرد؛ کسب تجربه همگانی در خصوص جلوگیری از تعطیلی بی مورد کلاس‌ها نیز یکی از توفیقات آموزش مجازی است که باید تأکید شود و البته بخشی از این تعطیلی‌ها در طول سال‌ها به بلایای طبیعی و جنگ بر می‌گردد و دیگر دروس هم که جنبی بودند و تدریس نداشتند؛ با سیستم فعلی همه دروس جنبی را هم می‌توان ارائه کرد و اهمیت مطلب را توسط استاد رساند.

توسعه در وقت هم یکی از فواید آموزش غیر حضوری است؛ سال‌ها تلاش و زحمت می‌شد که دروسی مثل زبان و برخی مهارت‌ها که نیاز طلاب است به محتوای آموزشی افزوده شود، اما مشکل افزایش سنوات تحصیلی پیش می‌آمد که خلاف نظر رهبری بود، اما اکنون از طریق مجازی محتوای آموزشی را می‌توان منتقل کرد.

رسا؛ شرایط کرونا کیفیت آموزش غیرحضوری را چقدر بالا برده است؟

زیرساخت‌های فنی حوزه توسعه پیدا کرده، از طرف دیگر وضعیت اساتید و طلاب ارتقا پیدا کرده است و تولیدات علمی ما از سنتی به سمت صنعتی حرکت کرد؛ بخشی از تولیدات علمی را به صورت بسته‌های اسکورم تهیه و توزیع می‌شود، به این صورت در ۲ قطعه ۱۰ دقیقه‌ای متن و تطبیق ارائه می‌شود و پس از پخش قطعه سه سؤال پرسیده می‌شود که اگر طلبه سؤالات را پاسخ داد درس بعدی باز می‌شود در غیر این صورت باید قطعه را از ابتدا گوش کند و به سؤالات پاسخ دهد.

رسا؛ آیا این کار در حال اجرا است؟

بله در بخشی به عنوان مزرعه نمونه در حال اجرا است که اگر بازخورد‌ها مناسب بود و طلاب استقبال کردند برای مدارسی که تمایل داشته باشند اقدام خواهد شد؛ این سیستم برای ۵ هزار طلبه دیده شده و در حال اجرا است و اساتیدی که انتخاب شدند از اساتید مبرز حوزه هستند.

در کشور مناطقی داریم که شرایط تحصیل سخت است و از استاد مبرز محروم هستند مثل مناطقی از هرمزگان و سیستان بلوچستان که اساتید زیادی حضور نداشتند و اساتیدی که هستند ایثار کردند و در آن مناطق زندگی می‌کنند زحمت می‌کشند، ولی تلاش داریم با این سیستم آموزش مجازی تا حدی عدالت آموزشی را برقرار کنیم؛ باید اساتید مبرز برای همه کشور باشند نه اینکه فقط در دسترس طلاب قم باشند.

رسا؛ زیرساخت فنی این سیستم چیست؟

در سامانه LMS دیده شده که طلبه وارد پیشخوان می‌شود درس هایش مشخص است و پس از انتخاب درس وارد کلاس یک می‌شود و درس را گوش می‌دهد و اگر در میانه کار، طلبه ادامه نداد یا اینترنت قطع شد حضور طلبه تا همانجا ثبت می‌شود و پس از پاسخ به پرسش‌ها حضور طلبه در آن کلاس ثبت می‌شود؛ امکان راستی آزمایی هم وجود دارد که مشخص کند کاربر پشت سیستم نشسته و سیستم بی جهت روشن نیست.

رسا؛ مشکلات پیش روی آموزش مجازی و غیر حضوری چیست؟

عدم وجود زیرساخت‌های کافی و مناسب در حوزه بخشی از مشکل است، چون عقب افتادگی‌های شدیدی داریم و نسبت به برنامه دانشگاه خیلی دیرتر شروع کردیم، اما توفیقاتی داریم؛ کسانی که مقایسه می‌کنند حوزه را با دانشگاه باید عرض شود که اگر در دانشگاه حداکثر نفرات کلاس ۵۰ نفر است در حوزه بعضی کلاس‌ها ۵۰۰ شاگرد را هم دارد و این کلاس‌ها را متفاوت می‌کند.

مشکلی بعدی که در این بخش وجود دارد عدم آشنایی کامل نحوه تعامل اساتید و طلاب در فضای آموزش غیر حضوری است؛ بعضی از اشکالاتی که به وجود آمده حاکی از عدم آشنایی نحوه تعامل است.

مشکل دیگر دسترسی به اینترنت است که کشوری است و از توان حوزه هم خارج است، اما دوستان واحد فناوری برای مشکلات خیلی تلاش کردند و شبانه روزی وقت گذاشتند تا مشکلات سیستم را حل کنند، اما بالأخره مبحث اینترنت، کشوری است؛ تا به حال سامانه‌ای بومی نداشتیم و مجبور بودیم برای امنیت کاربر‌ها سامانه‌ای طراح و اجرا کنیم به جای این که سامانه را اجاره کنیم.

مشکل کمبود اعتبار در همه جای حوزه وجود دارد و بودجه کل حوزه‌های علمیه با یک دانشکده برابری می‌کند و از این جهت هم مقایسه حوزه و دانشگاه جالب است.

رسا؛ برنامه شما برای ارزیابی آموزشی به صورت غیر حضوری چیست؟

از چند طریق این ارزیابی قابل انجام است؛ از طریق پیشخوان رابطه مستقیمی وجود دارد که طلاب می‌توانند هر مطلب و انتقادی دارند منتقل کنند؛ در بسته‌های اسکورم هم به طور دقیق امکان ارزیابی طلبه فراهم است، اما در یک مزرعه نمونه در حال بررسی است؛ در سایر کلاس‌ها نیز ارتباط استاد و طلبه را فراهم کردیم و می‌توانند از یکدیگر سؤال بپرسند و این ارتباط دوطرفه با هنر استاد مشخص می‌کند طلاب مطلب را تلقی کرده اند یا خیر؟ ارزیابی و امتحان هم در این سامانه نشان می‌دهد تا چه میزان طلاب مطلب را درک کردند.

در بخش آموزش حوزه در بین طلاب که سال‌های پیش سر کلاس بودند و امتحانات را حضوری شرکت می‌کردند با حالت غیرحضوری فعلی هر نیم‌سال مقایسه صورت گرفت.

رسا؛ در آغاز سال تحصیلی گفت و گویی با آقای رستم نژاد داشتیم که تلویحا گفتند تمرکز ما بر روی سامانه آفلاین بوده و سیستم آنلاین در توان نیست.

حجت الاسلام والمسملین رستم نژاد بر هر سه مورد تأکید می‌کرد تا راه اندازی شود؛ سامانه، برخط، برون خط و امتحانات؛ ولی خب ترتیب و اولویتی داشت؛ سامانه نجاح سال‌ها پیش برای ورود نمره طلاب و انجام کار‌های اداری بوده که در ابتدای کار راه اندازی شده است؛ در این سامانه آمادگی اجرای کلاس برخط فراهم شده و همچنین کلاس برون خط، ولی اختیار برگزاری کلاس به این دو صورت به مدارس سپرده شده است؛ بسیاری از کلاس‌های ما آنلاین برگزار می‌شود و حتی خود من تدریس آنلاین دارم؛ تدریس برخط مشکلات خود را دارد و باید همه سر ساعت حاضر باشند و آفلاین برای اساتید راحت‌ترین راه است؛ آفلاین یا همان برون‌خط راه اندازی و سامان‌دهی شد و قطعی‌های سیستم کم شد و سرور‌هایی برای پشتیبانی امر اجاره شد؛ قطعی‌ها امسال نسبت به سال پیش بسیار کم شده، البته نمی‌گویم قطعی وجود ندارد، اما بسیار کم شده است.

سال‌های گذشته مجبور شدیم از اساتید بخواهیم به هر طریقی که ممکن است درس را جلو ببرند، که اکثرا از طریق پیام‌رسان‌ها اقدام می‌کردند، اما در حال حاضر امکان برگزاری همه کلاس‌ها در نجاح و مودلی که خودمان نوشتیم وجود دارد؛ یک LMS در نجاح در حال اجرا است و LMS دیگر که بر همین سامانه نجاح استوار است و چیز جدایی نیست و متصل به نجاح و بر پایه آن مودل است.

رسا؛ چه مانعی بر سر آموزش برخط و آنلاین است؟

عمده مسأله عدم توسعه زیرساخت ارتباط و عدم بروزشدن طلاب و اساتید است که سال‌ها بر یک سیستم عادت کرده اند و واقعا سخت است درس را برای کسی که نیست توضیح دهند؛ اساتید زحمت می‌کشند و در منازل باید به اتاق در بسته‌ای بروند و گوشی را در حالت سکوت بگذارند و کسی وارد اتاق نشود و گاه مطلب تا آخر رسانده می‌شود و آن آخر مشکلی پیش می‌آید که سبب می‌شود کار را از اول شروع کرد؛ گاهی یک کلاس ۲ ساعت از استاد وقت می‌گیرد.

رسا؛ برنامه‌ای برای ترکیب آموزش حضوری با مجازی در دوران پساکرونا وجود دارد؟

برای اجرای عدالت آموزشی راهی جزء مسیر ترکیب حضوری و مجازی نداریم و از این به بعد می‌شود دروسی که ارائه نشده بود را ارائه داد؛ همچنین با مناطقی مواجه هستیم که طلاب از اساتید سطوح عالی محروم هستند و در آن مناطق تقریبا تا سطح یک فقط تحصیل می‌کنند و مجبور به مهاجرت می‌شوند؛ با توجه به تجربه خوبی که پیدا شد آمادگی داریم که دروس مهم مثل فقه و اصول همچون گذشته حضوری ادامه پیدا کند و این نیز به اختیار مدارس با توجه به وضعیت استان خواهد بود؛ اگر در استانی ستاد کرونا اعلام کند که کلاس می‌تواند حضوری باشد حوزه برگزار می‌کند. در مناطقی که ستاد کرونا اجازه ندهد کلاسی دائر شود همچنان غیر حضوری خواهد بود.

رسا؛ رئیس جمهور اعلام کردند که مدارس و دانشگاه‌ها از ابتدای آذر باز می‌شوند، برنامه حوزه در این مورد چیست؟

اصل اول حوزه بر برگزاری دروس به صورت حضوری است، مگر این که دلیلی سبب شود خلاف اصل عمل کرد؛ در شرایطی که غالب اساتید و طلاب واکسن زده اند، به محض اینکه برگزاری حضوری ابلاغ شود حوزه آمادگی برگزاری را دارد و اگر مشکلی به وجود آید همچون گذشته به صورت مجازی کلاس ها برگزار می‌شود.